Society 4.0

Civis Mundi Digitaal #121

door Herman Hümmels

Bob de Wit is professor of Strategic Leadership at the Nyenrode Center for Strategy, Organization & Leadership. Dit fraai uitgegeven boekje is bedoeld als inspiratiebron voor een vitale en hoopvolle toekomst. De Wit doet dit aan de hand van acht sleutelkwesties die betrekking hebben op de burgermaatschappij.

Korte historie
Bob de Wit begint zijn vertoog met een kort geschiedenisoverzicht van de verschillende revoluties die de opkomst van verschillende maatschappijen inluidde:

Society 1.0. De agrarische maatschappij. Na de jager/verzamelaars.

Society 2.0. De handelsmaatschappij. Vanaf de middeleeuwen. De republiek werd een markteconomie. Burgerschap werd verworven via vererving of financieel handelssucces.

Society 3.0. De industriële maatschappij. Opkomst van de stoommachine (Spinning Jenny: 1764, Adam Smith: 1776, Fordisme, globalisering).

Society 4.0. De digitale golf.

4.0?
Er zijn verschillende industriële revoluties geweest die in golven opkwamen.
De eerste werd veroorzaakt door een met stoom aangedreven stoommachine en verdreef de directe natuurkracht (molens, paarden). De ‘Spinning Jenny’ wordt gezien als de eerste machine.
De tweede revolutie ontstond door de vervanging van de stoommachines door verbrandingsmotoren (hout, olie en elektriciteit in plaats van stoom).

De term “derde industriële revolutie” werd het eerst gebruikt in 2011 en luidde de procesautomatisering in (aangedreven door IT en computertechnologie). In 1971 kwam de eerste commerciële microprocessor op de markt (de 4004 van Intel – 2300 transistors). In 1977 kwamen de eerste personal computers (pc’s) op de markt.
Begonnen als derde industriële revolutie was de impact op allerlei processen en structuren dusdanig dat de invloed van de digitale technieken allerlei maatschappelijke processen veranderde: het begin van de vierde ‘sociale golf’ die fundamentele verandering van maatschappelijke processen bewerkstelligde.

Digital waves
De Wit noemt vervolgens verschillende digitale golven. De eerste werd veroorzaakt door het gebruik van big data, internet, internet of things, virtual reality/augmented reality, robotics, 3D printing, blockchain, biotechnologie.

De tweede golf betrof het gebruik van kunstmatige intelligentie waarbij de kunstmatige intelligentie gecombineerd werd met computergestuurde processen. Biotechnologie toegepast op mensen (CRISPR-Cas9).
De derde golf gebruikt Brain - computer (BCI) interfaces (cyber-physical systemen).

Gaat de vierde golf slechts om een sociale revolutie, of om de vierde industriële revolutie? Het World Economic Forum spreekt in 2016 van de “Fourth Industrial Revolution” (de sociale structuur zal volgens het Forum niet veranderen). De Wit acht het niet-veranderen van de sociale structuur onwaarschijnlijk. Hij constateert dat vanaf de jaren 70 van de vorige eeuw het inkomen van de 50% laagste inkomens tot de helft gedaald is en het inkomen van de rijkste 1% verdubbeld is. Dit heeft allerlei gevolgen…

Acht kwesties
Vanaf de jaren 70 begint zich een nieuwe golf af te tekenen. De overgang van een industriële wereld naar een digitale wereld verdient overdenking. Om de transitie tussen de industriële maatschappij en de opkomende nieuwe maatschappijvorm goed te laten verlopen moeten acht kwesties overwogen worden:
Kwestie 1: Het natiestaatconcept.
Kwestie 2: Het bestuur van samenlevingen.
Kwestie 3: Mondiaal bestuur.
Kwestie 4: Industrieel kapitalisme.
Kwestie 5: Inkomensverdeling.
Kwestie 6: Arbeid.
Kwestie 7: Mensenleven.
Kwestie 8: Natuur.
De Wit neemt deze acht kwesties vervolgens onder de loep, met betrekking tot:
1 De samenleving;
2 De nieuwe maatschappij;
3 De globalisering.

De samenleving
Ogenschijnlijk onbeduidende gebeurtenissen kunnen in de toekomst grote gevolgen hebben. Nu private ondernemingen de neiging hebben steeds groter te worden, dreigt de machtsbalans tussen de internationaal opererende bedrijven en de nationale overheden uit balans te raken; de invloed van de nationale overheden wordt minder, omdat ze slechts macht hebben binnen de landsgrenzen. Het mondiale economische speelveld wordt steeds meer gedomineerd door de internationaal opererende bedrijven. Op alle zeven andere domeinen bespreekt De Wit in het kort de knelpunten.

De nieuwe maatschappij
In 1970 Publiceerde Milton Friedman het artikel ‘The Social Responsibility of Business is to Increase its Profits’. Sindsdien is de wereld veranderd. Shareholders kapitalisme kreeg de overhand boven het stakeholderskapitalisme. Kapitaal is de krachtigste factor geworden en na verloop van tijd zal het de enige factor zijn. Indirecte beïnvloeding zal dit bewerkstelligen:
1 Kapitalisten zullen politieke posities beïnvloeden op elk niveau.
2 Kapitalisten zullen controle krijgen over de sociale media waardoor onwelgevallige informatie geweerd zal worden.
3 Tegenbewegingen en dissidenten zullen kost wat kost bestreden worden.
4 De economische agenda zal de kapitalisten bedienen. Alle cruciale menselijke behoeften zullen geëxploiteerd worden.

De globalisering
Burgerinitiatieven zullen met scepsis behandeld worden door de gevestigde orde. Een voorbeeld zijn de ‘commons’, in 1990 door Estrom als volgt gedefinieerd: “Een bestuurspraktijk waarbij een hulpbron niet door de staat of de markt wordt bestuurd, maar door een gemeenschap van gebruikers die de hulpbron zelf bestuurt via instellingen die zij zelf creëert” (p77).

Burgerbewegingen kunnen de bevolking inspireren om de maatschappij te hervormen. De Wit doet dit door aan de hand van de acht kwesties voorstellen te doen. Als burgers hun sociale leven combineren met een bijdrage aan wereldwijde kwesties, dan zijn het wereldburgers. Digitaal leven ze wereldwijd, fysiek leven ze en werken ze in een regio. Ze willen in beide domeinen invloed uitoefenen, maar ze hebben dit niet op het globale niveau, want mondiale organisaties als de UN en NGO’s zijn geen democratische instellingen. Als we opnieuw zouden kunnen beginnen zouden er geen natiestaten komen, maar zouden we een digitaal platform bouwen om alle mensen met elkaar te verbinden en zouden we lokaal gemeenschappen vormen van mensen met dezelfde belangen.

Conclusie
De Wit probeert ons te inspireren om een betere wereld achter te laten voor onze kinderen en kleinkinderen. Hij doet dit door kort aan te geven wat volgens hem hiervoor nodig is. Hij doet dit bondig, zonder franje. De Wit neemt afstand van de mening van het World Economic Forum dat het ‘slechts’ zou gaan om een vierde industriële revolutie. Hij heeft hiervoor goede argumenten. De technologische ontwikkelingen zullen ook nu weer voor een radicaal nieuwe manier van samenzijn en hopelijk een betere wereld zorgen.