Oekraïne, het land en de oorlog
Deel 1: Geschiedenis, geografie en economie

Civis Mundi Digitaal #120

door Jef Abbeel

 

I. Geschiedenis

Oekraïne en Rusland hebben voor een groot deel dezelfde geschiedenis. Zweedse Vikingen (Varjagen) o.l.v. Rurik veroverden Novgorod in 862 en Kiev in 882. Zij stichtten het Kievse rijk op hun handelsroute naar Constantinopel. Later gingen ze op in de Slavische bevolking en werden het  ‘volk der Roes’ genoemd. Het volk der Russen en Rusland ontstond dus in Kiev. Oekraïne zou aanspraak kunnen maken op Rusland, net zoals Rusland dat doet op Oekraïne.

De vorst van Kiev, Vladimir, Volodymyr in het Oekraïens, die regeerde van 980 tot 1015, bekeerde zich in 988 in Chersonesos op de Krim tot het christendom. Hij liet zich en heel zijn volk dopen in de Dnjepr, de grootste rivier van Oekraïne. Hij koos voor het Byzantijnse christendom en de Byzantijnse cultuur: architecten, iconen, rituelen kwamen van daar. Hij werd in de 13^de eeuw heilig verklaard. Dat hij vele vrouwen had, was geen beletsel. In 1037-1044 werd de Sint-Sofia-kathedraal gebouwd in Kiev en in 1051 werd het Holen- of Grottenklooster daar gesticht. Het wordt ook wel Lavra, Russisch voor klooster genoemd. Het is de zetel van de patriarch van de Oekraïens-Orthodoxe Kerk, na het schisma in 1054 tussen de kerk van Rome en die van Constantinopel. Het Kievse rijk was ongeveer een derde kleiner dan het huidige Oekraine.

Vanaf 1223/1237 veroverden de Mongolen China, Rusland en in 1240 het rijk van Kiev, dat ondertussen al versnipperd was over verschillende vorstendommen. Ze verwoestten Kiev en maakten een einde aan het Kievse rijk. West-Europa raakte in paniek. De paus en de koning van Frankrijk stuurden Willem van Rubroek als gezant naar de Mongoolse Khan. In de 1362/63 versloeg Litouwende Mongolen bij Syni Vodi, veroverde de vorstendommen ten westen van de Dnjepr en nam ook Kiev in.

Vanaf 1325 (tot 1703) was Moskou de hoofdstad van de andere Russische vorstendommen, die tot ca. 1500 belastingen moesten betalen aan de Mongolen. Een andere ontwikkeling was dat in 1475 de Krim een vazalstaat werd van het Ottomaanse rijk (tot 1783). In 1569 verenigde Litouwen zich met Polen. In 1648 kwamen de kozakken in opstand o.l.v. Bohdan Chmelnytsky, die hetman werd van het Hetmanaat der Dnjeprkozakken. Maar in 1654 kwamen de kozakken onder de heerschapppij van Moskou. Vervolgens werd in 1667 Oekraïne verdeeld tussen Polen en Moskovië.

De gebieden ten oosten van de Dnjepr werden Russisch en het Russisch werd er de voornaamste taal.

De gebieden ten westen van de Dnjepr bleven Pools en meer westers. Tussen 1772 en 1795 werd op zijn beurt Polen verdeeld tussen Rusland, Oostenrijk en Pruisen, waarvan het gevolg was dat ook Oekraïne werd verdeeld. Galicië kwam in 1772 bij Oostenrijk, de rest werd Russisch, tijdens Catharina de Grote en haar favoriete metgezel Potjomkin.Potjomkin (1774-1791) was de veroveraar van het zuiden en van de Krim (1783) en stichtte er steden, o.a. Cherson, Sebastopol, Simferopol en Jekaterinoslav. Catharina zou toen gezegd hebben: de Krim zal voor altijd Russisch zijn. Poetin paste het toe in 2014. Jekaterinoslav (nu Dnipro) moest naast Sint-Petersburg en Moskou de derde hoofdstad van het tsarenrijk worden. In 1794 werd Odessa gesticht.

In 1853 tot 1856 vond de Krimoorlog plaats. Rusland vocht tegen het Ottomaanse rijk, dat hulp kreeg van Frankrijk, Engeland en Sardinië. Twistpunt was de bescherming van de christenen in het Heilige Land, maar het doel was ook om Istanboel te veroveren. De verliezer was Rusland, het mocht met zijn oorlogsschepen niet meer in de Zwarte Zee varen.

Rond 1860 begon de industrialisering van het tsarenrijk. In Oekraïne was dat vooral mijnbouw, zware industrie, ook wat maakindustrie en de aanleg van spoorwegen, zaken waarin het neutrale België goed was.  In 1863 werd een verbod op publicaties in het Oekraïens uitgevaardigd.

In 1869 werd de spoorlijn tussen Moskou en Kiev aangelegd, in 1870 de spoorlijn tussen Kiev en Odessa.

In 1873 werd Europa getroffen door een economische depressie. Vele Belgen gingen hun geluk zoeken in Oekraïne, vooral in het zuidoosten in de provincie Jekaterinoslav, het latere Dnjepropetrovsk en nu in het Oekraïens Dnipro. Tussen 1880 en 1917 woonden en werkten er 10.000 à 20.000 Belgen, vooral in de huidige provincies Loegansk en Donetsk, dat waren er meer dan in Congo-Vrijstaat. Het waren kaderleden en arbeiders met tijdelijke contracten die de plaatselijke arbeiders moesten opleiden en goed hun brood verdienden. Geschoolde metaal- en glasarbeiders verdienden er het vijfvoudige van in België. Ze woonden in aparte wijken, in bakstenen huizen en hadden er bedrijfsklinieken, scholen en ontspanningscentra. Ze hadden ‘Russisch-op-reis’ bij zich: een klein boekje met veelgebruikte zinnen in het Russisch. Ze legden o.a. de tramlijn aan in Jekaterinoslav.

Behalve Belgen, kwamen er ook Fransen, Duitsers en Britten. Eén van de fabrieken was de Brjansk-staalfabriek, gebouwd in 1885-1887 en grotendeels in Belgisch-Franse handen. Nu heet ze het Dnjepr-metallurgiecomplex. Brezjnev werd daar geboren en hoorde als kind buitenlanders Frans spreken. Het waren vooral Walen uit de Luikse staalbekkens, uit de Borinage en andere steenkoolgebieden, die voor hun expertise ginds welkom waren. Vlamingen waren er niet bij. België had er een consulaat en er was een rechtstreekse spoorwegverbinding. De reis duurde wel drie dagen. Men noemde in Belgie de Donbas-regio zelfs ‘onze tiende provincie’.

Tussen 1880 en 1917 beleefde de regio Donbas (bassin van de Don) zijn hoogtepunt. Rond 1900 waren 227 Belgische bedrijven actief in Rusland, waarvan 133 of 58%  in de Donbas!

 

Holodomor

Dit alles eindigde met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, maar vooral ook door de Bolsjewistische revolutie. Alle Belgische bedrijven werden genationaliseerd, zonder vergoeding. Jarenlang bleef men die vragen aan de Sovjet Unie, maar zonder succes. De economie ging achteruit. Poetin heeft daar niets van geleerd: in maart 2022 dreigt hij weer westerse bedrijven te nationaliseren. De laatste Belgische ingenieurs, technici en diplomaten vertrokken in 1919 per schip via de Zwarte Zee naar België  (Bron: Bruno De Cordier, België’s tiende provincie, Gent, 2021).

Na de Russische Oktoberrevolutie kende Oekraïne verschillende regeringen (6 à 7), totdat het van 1922 tot 1991 onderdeel werd van de SU als ‘Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek’.

Stalin bouwde de industrie in het oosten verder uit. Maar zijn gedwongen collectivisering van de landbouw en de genadeloze manier waarop dit gebeurde, leidde tot de Holodomor, Oekraïens voor uitroeien(mor) door honger (holod), waarbij 5 à 10 miljoen boeren in 1932-33 stierven door bewuste uithongering. De lijken lagen langs de wegen. Stalin wou op deze manier de Oekraïners zijn discipline en gezag opleggen.

Tijdens de grote zuiveringen van Stalin (1935-1938) was Chroesjtsjov verantwoordelijk om in Oekraïne genoeg mensen op te pakken en te liquideren. Stalin vervolgde de Oekraïense katholieken en liet ze zoveel mogelijk uitmoorden, tot de laatste bisschop toe. Door het pact tussen Molotov en von Ribbentrop (23 aug. 1939) kon de SU in sept. 1939 ook het westelijk deel van Oekraïne, o.a. het huidige Lviv,  veroveren op Polen. Zo kreeg Oekraïne de omvang die het had tot 2014.

 

Het uiteenvallen van de Sovjet Unie en de zelfstandigheid van Ukraine

In juni 1941 vielen de Duitsers binnen in de Sovjet Unie. Joden werden massaal vermoord, o.a. werden 33.771 mensen bij het ravijn van Babi Jar in de buurt van Kiev vermoord. Oekraïne verloor 8 miljoen inwoners of 1/6^de van zijn bevolking. 1944: Stalin heroverde de Krim op de Duitsers en deporteede alle Tataren die daar woonden naar Siberië.  In 1946 verbood en vervolgde Stalin de katholieke kerk in West-Oekraïne.

In 1954 gaf Chroesjtsjov de Krim aan Oekraïne, ter gelegenheid van de 300^ste verjaardag van de ‘hereniging van Oekraïne met Rusland’, als gebaar van vriendschap en als compensatie voor de miljoenen doden onder Stalin. Dat was een louter administratief feit: men beschouwde Oekraïne niet als een ander land en de Russen bleven gewoon op de Krim met vakantie gaan.

Onder Gorbatsjov, die van 1985-1991 premier was, kwam er perestrojka, glasnost en demokratizatsiya. De “demokratizatsiya” van 1986-1989 betekende het einde van het monopolie van de Communistische Partij van de SU, meerdere kandidaten en partijen werden toegelaten bij verkiezingen. De eerste vrije verkiezingen vonden plaats in maart 1989.

In 1988-1989 werd de Brezjnev-doctrine vervangen door de “Sinatra-doctrine”: ‘they can do it their way’. De republieken mochten hun eigen gang gaan. De meeste Russen vonden/vinden dat enkel een idioot al die landen kon opgeven.....

In 1989 werd de katholieke kerk weer toegelaten in Oekraïne.  Op 1 jan 1990 wordt Oekraïens de officiële taal in Oekraïne, maar in 2012 kreeg het Russisch wel een officiële regionale status.

In februari1990 vindenonderhandelingen plaats in Moskoutussen VS (Baker) en Gorbatsjov en Sjevardnadze.De VS beloven, in ruil voor de hereniging van Duitsland: 

“that NATO forces would not move eastward” en “that there would be no extension of NATO  one inch tot the east if Germany reunified within NATO” (Bron: Joshua Itzkowitz Shifrinson, “Deal or no deal. The end of the Cold War and the US offer to limit NATO expansion”, in International Security, vol. 40, no. 4, spring 2016, p. 30.)

Gorbatsjov geloofde Baker en liet het niet op papier zetten. In augustus 1991 vond de staatsgreep tegen Gorbatsjov plaats, terwijl hij met zijn gezin op de Krim was. Na de staatsgreep in Moskou riep het Oekraïense parlement op 24 augustus 1991de onafhankelijkheid uit. In het referendum van 1 dec. 1991 koos 90% voor onafhankelijkheid. Op de Krim stemde 40% tegen. Het land is een parlementaire presidentiële republiek. Om de 5 jaar kiest men een president en een parlement (Verchovna Rada: Hoogste Raad). Dat bestaat uit 450 leden, het is een 1 kamerstelsel.

In 1994 droeg Oekraïne zijn 9.000 kernwapens over aan Rusland. In ruil daarvoor kreeg het land in het Memorandum van Boedapest een garantie van soevereiniteit en territoriale integriteit  van de VS, Groot-Brittannië en van Rusland.  Op 24 febr. 2022 was Poetin dit vergeten.

In 1997 wordt een  vriendschapsverdrag met Rusland gesloten en de Zwarte Zeevloot verdeeld.

Tussen 1999 en 2020 werden 14 Oost-Europese landen lid van de NAVO en schoof de NAVO dus op tot aan de Russische grens. Dat was tegen de afspraken van 1990 (“not any inch”) en ook tegen de zin van Gorbatsjov, Jeltsin en zeker van Poetin: Tsjechië, Polen en Hongarije werden lid in 1999, Estland, Letland, Litouwen, Slovenië, Slowakije, Roemenië, Bulgarije in 2004, Kroatië en Albanië in 2009, Montenegro in 2017, Noord-Macedonië in 2020.

 

Recente ontwikkelingen

In 2003 roept het Oekraïens parlement de uithongering van 1932-33 uit tot genocide op het Oekraïnse volk. In nov. 2004 vond de Oranje Revolutie plaats: een democratische beweging die Viktor Joesjtsjenko en Joelia Timosjenko aan de macht bracht. Helaas maakten ze onderling ruzie. In 2008 dreigde Poetin al de Krim en de Donbas te annexeren als Oekraïne en Georgië lid mochten worden van de NAVO. Niemand geloofde hem; 6 jaar later deed hij het. In 2010 werd de pro-Russische Viktor Janoekovitsj weer president.

In 2012 vond het EK voetbal plaats in Polen en Oekraïne: in Kiev, Donetsk, Charkov, Lviv, de finale vond plaats in Kiev.

De Arabische revoluties (2011 e.v.) en zeker de moord op Kadhafi bezorgden Poetin veel angst dat er in Rusland ook zoiets zou gebeuren, te meer omdat er toen in vele steden betoogd werd.

In nov. -dec. 2013 weigerde Janoekovitsj onder Russische druk het associatieverdrag met de EU te tekenen en sloot hij een economisch verdrag met Rusland. Daardoor ontstonden de protesten op Maidan (het plein van de onafhankelijkheid). Hij verloor de steun van het parlement, dat hem afzette op 22 februari 2014 en nieuwe verkiezingen uitschreef. Hij vluchtte naar Rusland. Meer dan honderd mensen sneuvelden in de straatgevechten tussen november en februari. Er werd een nieuwe regering gevormd o.l.v. Jatsenjoek.

In de overwegend Russisch-sprekende delen van Oekraïne braken protesten uit tegen deze regering, waarna Rusland met groene mannetjes op 26 februari de Krim bezette. Russischgezinden hielden referenda op de Krim (97% pro aanhechting bij Rusland) en in het Donetsbekken. Op 17 maart 2014 riepen ze de onafhankelijkheid van de Krim uit en op 18 maart annexeerde Rusland het schiereiland, wat Poetin al langer van plan was. Op 11 mei 2014 riepen Russischgezinden de Volksrepubliek Donetsk en de Volksrepubliek Loegansk uit. Die beslaan slechts 1/3^de van de provincies Donetsk en Loegansk en worden enkel door Rusland erkend.

Deze situatie is vergelijkbaar met Transnistrië dat zich in 1990 losmaakte van Moldavië,  Zuid-Ossetië dat zich ook in 1990 losmaakte van Georgië en Abchazië dat zich in 1993 losmaakte van Georgië. Transnistrië telt 0,5 mln inwoners, Zuid-Ossetië 53.000, Abchazië 0,25 mln.

In de Donbas volgde een strijd tussen het Oekraïense leger en de separatisten, die de hulp van Moskou kregen. Hier vielen 14.000 doden! Na de verkiezingen van mei 2014 werd Petro Porosjenko de nieuwe president. Hij tekende in juni het associatieverdrag met de EU. Terzijde: in april 2016 hield Nederland een referendum over dit verdrag: de opkomst was laag (32%), 61% stemde tegen!

Op 17 juli 2014 werd de vlucht MH17 van A’dam naar Maleisië neergeschoten boven Oost-Oekraïne  met een Russische Boek-raket door de rebellen die dat of met opzet deden of dachten dat het een Oekraïens vliegtuig was. 298 doden! Op 5 sept. 2014 werd in Minsk (Wit-Rusland) een eerste akkoord ondertekend tussen Oekraïne en Rusland. In febr. 2015 volgde Minsk II, na bemiddeling van Hollande en Merkel. Op 19 febr. 2019 tekende Porosjenko een amendement op de grondwet om Oekraïne lid te laten worden van de NAVO en de EU.

Bij de verkiezingen van mei 2019 was Volodymyr Zelensky de winnaar, jurist, jood, tv-persoonlijkheid en komiek. Poetin feliciteerde hem niet. Op 9 dec. 2019 was er een top in Parijs met Poetin, Zelensky, Macron en Merkel om de akkoorden van Minsk nader in te vullen. Er kwam wat vooruitgang op humanitair vlak, maar er volgde geen resolutie over de oorlog in de Donbas of over autonomie voor de opstandige gebieden.

Op 31 dec. 2019 tekende Oekraïne een nieuw verdrag met Rusland over de transit van gas naar Europa. Oekraïne krijgt er jaarlijks ruim 1 miljard dollar voor. Op 12 juni 2020 gaf de NAVO aan Oekraïne het statuut van ‘partner’. In febr. 2022 bleek dat echter niet veel te betekenen.

Juni 2021: Rusland mobiliseert tienduizenden soldaten naar de 2000 km-lange grens met Oekraïne.

Biden en Poetin ontmoeten elkaar op dat moment in Genève.

10 sept. 2021: Gazprom kondigt aan dat de pijpleiding Nord Stream II af is. Die moet gas vervoeren naar Duitsland en West-Europa zonder nog door Oekraïne te komen. Voorlopig gaat dat niet door.

17 dec. 2021: Rusland eist opnieuw garanties van de NAVO dat het zich niet verder uitbreidt in Oost-Europa. Er zijn al 14 staten uit Oost-Europa lid geworden na 1990.

Januari 2022: de vrees groeit dat Rusland zal binnenvallen, want het aantal troepen is gestegen tot 100.000 en in maart naar 190.000.

Op 4 februari verklaren Poetin en Xi Jinping dat de relaties tussen de grote buren nooit zo goed zijn geweest. Beiden willen de overmacht van de VS beëindigen. Allicht wist Xi toen al wat er ging gebeuren.

Op 22 februari 2022 erkent Poetin de onafhankelijkheid van de Volksrepublieken en laat zijn leger hun gebied intrekken. Hiermee maakt hij dus een einde aan de akkoorden van Minsk. De inwoners reageren opgelucht (LLB, 23.02.22).

 

II. Geografie, bevolking, godsdiensten.

Oekraine is 600.000 km² groot, dat is  20 x Belgie en 14 x Nederland, even groot als Frankrijk en de Benelux samen. Het land had 48 mln inwoners in 2001, 44 mln in 2022. Oorzaak van de daling is de massale emigratie en weinig geboortes.

Er wonen ook Oekraïners in Rusland (3,3 mln), Kazachstan (338.000), Israël (0,5 mln Oekraïense Joden), VS (1 à 1,5 mln), Canada (1,4 mln), Brazilië (600.000), Argentinië (300.000), Paraguay (40.000), Uruguay (15.000), Polen (1,5 mln), Wit-Rusland (150.000), Baltische staten (bijna 100.000), Tsjechië (130.000), Roemenië (52.000), Italië (380.000), Spanje (100.000), Portugal (40.000), Griekenland (35.000), Duitsland (275.000), in Frankrijk en Engeland enkele tienduizenden. In Nederland en België wonen en werken er enkele duizenden.

De grootste steden zijn  Kiev / Kyiv in het Oekraïens (3 mln inw.; opp.: 8 x Parijs!), Charkov/ Charkiv (1,5 miljoen), Dnipro (1,1), Odessa (1 miljoen, graanhaven), Donetsk (1 miljoen), Lviv (0,7 miljoen). De grootste rivieren zijn de Dnjepr / Dnipro, Dnjestr / Dnister, Donets. (De Don ligt vlakbij, in Rusland).

In het zuidwesten liggen de Karpaten, die tot 2.000 m hoog zijn, in het zuiden zijn vruchtbare steppen. In 1986 ontplofte de kerncentrale van Tsjernobyl, ten noorden van Kiev. Sindsdien is het gebied aan de grens met Wit-Rusland onbewoonbaar, maar het trekt wel toeristen aan.

Oekraine heeft een grens van 2.000 km met Rusland, 900 km met Wit-Rusland, 90 km met Slowakije, 100 km met Hongarije, 362 km met Roemenië en 939 km met Moldavië. De kustlijn met de Zwarte Zee (de zoetwaterbron van Rusland) en de Zee van Azov bedraagt 2782 km.

Oekraïne betekent grensland: het ligt tussen de Latijnse en de Byzantijnse wereld, tussen het katholieke of protestantse westen en het orthodoxe Oosten, tussen de opgeschoven EU / NAVO en Rusland. De vlag is geel en blauw, geel staat voor de graanvelden, blauw voor de mooie lucht.

 

Godsdiensten

76% van de mensen is orthodox (sinds 988) , 10 % katholiek (4 mln), 1% islam, 0,6% Joods.

De orthodoxen zijn verdeeld over het patriarchaat van Kiev en dat van Moskou. In 2018 brak de Oekraïense orthodoxe kerk met Moskou en sloot zich aan bij het patriarchaat van Constantinopel (in Istanboel), tot grote woede van Poetin: hij zag het als een bewijs van een Westerse samenzwering.

Ongeveer 60% van de gelovigen horen bij de Oekraïense kerk, de Moskou-getrouwen zijn met 15 à 20%. (Bron: Bitter Winter, 2.3.22 + LLB, 5.3.22.) Het is niet uitgesloten dat zij zich nu losmaken van Moskou en aansluiten bij de Oekraïense kerk (Trouw, 11.03.22).

Poetin beweert dat de regering de Russisch-orthodoxe kerk tegenwerkt, maar ook dat klopt niet. Het Holenklooster in Kiev blijft in handen van de Russisch-Orthodoxe Kerk. Patriarch Kirill staat volledig aan de kant van Poetin en deed er in zijn preek van 8.3.22 nog een schep bovenop door te beweren dat Rusland een strijd voert tegen de gay prides van het decadente westen. De katholieken werden zwaar vervolgd en uitgemoord, vooral tijdens Stalin maar ook daarna in de Sovjettijd tot 1988. Kerken werden gesloten, bisschoppen vermoord, priesters verbannen. Pas in 1991 kon hun aartsbisschop terugkeren naar Lviv, waar ze prachtige kerken hebben. Zij erkennen Rome, maar volgen de Grieks-Byzantijnse ritus. De meeste moslims (0,5 mln) zijn Krimtataren.

 

Bekende Oekraïners

Taras Sjevtsjenko(1814-1861, schrijver, dichter, schilder).

Vladimir Kuts en Sergei Boebka (6m14 wereldkampioen polsstok) waren prominente atleten uit Oekraïne. Boebka(1963, Loegansk) is sinds 2002 ook lid van het parlement.

Trotski, Chroesjtsjov en Brezjnev waren bekende politici.

Overal in het culturele, muzikale (Prokofjev, Zaderatski, Klavdia Sjoelzjenko) en artistieke leven zaten vele Oekraïners die in Rusland actief waren. Ook schrijver Nikolaj Gogol (1842, Dode zielen) was Oekraïner (maar hij schreef in het Russisch).

Stalin-specialist Oleg Chlevnjoek leidt in Moskou het historisch onderzoek. Sergii Plochii is professor Oekraïense geschiedenis in Harvard en auteur van Chernobyl: The History of a Nuclear Catastrophe en The final days of the SU.

Verder: Vladimir Horowitz (pianist, 1903-1989), Golda Meir (1898-1978, premier Israël), Vasili Grossman (‘Leven & lot’; 1905-1964), alle drie Joden,

Ruslana (winnares Eurovisiesongfestival 2004), Andrej Sjevtsjenko(voetballer), Klitsjko (WK boksen, zijn broer is burgemeester van Kiev).

Half Wit-Russisch – half Oekraïens is Svetlana Aleksijevitsj, Nobelprijswinnares literatuur 2015.

Oekraïense topsporters, vooral boksers, vechten nu mee in de oorlog.

Vele Russen hebben familie in Oekraïne en omgekeerd.

 

III. Economie

Oekraïne is economisch geen succes geworden sinds 1991, de bewoners hebben het nu niet beter dan op het einde van de SU. In de buurlanden Rusland, Wit-Rusland, Polen, de Baltische staten is de welvaart sindsdien wel gestegen.

In 2011 was het BBP $ 165 miljard of per hoofd ca. $3600 of 10% van dat in de EU.

In 2020 was het BBP 155 miljard $ / 141 miljard €  of 3.700 $ / 3.200 € per persoon.

Men vreest dat het door de oorlog zal dalen met 33 à 50 % (LLB,16.03).

Ter vergelijking: België in 2020: 515 miljard $ of 47.000 per persoon = 12 x Oekraïne.

Nederland: 912 miljard $ of 53.650 per persoon= 14 x Oekraïne.

Momenteel is het minimumloon 76 € per maand en gemiddeld 300 € per maand, 3600 € dus per jaar. Kortom: hun jaarloon is iets meer dan ons maandloon, uitgezonderd de consultants en IT’ers die voor westerse bedrijven werken.

Door de Russische invasie en massale verwoestingen zal dit bedrag dalen met 33 à 50 %!

De staatsschuld bedroeg 35% in 2009, maar steeg naar 81 % in 2016 ( en … ? in 2022). Corruptie is een groot probleem: Oekraine scoort slecht op de corruptie-index van Transparency International (plek 126). Rusland is nog erger: 137. Tussen 1991 en 2014 hebben oligarchen zich ook in Oekraïne verrijkt, met dank aan de corruptie, o.a. Rinat Achmetov, eigenaar van Shaktar Donetsk.

Maar sinds 2014 is er een nieuwe dynamiek, de economie moderniseert en informatiseert, de artistieke scène floreert, films halen Oscars (Sébastien Gobert, LLB,19.02.22).

Russische oligarchen hebben zich nog meer verrijkt: de omvang van hun vermogens bedraagt 1.275 miljard dollar (De Rijkste Belgen, 28.02.22). Een flink deel zit in Londen, vandaar de bijnaam Londongrad.  Maar vele miljarden, ook van Poetin, zitten in verre fiscale paradijzen en achter anonieme postbussen: Panama, Britse Maagdeneilanden…

Vele Oekraïners gaan elders werken, o.a. in Polen. In Belgie en Nederland werken ze in de fruitteelt, landbouw, vrachtwagenvervoer e.d.

Oekraïne exporteert chemicaliën, graan(tarwe, maïs, gerst), zonnebloemolie, landbouwproducten, hout, mineralen, metalen. Samen voor 75 miljard $ per jaar. 30% gaat naar Rusland. Oekraïne importeert aardgas uit Rusland. Het produceert zelf steenkool en olie.

Het krijgt veel geld voor de doorvoer van Russisch gas naar Europa, maar dit bedrag zal in de toekomst dalen door de aanleg van Nord Stream I en II. Die leidingen lopen van Sint-Petersburg door de Baltische zee recht naar Duitsland. Dat is voor een groot deel de schuld van Oekraïne zelf: Rusland wou meer gasleidingen door Oekraïne aanleggen, maar er kwam verzet en het gevolg was dat Rusland ze aanlegde om Oekraïne heen. Als Nord Stream 2 ooit in werking treedt, kan het de gasleidingen Sojoez en Brastvo  door Oekraïne overbodig maken.

In Oekraïne zitten een aantal Nederlandse en Belgische bedrijven. Die Belgische zijn voor 80% Vlaams en 20% Waals en Brussels. Voor België: AB Inbev, Reinaers aluminium, Materialise, Puratos (bakkerijen), Ahlers(logistiek), Unilin (Quick Step parket, vinyl, laminaat), Etex (Emsens): steengroeve en productie gipsplaten in de Donbas. De Oekraïense fabrieken van Puratos en Unilin liggen nu stil, maar hun Russische draaien nog op volle toeren. Voedingsbedrijven zoals Vandemoortele, Agristo, Clarebout halen hun lijnzaadolie of zonnebloemolie voor 35 à 40 % uit Oekraïne. Ze gebruiken die voor chocopasta, sauzen, chips, olie en veevoeder. Neongas komt voor 50 % van Ingas in Marioepol en Cryoin in Odessa( DT, 15.03.22).

NL heeft er vooral bedrijven in de I.T., landbouw (soms boerderijen van 15.000 ha !), metaal en energie. VDL bouwt er auto’s en bussen. Voor het logistieke bedrijf Ahlers zijn beide landen belangrijk: ze zijn goed voor meer dan de helft van de 200 miljoen euro jaaromzet. In Rusland wonen 600 van hun 1.000 werknemers, in Oekraïne 150 (De Tijd, 22.02.22).

In Rusland zitten van beide landen veel meer bedrijven. Rusland staat op plaats 17 van de Belgische export, Oekraïne pas op plaats 55.

 

Invoer en uitvoer

Ruim 100 Russische bedrijven zijn actief in België, o.a. Lukoil, Wingas (Gazprom), NLKM (staal, in La Louvière, Clabecq en Manage), Sberbank, Alrosa (diamant, Antwerpen), Arcadia (informatica), Kaspersky (cyberbeveiliging), AirBridgeCargo (vrachtvervoer), Eurochem (kunstmest) (LLB, 11.03.22). En Severstal (grootste staalbedrijf van R.), Sibur (petrochemie, eigenaar: Kirill Shamalov, ex-schoonzoon van Poetin) (DT, 12.03.22).

Vlaamse bedrijven voerden in 2020 voor 3,5 miljard euro goederen uit naar Rusland, waarvan 1/3^de geneesmiddelen. Ze kochten voor 5 miljard, waarvan de grote helft olie en gas, verder ook diamant (De Tijd, 24.02.22 en 15.03.22). Door de sancties is de koers van de roebel zwaar gedaald: van 70 naar 135 voor 1 euro op 28.02.22! Wat Nederland betreft worden vanwege privacy van bedrijven geen gegevens verstrekt. Er zijn 350 Nederlandse bedrijven actief, o.a. in land- en tuinbouw, medische zaken, afvalbeheer, vergroenen van steden, enz.

Oekraïne heeft grondstoffen en industrie, maar Rusland heeft die zelf ook. Enkele voorbeelden: ertsen met  uranium, titanium, mangaan, kwik, schaliegas, steenkool. Industrie: ammoniak, ijzer, raketwerpers, klei, staal.

Op gebied van landbouw is er veel potentie: 70% van de oppervlakte is landbouwgebied. Ze telen zonnebloem- en zonnebloemolie, gerst, maïs, aardappelen, rogge, bijen, tarwe, kippen, kaas. Oekraïne zou 600 miljoen mensen kunnen voeden (DGB, 28.02.22). Traditioneel was Rusland de voornaamste handelspartner, maar door de oorlog sinds 2014 heeft Oekraïne zich meer gericht op China en Polen, die nu nr. 1 en 2 zijn (Visual Capitalist, 25.02.22). Als de Russen Oekraïne afsluiten van de Zwarte Zee, dan kan het via Odessa geen graan etcetera meer uitvoeren en geen levensmiddelen meer invoeren.

Cijfers: de invoer van grondstoffen uit Rusland naar België bedroeg 5 miljard in 2021, die uit Oekraïne 431 miljoen € (DT, 15.03.22).

Uit Rusland: olie, gas en steenkool: 2,3 miljard; diamant : 1,3 miljard; ijzer en staal: 614 mln; andere grondstoffen: 269 mln; hout en houtskool: 104 mln; zout, steen, plaaster: 81 mln; meststoffen: 80; chemicaliën: 73 mln; zaden voor olie: 58; plastics: 58.

Uit Oekraïne: zaden voor olie: 218 mln; granen: 84 mln; ertsen: 39 mln; hout en houtskool: 27mln; vetten: 20 mln; ijzer en staal: 15 mln; zuivel, eieren, honing: 12 mln; olie, gas, steenkool 7mln; glas: 6,5 mln; suiker: 3 mln.

 

IV. Taal

In de Sovjettijd was Russisch de verplichte taal op school. De oudere Oekraïners spreken dan ook beter Russisch dan Oekraïens. Maar sinds 1990 is Oekraïens de verplichte taal in de administratie, winkels, kranten  etc.  Ook de politie moet Oekraïens praten tegen Russischtaligen. Poetin noemt de regering daarom ‘russofoob’. Sinds 2012 heeft het Russisch wel een officiële regionale status.

Tot 2014 was Oekraïne een echt tweetalig land, nu niet meer. In Kiev is het Oekraïens enorm opgerukt, in westelijke steden zoals Lviv spreekt men bijna uitsluitend Oekraïens. 67% heeft het als moedertaal. Dat was één van de redenen voor de opstand van de Donbas. Want in het oosten spreekt men wel Russisch. 10 à 15  miljoen mensen spreken enkel Russisch, vooral in de steden, op de Krim, in de Donbas en in de oostelijke gebieden. 8 miljoen zijn echte Russen. Vele miljoenen spreken Russisch en Oekraïens. Oekraïens lijkt op het Russisch, zoals het Nederlands op het Duits.