Klimaatopwarming, koolstofneutraliteit en soberheid

Civis Mundi Digitaal #118

door Jan de Boer

Enige jaren werk heeft het indrukwekkende en honderden pagina’s tellende « Futurs énergétiques » of « Transition(s) 2050 » gekost. Verscheidene scenario’s om in Frankrijk koolstof-neutraliteit te bereiken zijn gepresenteerd. Wat betreft de energietransitie en de klimaatopwarming gaan deze conclusies ook volledig op voor andere landen, inclusief Nederland. Aan deze scenario’s is gewerkt door respectievelijk « négaWatt », een vereniging die soberheid, energie-efficiency en duurzame energie verdedigt; de nationale beheerder van het Netwerk elektriciteitstransport (RTE); en het Agentschap van milieu en energiebeheersing (Ademe), een publieke instelling onder dubbele voogdij van de ministeries van ecologische transitie en wetenschappelijk onderzoek. In mei 2021 heeft ook het Internationale Agentschap van Eenergie zijn ideeën gepresenteerd om in dertig jaar koolstof-neutraliteit te bereiken.

Wat klinkt er in deze overvloed van analyses door over mogelijke trajecten om niet meer CO2 uit te stoten dan het mogelijk is om te absorberen? Met weinig tussenpozen gepubliceerd verschillen deze vooruitziende studies aanzienlijk door hun benadering, hun omvang, hun gezichtsveld en hun methode. Maar hoewel zij op geen enkele manier vergelijkbaar zijn, hebben ze opmerkelijk genoeg uiteindelijk duidelijk overeenkomstige boodschappen.

Zij constateren allemaal dat het onmogelijk is om precies te voorspellen hoeveel energie wij in 2050 zullen consumeren. Het is daarentegen zeker dat het om koolstof-neutraliteit te bereiken vereist is onze behoeften drastisch te beperken. En het is niet alleen « négaWatt », de apostel van de soberheid, die dit zegt: ook de Franse regering voorziet – zoals wel meer voorzien, maar nooit verwezenlijkt is – in zijn nationale strategie van minder CO2 een tweevoudige reductie van de globale energieconsumptie. En het gaat niet vanzelf om deze behoeften helder te krijgen. « Vandaag de dag heeft energie geen fysieke realiteit, hetgeen geconsumeerd wordt is totaal abstract, » constateerden begin december de experts van « la Fabrique écologique »: een pluralistische en burgerlijke stichting.

De efficiencywinst – dezelfde service met minder gebruik van energie – moet de energie-consumptie verminderen. Maar of dit ook voldoende is? De noodzaak om over het begrip soberheid na te denken is heel duidelijk één van de lessen van bovengenoemde werken. Dit in het publieke debat afwezige begrip verdeelt duidelijk, en wel zodanig dat de RTE, gezien het belang van het onderwerp in overlegsituaties, zijn hypotheses heeft herzien en er een heel traject van heeft gemaakt.

Zijn wij bereid om heel grondig onze gewoonten te veranderen en deze ter discussie te stellen wat betreft onze manier van verplaatsen, onze huisvesting en ons voedsel? Zijn wij bereid om zulke fundamentele praktijken te evolueren zonder dat de minst bedeelden daaronder lijden? Of wensen wij onze huidige manier van leven voort te zetten met het levensgrote risico van het nooit bereiken van onze steeds dringender klimatologische doelen? Het betreft hier heel wat meer dan een technische kwestie: het is echt een keuze voor welke samenleving wij kiezen, aldus de wetenschappers.

De auteurs van alle bovengenoemde werken pleiten ook voor het verlaten van de oppositie tussen duurzame energie en de in Frankrijk aanwezige nucleaire energie. (Het debat over de energietransitie beperkt zich in Frankrijk vaak tot deze tegenstelling). Allereerst omdat de noodzaak van massaal gebruik van windmolens en zonnepanelen onontkoombaar lijkt; alle scenario’s voorzien dat deze duurzame energie in 2050 de meerderheid van de energie-mix zal uitmaken. Hopen op het bereiken van koolstof-neutraliteit houdt zeker het produceren van elektriciteit met een lage CO2-uitstoot in, maar ook het volledig uitbannen van fossiele brandstoffen, het ontwikkelen van duurzame niet-elektrische energie, de hervorming van landbouw- en voedselsystemen, het beschermen van bossen en oceanen die CO2 absorberen, het volledig herzien van ons model van economische ontwikkeling… De uitdaging is systemisch en met al zijn dimensies moet rekening worden gehouden.

De bovengenoemde werken onderstrepen ook een paradox: er moet meer dan dringend gehandeld worden, maar het is ook absoluut nodig de bevolking te raadplegen. Men moet de korte termijn en de lange termijn met elkaar verzoenen, en keuzes maken waarbij onzekerheden geaccepteerd moeten worden. De wetenschappers blijven herhalen dat het komende decennium – dat overigens nog maar acht jaren telt! – cruciaal voor het klimaat zal zijn. Daarna is het te laat om een verdere klimaatopwarming tegen te gaan, het « point of no return » is dan overschreden. Verwezenlijking van nieuwe energieprojecten kost veel tijd; zij moeten dus heel snel gelanceerd worden. Tegelijkertijd kunnen de politiek verantwoordelijken zich niet onttrekken aan een werkelijk democratisch debat in het parlement en in de samenleving. Alleen op deze voorwaarde kunnen de noodzakelijke gigantische inspanningen om in 2050 koolstof-neutraliteit te bereiken een kans hebben om geaccepteerd te worden, aldus de wetenschappers.

Om dit moment kun je je meer dan ongerust maken over de armoede van de discussies over ecologie in de campagne voor de Franse presidentsverkiezingen in april 2022. Een « verlamming van het debat » die de « Fabrique écologique » met name verklaart door « het totale onvermogen van de Fransen en hun leiders zich werkelijk in de toekomst te projecteren » en zo een visie te krijgen hoe een koolstof-neutrale maatschappij in 2050 eruit zou kunnen zien. De verschillende scenario’s kunnen helpen om de contouren van zo’n maatschappij aan te geven. Ik merk hierbij op dat de situatie in andere landen, inclusief Nederland, niet anders is.

De bovengenoemde werken zijn na « Grenzen aan de groei » van de Club van Rome in de jaren 1970, toen we nog een echte kans hadden om ons te bezinnen op een leefbare toekomst, een wellicht laatste dringende waarschuwing voor het overleven van de (mondiale) menselijke samenleving. Met het gewoon doorgaan op de oude verkeerde weg zal – zoals ik veertig jaar geleden schreef – de mensheid het met de brandnetel wel overleven, maar met hoevelen en onder welke condities hoeven wij ons geen illusies maken.

Geschreven in december 2021