Amerika

Civis Mundi Digitaal #126

door Jan de Boer

Verenigde Staten: de tirannie van een minderheid

Toen het Amerikaanse Hooggerechtshof in 1973 bij het vonnis van Roe tegen Wade in de « schaduw » van de Grondwet een recht op abortus ontdekte, heeft zij dat recht toegekend aan alle deelstaten van de Verenigde Staten. Het Hooggerechtshof haalde zich daarmee de woede van de conservatieven op de hals, die luidkeels tegen de bemoeienis van de federale regering te keer gingen. Religieus politiek rechts protesteerde fel tegen de creatie van een recht dat niet uitdrukkelijk in de Grondwet stond. Dat is waar, en dat zou niemand moeten verbazen, als men zich herinnert dat de grondwet van de Verenigde Staten dateert uit het jaar 1787.

Maar de anti-abortusbeweging is een geweldig middel voor de Republikeinen geweest. Gedurende tientallen jaren hebben zij hun kiezers opgezweept met een campagne voor afschaffing van elk recht op abortus, met daarvoor in de plaats de meest extreme wetgeving die abortus zelfs in geval van verkrachting of incest verbiedt. In door Republikeinen gedomineerde staten kon abortuswetgeving worden ingevoerd zonder vrees voor de mogelijke consequenties, omdat zij zich « beschermd » wisten door de jurisprudentie van Roe tegen Wade (1973) en van Planned Parenhood tegen Casey (1992), dat hen verbood het recht op abortus te verbieden. Maar dat is op 22 juni veranderd met het vonnis in de zaak Dobbs tegen Jackson Women’s Health Organization door de radicale, uiterst conservatieve meerderheid van de rechters in het Hooggerechtshof. Dit ondanks de waarschuwingen van de voorzitter van het Hooggerechtshof, John Roberts, zeer gehecht aan het beschermen van de legitimiteit van het instituut en zich zeer bewust van de gevaren van een ommezwaai waartegen een meerderheid van de publieke opinie vijandig staat. De radicale rechters zouden zich tevreden kunnen hebben gesteld met het bekrachtigen van de betreffende wet van de staat Mississippi, die abortus verbiedt na vijftien weken, daarmee voorbijgaand aan Roe en Casey.

Maar nee, de radicale rechters besloten tot een ommekeer in de jurisprudentie waar duizenden vrouwen sinds 1973 op rekenen. Zij werden door de paus in Rome met hun beslissing officieel gefeliciteerd. Peilingen laten echter zien dat de publieke opinie voor meer dan 60% voorstander is van het recht op abortus, ook onder Republikeinen, in het bijzonder in het geval van verkrachting of incest. Het volksreferendum (een voorbeeld van directe democratie en toegestaan/geregeld in een groot aantal staten) begin augustus in Kansas liet dat duidelijk zien. Kansas is een staat die sinds 1932 nooit op een democratische kandidaat voor de senaat en sinds 1964 ook nooit op een democratische presidentskandidaat heeft gestemd: een staat die in 2020 voor 56% op Trump stemde (in een aantal plattelands kiesdistricten was dat zelfs 80%). Toch wenste 6o% van de kiezers het recht op abortus in 2019 gegarandeerd door de hoogste rechtbank van de deelstaat te behouden. En dat ondanks een stemming, georganiseerd tijdens een hittegolf bij de voorverkiezingen, waar de vraag op een uiterst bedrieglijke manier geformuleerd was. Je zou denken dat je « ja » moest stemmen om het recht op abortus te behouden, maar nee, je moest « nee » stemmen om het afschaffen van het recht op abortus tegen te houden.

Gelijksoortige stemmingen vonden plaats in staten die het volksreferendum kenden. Maar in veel staten in het zuiden van de Verenigde Staten is het volksreferendum onbekend en de kiezers hebben daar alleen hun stembiljet voor de maand november om bij de tussentijdse verkiezingen (halverwege het mandaat van president Joe Biden) te beslissen of zij ongeruster zijn over het inflatiepercentage of over aantasting van publieke vrijheden en de tirannie door de meest radicale vleugel van de Republikeinse Partij. Je mag hopen dat heel veel kiezers de moeite nemen om in november te gaan stemmen om hun stem te laten horen.

Want het Hooggerechtshof ontmoet de publieke opinie niet alleen met de vraag over abortus. Door zijn beslissing inzake NYSPRA tegen Bruen, die een wet van de staat New York die al meer dan honderd jaar bestaat ongeldig verklaart, maakt het de taak van staten en gemeenten die de circulatie van vuurwapens wensen te controleren een heel stuk moeilijker.

En in zijn beslissing inzake West-Virginia tegen EPA stelt het Hooggerechtshof zich frontaal op tegen de « bestuurlijke staat », dat wil zeggen tegen de gereglementeerde macht van agentschappen van de overheid en niet in het minst tegen die van het agentschap van milieubescherming.

Doordat geen enkel wettelijk initiatief tegen klimaatopwarming, voor het verbieden van oorlogswapens of voor het garanderen van stemrecht aangenomen kan worden wegens blokkering van de door Mitch McConnell geleide Republikeinen in de Senaat, zijn reglementen het enige wapen dat de uitvoerende macht nog overblijft.

Ook hier betreft het een tirannie van de minderheid, aangezien 40 senatoren (gekozen in dun bevolkte staten die 40% van de nationale rijkdom vertegenwoordigen) voldoende zijn om hervormingen te blokkeren die door een meerderheid van de publieke opinie gewenst worden. Zijn de kiezers in november zich voldoende van bewust van het verschil tussen de economische modellen en het verschil tussen een Democratische en een Republikeinse regering om te gaan stemmen en – voor een aantal van hen – te weigeren zich nog langer te laten manipuleren door leugens en culturele oorlogen? Zullen ze de Republikeinse Partij verlaten, de gevangene van de trumpisten waarvan talrijke kandidaten bij de voorverkiezingen in die Partij campagne gevoerd hebben (en gekozen zijn) met de « gestolen presidentsverkiezing » in 2020, terwijl alle onderzoeken, alle hoorzittingen en meer dan 60 rechtszaken aangetoond hebben dat er geen enkele fraude van betekenis heeft plaats gehad?

Dat is de grote vraag waarvan de toekomst van de Amerikaanse democratie afhangt. Waar in een peiling 47% van de ondervraagde Amerikanen kenbaar maakte dat men zelfs een burgeroorlog in de toekomst niet onmogelijk acht, zie ik de toekomst voor Amerika en daarmee ook voor de rest van de vrije wereld donker in.

Geschreven in september 2022

Algemene verkiezingen in Brazilië: Lula of Bolsonaro?

Nog even en dan worden op 2 oktober in Brazilië algemene verkiezingen gehouden: wie wordt de nieuwe president, de linkse leider Luiz Inacio Lula da Silva of de rechts-extremistische huidige president Jair Bolsonaro?

De peilingen geven aan dat Lula met een ruime meerderheid van stemmen al in de eerste ronde de grote winnaar zal zijn. En hoe kan het ook anders? Lula, volgens Barack Obama in 2009 « de populairste politicus ter wereld », blijft een buitengewone volkstribuun en strateeg die nu voor de zesde keer een presidentschap aan het hoofd van een zeer brede coalitie nastreeft. Bolsonaro daarentegen is een splijtende figuur, in diskrediet geraakt, chaotisch, heeft de steun van de elite verloren en de publieke opinie ziet hem in meerderheid niet meer zitten.

Maar de laatste tijd ontlopen beide kandidaten elkaar in de peilingen steeds minder. De leider van de Arbeiderspartij (PT) zou 43% tot 47% van de stemmen krijgen tegen 32% tot 37% voor de leider van extreem-rechts, die daarmee 5% tot 10% meer stemmen zou krijgen dan een paar maand geleden. Natuurlijk onvoldoende om te winnen, maar voldoende om links de nodige onrust te bezorgen. De buitengewone veerkracht van de baas van Brasilia is meer dan opmerkelijk. Manifestaties, bedreigingen over gedwongen afstand moeten doen, onderzoekscommissies, corruptieschandalen, hele series diplomatieke incidenten, branden in Amazonië, een uiterst slecht bestreden Covid-19, een economische neergang – en dat alles binnen vier explosieve jaren – heeft Bolsonaro bijna geheel overleefd. Als vlaggendrager van een duistere beweging in de Braziliaanse maatschappij heeft hij zich laten kennen als een scherpzinnig politiek dier en een te vrezen tacticus.

In de campagne voor zijn herverkiezing heeft hij een uiterst gemotiveerde en goed georganiseerde basis van actievoerders die hem, waar hij ook gaat, tot het einde volgt. Vervolgens een ongekende slagkracht via internet: in totaal vijftig miljoen volgers op Instagram, Facebook, YouTube, Twitter en Telegram, tegen nauwelijks vijftien miljoen voor Lula. Een geweldig wapen in het voor « fake news » bijzonder kwetsbare Brazilië, waar zeven op de tien inwoners zegt zich via sociale media te informeren.

Op voorspraak van evangelische predikers beschikt Bolsonaro over doeltreffende tussenpersonen binnen de volksklassen. En dan nog een laatste maar niet het minste voordeel: de federale machine en zijn ongelimiteerde hulpbronnen. Aan de vooravond van de verkiezing heeft Bolsonaro een pakket maatregelen afgekondigd voor steun aan de armste Brazilianen ter waarde van 8 miljard euro. En dat versterkt zijn populariteit bij de slachtoffers van de economische crisis.

Dat alles geeft aan Bolsonaro een dynamiek die zich in de komende maanden moet bevestigen. De president kan voordeel hebben van de verhoging van de van de « Braziliaanse bijstand », die het befaamde « bolsa familia » van Lula heeft vervangen, van 400 naar 600 réal (van 78 naar 117 euro). Maar een niet geringe steun voor Bolsonaro is het oratorisch talent van zijn echtgenote Michelle, een fervent evangelische en uiterst populair bij de pinkstergemeente.

Verscheidene instituten getuigen van deze verontrustende « reviravolta ». Het deel van de Brazilianen dat altijd gezegd heeft nooit voor Bolsonaro te stemmen, is in twee maanden gedaald van 55% naar 51%, volgens peilingen van het instituut Datafolha. Tegelijkertijd heeft Bolsonaro bij het evangelische electoraat een geweldig succes behaald met 18% meer stemvoornemens: van 44% naar 62%. In de deelstaat Minas Gerais, een traditionele Braziliaanse « swing state », is de voorsprong van Lula gedaald van 18% naar 9%.

Bolsonaro profiteert ook van de actie van Lula die, weliswaar met brio, maar toch een ouderwetse campagne voert op vooral volksbijeenkomsten en via sociale media. Met een ouder wordende linkse elite wordt het steeds moeilijker om « het ware Brazilië » aan te spreken. Met zijn toespraken, waarmee Lula de Brazilianen wil verenigen door hen te herinneren aan de vooruitgang tijdens zijn twee mandaten (2003-2011) en verder erg gladjes met uitspraken als « liever boeken dan wapens », « liever liefde dan haat », is zijn campagne vaak te slap, te mat, te apathisch. Met het risico dat Lula tegenover een hartstochtelijke Bolsonaro de kandidaat wordt van een redelijk centrum, van een slappe consensus, of erger: van het establishment en de vroegere wereld. Het ergste voor een man met een romantische levensloop, afkomstig uit extreme ellende, president geworden, die miljoenen van zijn medeburgers uit de armoede heeft weten te bevrijden en zoals nooit tevoren zijn land op het internationale toneel heeft gebracht.

Een verontrustend teken: op 28 augustus, tijdens een eerste tv-debat, ging Lula met een uiterst matte prestatie af als een gieter. Verscheidene « kameraden » trokken aan de alarmbel, waaronder de centrum-volksvertegenwoordiger, de 38 jarige André Janones. Hij riep op de campagne op internet te intensiveren, de taal van de evangelisten over te nemen en concrete voorstellen aan het volk te doen.

In dit stadium moeten we de realiteit niet uit het oog verliezen: Lula blijft de grote favoriet bij deze presidentsverkiezing. Maar in een verscheurd, opgewonden en gebrutaliseerd land, waar het gedachtegoed van extreem-rechts vrijelijk uitgedragen worden en een goed deel van de volksklassen verleidt, is het risico van een herverkiezing van Bolsonaro nooit uitgesloten en moet dat zeer serieus genomen worden.

Daarbij komt nog een heel andere factor: wat doen de generaals van de strijdkrachten als er een chaos dreigt?

Geschreven in september 2022