De surveillance maatschappij
Deel 1: Opkomst van het surveillance kapitalisme
Civis Mundi Digitaal #127
door Piet Ransijn
Bespreking van Shoshana Zuboff, The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the Frontier of Power. Profile Books, 2019
Surveillance kapitalisme handelt in informatie over ons gedrag, ontleend aan ons internetgedrag. Iedere klik wordt geregistreerd en verwerkt. Op basis daarvan worden toekomstig gedrag geanticipeerd en voorspellingen gedaan, met name wat betreft ons koopgedrag. Gebaseerd op ons eerdere gedrag kan gepersonaliseerde reclame op ons worden afgestemd. Dat maakt de kans op kopen groter. Zo openen zich nieuwe markten met grotere kans op winst.
Informatie over ons gedrag maakt het mogelijk gedrag te beïnvloeden. Niet alleen door reclame, maar ook door voorkeurswebsites aan te bieden. Daardoor kunnen mensen in informatiebubbels terecht komen, die hun autonomie, kritische reflectie en daarmee de democratie bedreigen. Wij zijn niet meer vrij. Iedere klik wordt geregistreerd. Bovendien kunnen haast overal, in allerlei artikelen en gadgets, sensors worden verborgen, die ons gedrag registreren. ‘Big Brother is watching you’, is geen dystopie maar realiteit. De consequenties en hoe het zover heeft kunnen komen, worden door Zuboff uitvoering uit de doeken gedaan.
In grote lijnen is de essentie van het surveillance kapitalisme al naar voren gekomen in het boek Big Tech van Rana Foroohar (zie CM 124). Zij verwijst naar Zuboff als prominente bron. Vandaar deze bespreking. Big Tech handelt in data, die worden verkocht aan bedrijven. Dit levert enorme winsten op. Big Techbedrijven werden in korte tijd de rijkste, machtigste en meest winstgevende bedrijven. Zij fungeren gezamenlijk als Big Brother op een heimelijke manier, die onze verbeelding tart en onze autonomie, onze vrijheid, onze democratie en onze toekomst op het spel zet. Alle reden om te onderzoeken hoe.
Of heeft Big Tech ons veeleer onder controle? https://www.rocfriesepoort.nl/scholieren/richtingen/it-informatietechnologie
Een waarschuwend boek
Het boek van Zuboff begint met ruim twintig citaten uit lovende recensies: “Het belangrijkste boek over politiek, economie, cultuur en samenleving van deze eeuw... Niet alleen onze privacy maar onze individualiteit staat op het spel... Een onheilspellende waarschuwing wat betreft technologie die de verkeerde kant opgaat,” enz. Het boek is opgedragen aan haar man en kinderen. Het breekt een lans voor een menselijke toekomst van ons en onze kinderen, zoals de ondertitel vermeldt. Een toekomst als vrij en autonoom mens. Niet als nieuw soort slaaf of automaat, wiens gedrag op allerlei manieren wordt gemanipuleerd en geïnstrumenteerd voor commerciële doeleinden.
Loopt het dan zo’n vaart? “Gaan we werken voor een slimme machine, of zullen we slimme mensen om de machine heen hebben?” (p179). De technologische mogelijkheden zijn weergaloos. Een fractie ervan wordt reeds benut. De macht van Big Tech is ongekend en neemt met de dag toe en daarmee de ongeziene manipulatie van ons gedrag. Dit vraagt onze onmiddellijke aandacht. Het eind is nog lang niet in zicht. Het klikken en surfen op internet is niet zo vrijblijvend als het lijkt. ‘Big Brother is watching you all the time’. Ieder ritje wordt automatisch geregistreerd, iedere aankoop, iedere blik en klik op internet. Ongevraagd en zonder toestemming.
Wetgeving en regulering op het gebied van privacy schieten tekort. Big Tech heeft een grote en voor ons onzichtbare invloed op de wetgevende macht, belangenorganisaties en deskundigen. Er is een constante uitwisseling van medewerkers tussen Big Tech en overheidsinstellingen. Het lijkt op een draaideur. Functionarissen kunnen bij Big Tech meer verdienen. Enkele tienduizenden ‘big technici’ vormen een nieuwe digitale elite met ongekende kennis en macht.
De droom dat internet de wereld zou verbinden kan uitdraaien op een nachtmerrie. “Internet is nu verzadigd met commercie en die commercie is onderworpen aan surveillance kapitalisme. Onze afhankelijkheid ligt in het hart van het commerciële surveillance project... Surveillance kapitalisme... wordt gedreven door nieuwe economische imperatieven die sociale normen negeert en elementaire rechten teniet doet, welke verband houden met individuele autonomie en essentieel zijn voor een democratische samenleving” (p11). Onze menselijkheid en menselijke waardigheid zijn in het geding.
https://nl.dreamstime.com/internet-informatietechnologie-concept-image111143615
Een nieuwe filosofie voor het gebruik van informatietechnologie
“Surveillance kapitalisme is geen technologie; het is een logica [een filosofie] die technologie invult en handelen stuurt” (p15). Het wordt ook wel ‘toezicht-kapitalisme’ of ‘informatie-kapitalisme’ genoemd. In onderscheid van het industriële kapitalisme is het niet zozeer gebaseerd op industrie, maar op informatie en daarop gebaseerde gedragsmanipulatie, Daartoe wordt (informatie)technologie aangewend. Het wordt gepresenteerd in termen van tegemoet komen aan menselijke wensen en behoeften, die uit informatie worden afgeleid. Maar het genereert ook wensen en behoeften en vooral koop- en klikgedrag.
Het surveillance kapitalisme is voorafgegaan door het proces van individualisering dat mensen vormt tot zelfbepalende individuen in combinatie met een neoliberale markteconomie die onze zelfbepaling bemoeilijkt. Bij het surveillance kapitalisme wordt ons gedrag in lijn hiermee ‘vermarkt’ en verhandeld. Bij het kapitalisme is een mens vooral een consument, maar ook een producent. Produceren en consumeren staat centraal. Hoe meer, hoe liever, met alle gevolgen van dien. Zoals het industriële kapitalisme leidde tot een kaalslag van de aarde, uitsterven van soorten, milieu- en klimaatcrisis, zo bedreigt het surveillance kapitalisme onze menselijkheid, vrijheid en democratie. “Het individuele beslissingsrecht wordt geïnfiltreerd en onrechtmatig veroverd of geüsurpeerd ten gunste van eenzijdige surveillance en zelf-geautoriseerde onttrekking van menselijke ervaring voor de winst van anderen” (p19).
Waar haalt Big Tech het recht vandaan om onze persoonlijke data te gebruiken en ten gelde te maken? Het heeft het zichzelf toegekend en dit recht gedeclareerd. Internet was nog terra incognita, een onontdekt onontgonnen land waar nog geen wetten en rechten waren. Gig Tech kon het zich vrijelijk toe-eigenen, inclusief onze data op internet. Data in combinatie met technieken tot massale gedragsverandering kunnen gevaarlijke consequenties hebben en onze vrijheid bedreigen. De mensheid dreigt een grote bijenkorf te worden, die door Big Tech wordt gestuurd. Iedere bij wordt naar de bloemen van zijn voorkeur geleid. “Het surveillance kapitalisme is... geen overname van de staat, maar veeleer een overname van de soevereiniteit van de mensen [... die] westerse liberale democratieën bedreigt. Alleen ‘wij, het volk’ kunnen dit verloop keren...door nieuwe vormen van samenwerkende actie te mobiliseren” (p21).
De auteur
Zuboff (1951) noemt haar benadering sociaal wetenschappelijk en essayistisch. Zij baseert zich naast haar ervaringen op sociale wetenschappers en filosofen als Durkheim (The Division of Labour in Society), Weber (Economy and Society), Marx (Das Kapital), Hannah Arendt (Totalitarisme), Theodor Adorno (Dialectiek van de Verlichting), Karl Polanyi (The Great Transformation: The Political and Economic Origins of Our Time), Jean-Paul Sartre, Stanley Milgram en Thomas Piketty (Capital in the 21th Century). Ze zet zich af tegen Friedrich von Hayek en Milton Friedman, grondleggers van het neoliberalisme en tegen de bazen van Big Tech. Voor haar boek interviewde ze 52 datawetenschappers van 19 bedrijven en voordien vele anderen.
Zij was hoogleraar bedrijfskunde (business administration) aan de Harvard Universiteit, waar zij sociale psychologie studeerde en daarvoor filosofie aan de universiteit van Chicago.Ze promoveerde op het proefschrift The ego at work: psychological development in an organizational context (1980). Verder schreef zij: In the Age of the Smart Machine: The Future of Work and Power (1988) en samen met haar man James Maxim: The Support Economy: Why Corporations Are Failing Individuals and the Next Episode of Capitalism (2004). Ze was columnist voor het magazine Fast Companyen daarna voor Business Week en schreef ook voor het Journal of Information Technology en de Frankfurter Allgemeine Zeitung, waarin voorstudies van haar bestseller verschenen.Ze was verder betrokken bij sociale projecten op het gebied van huisvesting, gezondheidszorg, onderwijs en ouderenzorg. Haar voorouders kwamen uit Oekraïne.
Waar individualisering toe leidt: iedereen in zijn eigen bubble
https://pixabay.com/nl/illustrations/web-netwerk-informatietechnologie-4861605/
Ontwikkelingen die vooraf gingen aan het surveillance kapitalisme
Google wordt beschouwd als de uitvinder van het surveillance kapitalisme, zoals Henry Ford met zijn T-Ford de uitvinder was van het massaproductie-kapitalisme. Nadien overgenomen door General Motors onder CEO Alfred Sloan en door tal van andere bedrijven. Massaproductie was een nieuwe benadering, net als het surveillance kapitalisme. Daaraan ging het een en ander vooraf. Zuboff noemt onder meer het proces van arbeidsverdeling en individualisering. Daarbij kwamen individuele wensen en behoeften centraal te staan, waarop de industrie kon inspelen. Traditionele normen en levenswijzen werden verlaten ten gunste van zelfbepaling. Daarnaast vonden processen plaats van bureaucratisering, centralisering en standaardisering. Eerder beschreven door Max Weber, David Riesman en Charles Wright Mills (zie CM 125). Er ontstond een ‘samenleving van individuen’. Zuboff gebruikt dezelfde terminologie als Norbert Elias in zijn boek Gesellschaft de Individuen (zie elders in dit nummer). Er ontstond een massasamenleving met een nieuwe (machts)elite en een kennis- en informatie-economie.
Zuboff maakt onderscheid in de eerste, tweede en derde moderniteit. De eerste komt overeen met de beginperiode van de industriële revolutie, de tweede met de digitale informatiemaatschappij, die zich onder meer kenmerkt door verdere individualisering.
“De lasten van het leven zonder vaste bestemming wendden ons naar de versterking van informatierijke hulpbronnen van het nieuwe digitale milieu, daar dit nieuwe wegen verschafte om onze stemmen te versterken en zelfgekozen verbindingspatronen te smeden... Het individu als de auteur van zijn of haar eigen leven werd de hoofdrolspeler van onze tijd” (p36).
https://nl.pinterest.com/pin/539446861597389180/
Infomatietechnologen vormen een nieuwe geestelijkheid
Neoliberalisme en ‘neofeodalisme’
Op institutioneel gebied werd het neoliberalisme dominant ten koste van de keynesiaanse en sociaaldemocratische politieke economie. Hayek en Friedman propageerden een radicale vrije markteconomie. Hayek zette zich af tegen totalitaire en communistische collectieve ideologieën.
Het ging om winstmaximalisatie voor de aandeelhouders, met zo min mogelijk belasting. Daar diende het management op te zijn gericht. Sociale wetgeving en publieke werken kwamen onder druk te staan. Overheidsbedrijven werden geprivatiseerd. Overheidsingrijpen werd gedereguleerd en opgeheven. Hoewel dit ook vaak neerkwam op een ingreep van de overheid ten gunste van de neoliberale marktwerking, die van overheidswege werd gesteund. Het aantal overheidsbedrijven in de VS werd van 1970 tot 1997 gehalveerd en daarna tot 2009 nogmaals gehalveerd (p41). Ongelijkheid en kapitaalconcentratie namen ongebreidelde vormen aan.
De komst van internet luidde het surveillance kapitalisme in. Internet drong door tot het dagelijks leven en persoonlijke contacten. Het bevorderde ook sociale verdeling naar opleiding. Topinkomens groeiden tot ongekende hoogten. De koopkracht van de lagere en middenklassen verminderde.
De politiek bleef niet ongemoeid. De invloed van de elite deed zich gelden. In de VS “verschaften 158 families en hun bedrijven de helft van al het geld dat werd geworven door beide politieke partijen ter ondersteuning van presidentskandidaten in 2016. Vooral om republikeinse kandidaten te ondersteunen die hadden beloofd reguleringen, belastingen en aanspraak op uitkeringen te besnoeien” (p43).
Extremisme van de vrije markt gaat volgens Zuboff en anderen ten koste van de democratie. Sommigen hebben het over “neofeodalisme”. Piketty spreekt van “patrimonial capitalism”, een autoritaire vorm kapitalisme, gekenmerkt door erfelijk bezit, grote ongelijkheid en afhankelijkheid, zoals bij de vroegere feodale heren en hun horigen.
Kenmerkend voor “de tweede moderniteit” is de ”existentiële contradictie dat… we controle willen uitoefenen over onze levens, maar overal wordt die controle gedwarsboomd. De individualisering heeft onze jacht geopend op de hulpbronnen die we nodig hebben, maar bij iedere wending zijn we gedwongen te strijden met een economie en politiek waarvoor wij slechts nummers zijn. [Terwijl] we leven met de kennis dat onze levens een unieke waarde hebben” (p45). Er is een kloof tussen onze rechten en (controle)mogelijkheden. Het surveillance kapitalisme overbrugt deze kloof door ’vrije’ internetdiensten ten koste van onze privacy.
De derde moderniteit van het surveillance kapitalisme
Bij het surveillance kapitalisme worden “zelfbepalende aspiraties” afgestemd op het digitale milieu, dat door Big Tech wordt verschaft. Typerend is het motto: “‘My life, my way, at a price I can afford’… om de behoeften van de nieuwe tijd te vervullen.” Apple zorgde voor een ‘personal computer’ en later voor de iPhone en de smartphone (bij andere bedrijven). Tegenwoordig heeft vrijwel iedereen zo’n ding. Google zorgde voor gratis internet. Facebook voor “een nieuwe manier om informatie sociaal te verdelen” (p46,47). Maar zonder uitdrukkelijke toestemming van betreffende personen. Er was “een eenzijdige beslaglegging op persoonlijke informatie zonder toestemming” (p49). Verreweg de meeste mensen stemmen in zonder de voorwaarden te lezen. Het doornemen daarvan zou te tijdrovend zijn en volgens een onderzoeker “76 werkdagen per jaar vergen” (p50).
De emancipatorische belofte werd niet ingelost. “Precies het moment waarop tegemoet werd gekomen aan onze behoeften is ook het moment waarop onze gedragsgegevens worden geplunderd, en allemaal voor de winst van anderen” (p53). Het lijkt dat we meer beslissen over onze levens. Maar onze besluiten worden in toenemende mate voorgelegd door opties die algoritmen ons verschaffen op grond van eerdere gedragsgegevens. Zo krijgen we wat we verlangen. Het wordt ons voorgeschoteld, praktisch gratis en voor niets. Maar schijn bedriegt. We verkopen zo onze ziel en zaligheid aan Big Tech en zijn “onontcijferbare machine bewerkingen, heimelijke bedrijfspraktijken, meesterlijke retorische misleiding en doelgerichte misplaatste culturele toe-eigening... Het ‘open internet’... en de ‘verbondenheid’ werden stilzwijgend ingezet voor een marktproces waarin individuen definitief worden toegewezen als middelen voor de marktdoelen van anderen (p53-54).
Het neoliberalisme verschafte de voedingsbodem voor het surveillance kapitalisme. Het kon zich ontwikkelen in het klimaat van deregulering en vrijheid van overheidsingrijpen. Het alleenstaande, geïndividualiseerde individu met zijn tomeloze wensen vormde een gemakkelijke prooi. “Een nieuw rationeel digitaal kapitalisme kwam in lijn met een samenleving van individuen... een nieuwe synthese voor de derde moderniteit... De nieuwe schade die we onder ogen moeten zien tart de heiligheid van het individu... het recht op een eigen oningevulde toekomst en het recht op een (privé)heiligdom” (p54). De belofte van digitale verbondenheid en vervulling van wensen via internet heeft zijn prijs: nl. de zeggenschap over gedragsgegevens waarmee ons gedrag kan worden gemanipuleerd.
Door asymmetrische kennis en macht, gebaseerd op toegeëigende gedragsgegevens, ontstaan “nieuwe vormen van sociale controle, allemaal ten dienste van anderen en in afwezigheid van ons bewustzijn ervan en middelen om dit te bestrijden. We moeten nog nieuwe vormen van samenwerkende actie uitvinden... om ons effectief te verzekeren van het menselijke recht op een menselijke toekomst” (p55). Dat is waar Zuboff zich voor inzet.
“Gaan we allen werken voor een slimme machine, of zullen we slimme mensen om de machine heen hebben?” (p179)
De uitvinding van het surveillance kapitalisme
Google ontwikkelde een gratis zoekmachine. Maar zoeken leverde geen geld op. Google had behoefte aan inkomsten om investeerders te kunnen terugbetalen. Het surveillance kapitalisme werd uitgevonden om winst te maken. Door het zoekgedrag van consumenten had Google het vermogen om advertenties daarop af te stemmen. Het zoekgedrag leverde gedragsinformatie op die te gelde kon worden gemaakt door gerichte advertenties. Op basis van zoekgedrag kon een gebruikersprofiel worden vastgesteld (‘User profile information’ UPI, p78). Belangrijk daarbij was dat er geen belemmeringen waren op het gebied van privacy. Daarom was de verwerking van gedragsgegevens niet transparant maar heimelijk. Het domein van data-specialisten: “de nieuwe priestersklasse van computerdeskundigen. “Zij opereren in het onbekende, onverschillig ten opzichte van sociale normen of individuele aanspraken op zelfbepalende beslissingsrechten” (p81).
Hoe meer zoekgegevens, des te meer gedragsinformatie. Iedere klik telt. Aanvankelijk was de zoekmachine van Google ten dienste van consumenten. Uit noodzaak ontstond “de ommezwaai van 180 graden van het dienen van anderen naar het volgen (surveilleren) van hen” (p84). De focus verschoof naar lucratieve dienstverlening aan adverteerders. Regulering van privacy en persoonlijke zeggenschap over het zoekgedrag van de consument was niet in het belang van Google. Dat diende te worden voorkomen. Onder meer door een “verborgen strategie” (p88). Het ging om zeggenschap over internetgedrag.
De zeggenschap werd zonder toestemming toegeëigend door Google als weg naar winst. Dit was een essentiële schakel op weg naar het surveillance kapitalisme. Facebook volgde Google wat betreft het gebruik maken van zijn platform voor advertentiedoeleinden. Daartoe werd Sheryl Sandberg ‘overgenomen’ van Google, waar zij AdWorks ontwikkelde.
Personen lossen op in een wolk van data.
https://mtintegraal.nl/specials/1/speciale-uitgave-praktijkgids-medische-informatietechnologie
Desurveillance filosofie
Toegevoegde gedragsgegevens (‘behavioral surplus’) bij internetgedrag vormen surveillance activa, waaruit surveillance opbrengst en surveillance kapitaal kunnen worden gegenereerd. Ons gedrag wordt als het ware geëxploiteerd om gedragsgegevens te verwerven, die te gelde kunnen worden gemaakt door ons gedrag te sturen met behulp van machine-intelligentie. “Machine-intelligentie hangt af van hoeveel data deze consumeert” (p95). De kwaliteit van gedragspredicties neemt toe met de kwantiteit van de data.
“Machine-intelligentie verwerkt gedragsgegevens in predictie producten die ontworpen zijn om te voorspellen wat we zullen voelen, denken en doen, nu, spoedig en later... Google verkoopt geen persoonlijke gegevens... Het bedrijf verkoopt predicties... gericht op verkoop van gericht adverteren... Winsten van het surveillance kapitalisme komen primair van markten van toekomstige gedrag.”
Het gaat om verkoop van “informatie over ons gedrag in termen van waarschijnlijkheid en/of het beïnvloeden van toekomstig gedrag... in markten waar het gedragskapitaal van individuen, groepen, lichamen en dingen worden doorgegeven en verkocht” (p96). Gebruikers leveren gedragsgegevens, die door serviceverbeteringen kunnen worden geoptimaliseerd en geanalyseerd. Dat levert door verwerking met machine-intelligentie predictie-producten op voor markten op het gebied van toekomstig gedrag, die verkocht kunnen worden en surveillance-opbrengsten opleveren.
Zuboff spreekt van digitale onteigening, waardoor Google data accumuleert, “accumulatie door onteigening” (p99). Het is eigenlijk een vorm van roofkapitalisme, waarbij gedragsgegevens worden geroofd. Het is een proces van commodificatie van gedrag, dat wordt uitgedrukt in geldwaarde. Het gedrag wordt een handelsartikel. Het vormt een menselijke hulpbron waaruit winst gegenereerd kan worden door digitale onteigening.
Big Tech wil alles in eigen hand houden. https://www.computable.nl/artikel/nieuws/management/7079135/250449/nieuwe-iso-normen-voor-it-governance-in-de-maak.html
Geen privacy wetgeving
Het komt daarbij goed uit dat er geen (prvacy)regulering is. “De online wereld is niet echt gebonden aan aardse wetten... het is de grootste niet bestuurde ruimte ter wereld... buiten het bereik van politieke instellingen... Dit soort wetteloosheid is een kritische factor geweest in de korte geschiedenis van het surveillance kapitalisme” (p103,104). Ontwikkelingen gingen te snel om te kunnen worden bijgehoudendoor wetgeving. Het is een voorbeeld van de ‘cultural lag’: technologie ontwikkelt zich sneller dan cultuur en moraal. Het surveillance kapitalisme profiteerde daarvan.
Daarnaast vormde Big Tech een doortastende lobby om “online privacybescherming om zeep te helpen, regulering te beperken en privacy wetgeving te blokkeren of te verzwakken... want zulke wetten zijn existentiële bedreigingen voor de frictieloze stroom van gedragsgegevens” (p105).
Democratie diende te worden omgebogen om de doelen van Big Tech te dienen. Het komt overeen met 19e-eeuwse kapitalisten, die niet gebaat waren met wetten op het gebied van werkomstandigheden, arbeidstijd, milieubescherming “of zelfs de kwaliteit van hun eigen producten... De staat had recht noch reden om zich in te laten met de werking van de economie... Eigen politieke kandidaten werden rijkelijk gesponsord... Google deed al deze strategieën herleven en nog meer” (p106,107).
Afkerig van overheidsinmenging strekte het neoliberalisme tot voordeel van het surveillance kapitalisme. De techsector bepleitte “zelfregulering” (p108). De wet op vrije meningsuiting werd gebruikt voor vrij en ongereguleerd internetverkeer, waarbij alleen (kinder)porno werd geweerd. Het gebrek aan regulering werkte nepnieuws in de hand met alle kwalijke gevolgen van dien. Want waarachtigheid is geen criterium voor toelating op internet. Websites waren geen uitgevers maar intermediairs en distributeurs van berichten en hadden geen aansprakelijkheid. Hetgeen hen goed uitkwam, want hoe groter en onbelemmerder de stroom berichten, des te meer het in hun voordeel zou zijn.
Zaken die Big Tech zelf wil bepalen.
https://www.softwareone.com/de-at/blog/artikel/2019/12/10/microsoft365-it-governance-online-services
Veiligheid voor privacy
Pogingen tot meer privacybescherming strandden na 11 september 2001 bij de aanslag op de Twin Towers. “De nieuwe focus was overweldigend voor veiligheid veeleer dan privacy” (p113). Gesteund door Google verruimde de regering surveillance-activiteiten en had er belang bij dat die niet door privacy werden belemmerd. De ‘war on terrorism’ had geen boodschap aan privacy. Google werkte o.m. samen met de CIA. “Surveillance-praktijken werden veeleer gewenst dan bestreden” (p120). Het leidde tot normalisering van praktijken van het surveillance-kapitalisme. Deze leken nodig en onvermijdelijk.
Mensen raakten gewend aan de surveillance en het gebruik van hun gedragsgegevens door “een combinatie van instemming, hulpeloosheid en berusting.” Google zorgde voor (kosmetische) aanpassingen om wetgeving te voorkomen. “Het bedrijf leerde hoe op publiek verzet te reageren en het te transformeren” (p139,140).
Daarnaast werden al “agressieve lobby-activiteiten” genoemd, de draaideur van transfer van functionarissen van de overheid naar Google en omgekeerd en beïnvloeding van wetenschappers, publieke opinie en debat, politieke perceptie en algemene acceptatie van onbelemmerde internetpraktijken. Presidentiële campagnes werden (bij)gestuurd door kiezers gericht te beïnvloeden (zie ook Rana Foroohar in CM 125).
Daar wringt de schoen: Big Tech ontwikkelt zich sneller dan het recht kan bijhouden
https://privacy-web.nl/winkel/product/big-data-en-het-recht/ https://www.masterstudies.co.nl/Meester-In-De-Informatietechnologie-(door-Onderzoek)/Maleisie/IUKL/
Toe-eigening van gedragsgegevens
De toe-eigening berustte op afkondiging. Zoals het koloniale imperialisme indertijd eenvoudig afkondigde dat nieuw ontdekt land eigendom van koloniale mogendheden was, zonder instemming van de bewoners. De volgende afkondigingen vormen de basis van het surveillance kapitalisme:
“Wij claimen dat menselijke ervaringen ruw materiaal vormen dat vrij is om over te nemen. Op basis van deze claim kunnen we afwegingen van individuele rechten, belangen, bewustzijn of begrip negeren...
Wij bevestigen het recht om ervaringen van individuen te vertalen in gedragsgegevens.
Ons recht om de data over te nemen en toe te eigenen omvat het recht om te weten wat de data onthullen... omvat het recht op de voorwaarden voor bescherming van het recht om over te nemen, te bezitten, te weten en te beslissen” (p178). Google heeft zich aldus het beslissingsrecht wat betreft gedragsgegevens toegeëigend zonder enige instemming van degenen van wie de gegevens afkomstig zijn.
Selectie begint al vroeg, https://www.cbs.nl/nl-nl/over-ons/werken-bij/stages/informatietechnologie
Arbeidsverdeling in hoog- en laagopgeleiden
Het surveillance kapitalisme werkt in de hand dat de arbeidsverdeling verandert in een opleidingsverdeling in hoog- en laagopgeleiden. Dit gaat gepaard t met toenemende ongelijkheid. Ongelijke kennis gaat gepaard met ongelijke invloed en inkomsten. Er ontstaat een nieuwe priesterklasse van informatietechnologen “die rijkdom genereren door het voorspellen, beïnvloeden en controleren van menselijke gedrag” (p189).
Op basis van het verwerken van persoonlijke informatie ontwikkelen zich “lange termijn strategieën van manipulatie die bedoeld zijn om individueel gedrag om te vormen en aan te passen. [Deze...] zijn onverenigbaar met privacy en... democratie, die afhankelijk is van... autonoom moreel oordeel en zelfbepaling... Hoe meer men weet over een persoon, des te gemakkelijker is het om deze te controleren” (p190). Daarom dient deze kennis te worden gereguleerd ter bescherming van de persoonlijke vrijheid en autonomie, ter voorkoming van “een nieuw soort beheersing van individuen, bevolkingen en hele samenlevingen... Surveillance-kapitalisme is grondig antidemocratisch” (p191).
Wetgeving schiet echter tekort. Zuboff acht “collectieve sociale actie” noodzakelijk (p194). Hoe het surveillance-kapitalisme zich verder heeft ontwikkeld en kan gaan ontwikkelen beschrijft Zuboff in Deel 2 en 3 van haar boek. Er dient collectieve actie ondernomen te worden om tot meer ingrijpende regulering te komen. Onze vrijheid, onze toekomst en onze menselijke waardigheid staan op het spel.
https://evolutiegids.nl/frank-den-butter-surveillancemaatschappij/
Transformatie 2022 09 30 N a v Soshana Zuboff, The Age of Surveillance Capitalism
We leven in een tijd van transformatie
Oude waarden raken uit de gratie
Men wil er weinig meer van weten
want ze werden slechts beleden
Het neoliberale overheidsbeleid
leidde tot een grotere ongelijkheid
Er zijn al nieuwe waarden opgekomen
Duurzaamheid gooit hoge ogen
Boeren protesteren tegen nieuw beleid
dat in het teken staat van duurzaamheid
Koopkrachtdaling en inflatie
leiden vaak tot grotere frustatie
Mensen hebben minder te besteden
en versobering wordt liefst vermeden
De huizenprijzen stegen jaar op jaar
Woningen zijn veelal onbetaalbaar
Weinig huizen en veel vluchtelingen
die het autochtone volk verdringen
Mensen zien in hun beleving
in hun eigen leefomgeving
steeds meer allochtonen
die hier blijven wonen
Acceptatie gaat vaak stroef
Tolerantie wordt beproefd
Aan de vluchtelingenstromen
zal niet gauw een einde komen
als de welvaart elders schaars is
en het leven hopeloos en ongewis
De pandemie wordt minder uitvergroot
Minder mensen gaan er nu aan dood
Misschien mede door de vaccinatie
komt er geleidelijk immunisatie
Mensen willen geen lockdown meer
komen meer geregeld in het geweer
als de wet wordt aangescherpt
en de vrijheid wordt beperkt
De grootste dreiging lijkt voorbij
van een surveillancemaatschappij
De techniek gaat echter ongestoord
ongemerkt en onheilspellend voort
Van een sluipende bedreiging en gevaar
zijn maar weinigen zich nog gewaar
Een surveillancemaatschappij
komt wel degelijk steeds dichterbij
In het Chinese maatschappijmodel
raken vrije burgers in de knel
Maar dit maatschappijmodel
raakte bij de pandemie in tel
Een ziekte werd tot pandemie verklaard
Staatscontrole werd aanmerkelijk verzwaard
Surveillance werd behoorlijk uitgebreid
volgens weinig transparant beleid
In minder dan geen tijd volgden wereldwijd
de directieven van het overheidsbeleid
door een kliek van technocraten
vanuit de machtigste staten
Steeeds mee mensen zijn erop bedacht
dat de combinatie van techniek en macht
niet alleen gemakken en genoegens schenkt
maar ook gevaren met zich meebrengt
Een surveillancemaatschappij
komt onheilspellend dichterbij
Techbedrijven sturen overheidsbeleid
naar een optimaal en wereldwijd profijt
Met ongeremde surveillance
vergroten zij hun kansen
Volgens kritische beschrijvingen
zijn hun kansen ook bedreigingen
De technocratische trend
is bij vele mensen onbekend
en kan moeilijk worden afgewend
Dus draagt men het gelaten
Als een slaaf van apparaten
hebben weinig mensen in de gaten
hoe hun vrijheid onder druk staat
van een technisch apparaat
Computers die ons meer gemak beloven
nemen meer en meer het leven over
De wereld wordt gedigitaliseerd
en de maatschappij getransformeerd
in een surveillancemaatschappij
Slechts in theorie zijn wij nog vrij