Het klimaat en gedestabiliseerde polen

Civis Mundi Digitaal #118

door Jan de Boer

Menselijke activiteiten laten de poolgebieden door klimaatopwarming steeds sneller veranderen. Het noordpoolgebied, Arctica, ziet er daardoor volledig anders uit dan een paar decennia geleden. Sneeuw en ijs hebben er plaatsgemaakt voor steeds meer vegetatie en hittegolven. Het zuidpoolgebied, Antarctica, ziet een deel van één van zijn grootste gletsjers binnen nu en vijf jaar uit elkaar vallen. Op een bijeenkomst van de « American Geophysical Union », die 30.000 leden telt uit 130 landen, werd op 14 december vorig jaar een serie wetenschappelijke werken gepresenteerd over deze veranderingen.

Het door 111 wetenschappers uit 12 landen vervaardigde jaarlijkse rapport « Arctic Report Card » laat zien dat de Noordpool op een « alarmerende en onbetwistbare wijze » verandert. Tussen oktober en december 2020 heeft Arctica zijn warmste herfst sinds 1900 gehad en het hele jaar (oktober 2020 -september 2021) is het zevende warmste jaar ooit geregistreerd. Arctica wordt warmt twee keer zo vlug op als de rest van de planeet; volgens de laatste onderzoeken van de wetenschappers zelfs vier keer zo snel. Zij menen dat de voorafgaande cijfers de opwarming onderschatten. De reden: een fenomeen dat « arctische uitzetting » genoemd wordt, dat functioneert als een vicieuze cirkel. Al smeltend worden het zeer reflecterende ijs en de sneeuw vervangen door de veel donkere oceaan en vegetatie die veel meer zonnestralen absorberen. Als gevolg daarvan is er een verhoging van de temperatuur van water en lucht, die op hun beurt weer het smelten versnellen. De consequentie: het verdwijnen van het arctische pakijs versnelt. Het heeft niet geleid tot een record wat betreft de oppervlakte, maar wel wat betreft het volume: in april was het volume het kleinst sinds het begin van de registratie in 2020. Het pakijs was dunner dan in de voorgaande jaren, met veel minder oud ijs, hetgeen het pakijs veel kwetsbaarder maakt. In de laatste vijftien jaren heeft het pakijs een steeds kleinere oppervlakte gekregen.

Ook Groenland verontrust de wetenschappers, die er drie episoden van « extreem smelten » zagen in juli en augustus. Midden augustus werd voor de eerste keer regen – geen sneeuw – geobserveerd op de top van de ijskap, op meer dan 3000 meter hoogte. In de rest van de arctische regio’s gaan de veranderingen ook razendsnel: de toendra vergroent waar je bijstaat, de branden vermenigvuldigen zich, de « permafrost » (de altijd bevroren bodems) dooit en laat het opgeslagen CO2 ontsnappen, om over de enorme hoeveelheden uitgestoten methaan maar niet te spreken. Het terugtrekken van de gletsjers en het smelten van de permafrost leiden tot forse risico’s – grondverschuivingen, overstromingen, ineenstorting van woningen, etc. – voor de 5 miljoen inwoners van deze regio’s. De door de verdwijning van het pakijs mogelijk gemaakte ontwikkeling van het scheepvaartverkeer veroorzaakt forse vervuiling in de vorm van afval en andere resten langs de kusten, en veel meer lawaai in de oceaan, wat het leven van zee-zoogdieren verstoort.

Een minder bekend effect van de klimaatopwarming is de kolonisatie van het westen van Alaska door bevers, nu daar door de klimaatopwarming voor hen gunstige leefomstandigheden geschapen zijn. De door hen gecreëerde dammen en nieuwe meren laten het water stromen over nieuwe delen van de toendra’s, waardoor daar de grond ontdooit, met alle gevolgen van dien.

Al dit nieuws uit Arctica is nauwelijks beter dan wat er uit het andere einde van de wereld komt: Antarctica. In het westen van het zuidpoolgebied is door klimaatopwarming de gigantische gletsjer Thwaites (120 km breed en 600 km lang) steeds fragieler geworden. Een Amerikaans en Brits wetenschappelijk team heeft een serie alarmerende scheuren aan de oppervlakte en in de diepte geconstateerd, die snel voortgaan op het laatste drijvende platform van de gletsjer. Deze glaciologen laten weten dat deze binnen vijf jaar ineen kan storten. Dat is een uiterst zorgwekkend scenario, want de drijvende platformen zijn borstweringen of « kurken » voor de bovenliggende gletsjers. Daarvan bevrijd kan Thwaites zijn afvloeiing richting zee voortzetten. Glacioloog Cathérine Ritz van het « Institut des géosciences de l’environnement »: « Deze gigantische gletsjer staat op het punt zich in zee te storten ». Inderdaad heeft deze gletsjer al veel volume verloren, met name door warmere diepe zeestromingen die knabbelen aan haar platform. Ritz: « De situatie is zeer ernstig in het westen van Antarctica. Als Thwaites verdwijnt, verdwijnt het hele westelijke zuidpoolgebied ». Een ineenstorting van Thwaites heeft als gevolg een stijging van het mondiale zeeniveau met 65 cm, terwijl de verdwijning van alleen al het westelijke zuidpoolgebied het mondiale zeeniveau meer dan drie meter zal doen stijgen. En dan houden we nog niet eens rekening met het ontdooien van de gletsjers in Groenland en de rest van Arctica.

Geschreven in januari 2022