Een dystopische wereld: van bedenksel tot de werkelijkheid van nu? Deel 14: Het nieuwe wereldplan

Civis Mundi Digitaal #128

door Maarten Rutgers

Na in eerdere delen van de serie romans met een dystopisch karakter besproken te hebben nu een totaal ander geschrift. In zijn qua omvang bescheiden boekwerkje De Grote Reset: Het plan voor de wereld na Corona[1] probeert Harrie Salman het geschrift van Klaus Schwab en Thierry Malleret COVID-19: The Great Reset[2] in een groter verband te plaatsen. En dat heeft met dystopie van doen, zoals in het vervolg zal blijken.

Inleiding

De auteur Harrie Salman, cultuurfilosoof en socioloog, probeert in zijn boekbeknopt te laten zien, dat er een lange historie achter ons ligt die als het ware culmineert in de recente uitingen van de leiders van het World Economic Forum. “Dit boekje over de Grote Reset stelt in kort bestek de toekomst van onze samenleving ter discussie.” Salman begint in zijn voorwoord met kritische bespiegelingen over de coronapandemie. Aan het eind ervan wijst hij op de internationale context waarin dit zich afspeelt. Salman: “deze internationale context is die van de Great Reset.” Het begrip werd geïntroduceerd voor het World Economic Forum (WEF) in het voorjaar van 2020. Een bijeenkomst die uiteindelijk niet plaatsvond vanwege de pandemie. Vooruitlopend op een nieuwe datum voor de conferentie publiceerden Klaus Schwab[3], grondlegger en directeur van het WEF — oorspronkelijk het al in Davos samenkomende European Management Forum, en Thierry Malleret[4], Frans econoom, historicus, schrijver en leider van het Global Risk Network van het WEF, het boek Covid-19: The Great Reset. Uiteindelijk heeft dit ook geleid tot een eigen website erover https://www.weforum.org/great-reset. Dit alles deed het nodige stof opwaaien. Salman gaat hier op in en probeert in zijn boek te laten zien dat er weliswaar ook nuttige zaken in staan, maar dat het er vooral omgaat te begrijpen wat er op de achtergrond speelt. Andere reacties gaan vooral korter door de bocht, gezien de vele websites waar heftig commentaar wordt geleverd[5].

In het boek en het plan worden daar uitingen van een grote samenzwering gezien, een complot om de wereld te beheersen. Een machtsspel van de technocratische elites, die liever experts als raadgever hebben dan zich te moeten mengen in discussies van anderen en democratische besluitvorming af te wachten. Enerzijds wordt wel gedacht aan een links, communistisch complot, anderzijds aan een meer rechts georiënteerd, een neo-liberaal complot. Alvorens een uitspraak te doen dat we te maken hebben met een complot loont het zich om bij Peter Sloterdijk te rade te gaan. In een interview[6] zegt hij “Samenzweringstheorieën zitten optimaal in elkaar. Ze functioneren als perfecte spaarprogramma’s voor nadenken. Je verklaart een misstand door direct een verborgen veroorzaker aan te wijzen, efficiënter kun je het niet maken. Zij die het zo verklaren winnen altijd. Dat zou heel mooi zijn als de ‘theorieën’ ook nog waar zouden zijn.”

Toekomst van de wereld

Salman is al in het begin kritisch over de rol die de beide heren spelen. De Great Reset gaat over rechtvaardigheid, duurzaamheid en innovatie. De schrijvers schetsen “de grote problemen van de wereld vanuit de blik van de globale elites”. Salman vraagt zich vervolgens af “of de bescherming van de menselijke waardigheid, de ontwikkeling van een rechtvaardige samenleving en de zorg voor de natuur bij hen in echt in goede handen is.” Niet verbazingwekkend is het antwoord negatief, zoals we aan het eind van het boek vernemen.

Schwab en Malleret argumenteren dat de coronapandemie ons wakker zou moeten schudden, dat de wereld er nooit meer uit zal zien als tevoren en dat we de knop om moeten zetten. De post-coronawereld zal niet het oorspronkelijke ‘normaal’ zijn, maar hoe het er wel uit zal zien is nog ongewis. Zo ongewis dat de beide schrijvers de toekomst niet kunnen voorspellen, maar wel op hoofdlijnen een richting wijzen. Salman gaat in op de periode met corona. Hierbij kijkt hij ook verder dan het officiële narratief. Hij wijst op degenen die andere opvattingen hebben, op degenen die de mond gesnoerd werd en op in gang gezette veranderingen die mogelijk blijvend zullen zijn. Vooral wijst hij op de volgzame reactie van het parlement, dat zijn controlerende functie verwaarloost en mede daardoor het beleid en de uitvoering ervan overlaat aan politici die aan de leiband van experts lopen. Hij meent dan ook dat “de corona-samenleving meerdere kenmerken van een totalitaire samenleving heeft.” Ook elders is op dit punt gewezen, ook in diverse artikelen in CM.

In every crisis there is a opportunity.Image: Space Uptopian/Unsplash

Technologie als ‘allesreiniger’

Vanaf het begin was het WEF “een ontmoetingsplaats voor topfiguren uit het globale bedrijfsleven, de politiek, de media en vertegenwoordigers van de civil society (NGO’s, niet-gouvernementele organisaties). Dit zijn in de ogen van Schwab de stakeholders van de wereldsamenleving.” Al jarenlang bepleite hij gezamenlijk de wereldproblemen aan te pakken. Hiertoe is het nodig voldoende aandacht voor het onderwerp te krijgen. Een van de methoden is het organiseren van de bijeenkomsten in Davos. Daarnaast het (laten) schrijven van rapporten, maar ook het instellen van een opleidingsprogramma voor talentvolle jonge mensen[7].

Salman vraagt zich af wie iets tegen Schwabs toekomstvisie kan hebben, “een sociaal verdrag waarin menselijke waardigheid en sociale gerechtigheid in het middelpunt staan." Hij citeert hem: “COVID-19 heeft onze overgang naar het tijdperk van de vierde Industriële Revolutie versneld. Wij moeten ervoor zorgen dat de nieuwe technologieën in de digitale, biologische en fysieke wereld de mens centraal blijven stellen en de samenleving als geheel dienen door iedereen een eerlijke toegang te bieden.” Prachtig meent Salman, maar de werkelijke problemen worden hier niet genoemd. Nergens komt hier de rol van de democratische samenleving aan de orde. Hij wijst hier op het niet- democratische karakter van het WEF. Ziet het WEF nog een rol voor de democratie of gaat het hier uiteindelijk om grote ondernemingen die beslissen?

Daarnaast worden er nieuwe problemen gecreëerd. De vierde industriële revolutie is de opmaat naar de cyborg, een soort mensmachine, en het transhumanisme. Schwab schreef hierover eerder enkele boeken, The Fourth Industrial Revolution (2016) en Shaping the Future of the Fourth Industrial Revolution (2018). Het WEF[8] staat dus al langer in dit teken. De boeken “getuigen van zijn [Schwabs] bijzonder grote verwachtingen van technologische vernieuwing.” Hierbij past: “zijn geloof in de zegeningen van de technologie blijft rotsvast.”

Het gaat hierbij met name om digitale technologie, zoals blockchain, het Internet of Things en kunstmatige intelligentie. Verder nog bio- en neurotechnologie, virtuele en augmented reality, geo-enineering en space technology. Salman is helemaal niet gerust op deze vernieuwingen. En zeker niet op de effecten hiervan voor de samenleving. Er zijn hier nadrukkelijk overeenkomsten te vinden met het ‘surveillance kapitalisme’ van Zuboff, eerder aan de orde in CM 127. En niet alleen met haar boek, ook met diverse besproken dystopische romans.

logo wine

Wie heeft belang bij een oplossing?

Niemand zal tegenspreken dat er grote problemen in de wereld zijn die om een oplossing vragen. Belangrijk is in welke richting de oplossingen gezocht worden. Hier is Salman duidelijk. De richting die door het WEF wordt voorgesteld en ingeslagen, is niet de zijne. In The Great Reset wordt teruggegrepen op het begrip stakeholdervalue dat al veel langer op het WEF een rol speelt. Dit komt ook tot uiting op de website van het WEF, “Dit is onze beste kans om stakeholderkapitalisme aan te wakkeren – en dit is hoe het kan worden bereikt.”

Het gaat hier om een uitbreiding van shareholdervalue; grote ondernemingen moeten niet langer alleen maar zich richten op maximaal comfort voor de aandeelhouders, maar ook rekening houden met “de werknemers, de leveranciers, de consumenten en uiteindelijk ook de samenleving. In deze Europese visie […] heeft de onderneming een maatschappelijke verantwoordelijkheid.” Dit moet aldus leiden tot samenwerking tussen overheden, grote ondernemingen en civil society. Alleen zo zouden de grote problemen in de wereld kunnen worden opgelost.

Salman beschrijft welke invloed grote globale en multinationale ondernemingen, NGO’s en ook Foundations nu al hebben op de ontwikkelingen in de wereld. Hij noemt vele bij naam en beschrijft hun activiteiten. Samengevat zou je naar mijn opvatting kunnen zeggen dat het om Big Tech, met name de Big Five van Silicon Valley en Big Pharma gaat. Daarnaast de Foundations van Carnegie, Dell, Ford, Gates, Rockefeller, de Wellcome Trust[9] en vele meer[10]. Maar ook concerns als IBM, Monsanto/Bayer, Shell en diverse andere als McKinsey etc. Ze beïnvloeden door hun financiële ondersteuning niet alleen het WEF, maar ook vele NGO’s, zoals de WHO (Wereld GezondheidsOrganisatie), de FAO (de VN Voedsel en Landbouw Organisatie), de CGIAR (Consultative Group for International Agricultural Research[11]), de EAT (Zweeds Voedsel Forum[12]), de GEC (Global Education Coalition[13]), de Unesco, het GAVI (Global Alliance for Vaccines and Immunization[14]), het CEPI (Coalition for Epidemic Preparedness Innovation[15]). Vele regeringen steunen deze organisaties. Ten slotte is er nog het IMF (Internationaal Monetair Fonds) dat beleidsmatig mede steunt op veel van deze organisaties. Het is zeker geen uitputtende opsomming.

Biologische veiligheidsstaat en WHO

In De Grote Reset komt kort een publicatie aan de orde van The Independent Panel for Pandemic Preparedness and Response[16], een door de WHO in het leven geroepen groep die de WHO adviseert over pandemieën. Salman is kritisch over de eerste resultaten. Hij beschrijft dat “de WHO meer greep wil krijgen op wereldwijde gezondheidskwesties.” De manier waarop dat moet gebeuren, kan bij hem op afkeuring rekenen. “In feite worden centralisatie, globalisering en totalitarisme aangemoedigd als elementen van een wereldwijde biologische veiligheidsstaat, […].”

Hij ziet dit alles als het handelen van bovengenoemde elites, die “zich gedragen als een wereldregering. Nationale overheden zijn daarin de uitvoerders van hun beleid.” Op hoofdlijnen functioneert deze al[17]. Nadien zijn er nog rapportages[18] verschenen die hij niet beschrijft, waarin in feite hetzelfde wordt uitgedragen met daarbij benoemd, dat er naar de mening van dit panel nog steeds te weinig gedaan wordt.

Een artikel[19] over dit onderwerp – niet genoemd door Salman – onderstreept nog eens met dezelfde argumenten de noodzaak van handelen en begint in de samenvatting met “niemand is veilig totdat iedereen veilig is.” Vervolgens wordt gesteld dat landen zich onderhorig dienen te maken aan de International Health Regulations van de WHO. Aan het slot worden er door de auteurs enkele vrijwel retorische vragen gesteld. “Is er iets te zeggen voor een mechanisme om gecoördineerde internationale actie te ondernemen wanneer een regering nalaat doeltreffende maatregelen te nemen om de verspreiding van besmettelijke ziekten buiten haar grenzen te voorkomen? Heeft de internationale gemeenschap een verantwoordelijkheid of plicht om diegenen te beschermen die binnen de grenzen leven van een land dat faalt in het beschermen van zijn bevolking?” In het artikel wordt nadrukkelijk verlangd dat landen hun soevereiniteit opgeven in het licht van de bestrijding van een pandemie.

Afscheid van de democratie

Salman concludeert dat al deze genoemde NGO’s hun bijdrage leveren “aan de opkomst van de Nieuwe Wereldorde, als de poging van de elites en hun technocraten” om de controle te verkrijgen en te houden over vrijwel alle aspecten van de samenleving. “Dit is de schepping van een wereldwijde machtspyramide.” Ook uit de andere genoemde literatuur komen dergelijke geluiden naar voren.

Volgens Salman is de ‘reset’ bedoeld om versneld afscheid te nemen van de democratie. Voor de elite is het veel handiger om geen last te hebben van meedenkende burgers. Deze worden onmondig gemaakt en daarmee in hun individuele vrijheid beknot. Hier speelt het opkomende surveillance kapitalisme een grote rol. Zo ontstaat “een technologisch paradijs, waarin iedereen ‘duurzaam’ leven kan.” En verder: “het welzijn van iedereen zou hiermee gediend zijn.” Uiteindelijk wordt zo “ons leven bepaald door onzichtbare elites.”

Salman wijst op enkele beroemde romans die hiervan getuigen, zoals Brave New World (nog te bespreken), 1984 (besproken in CM 104 door Piet Ransijn) en Wij (door mij besproken in CM 118). Salman bepleit een andere richting. Een richting waarin de burger weer meer te zeggen krijgt over zijn eigen leven en vrijheid. De macht moet terug van de top van de pyramide naar de basis van de samenleving. Als voorbeeld noemt hij de directe democratie zoals die in Zwitserland georganiseerd is. Ook wijst hij op het ontstaan van burgerfora, als mogelijkheid van democratische vernieuwing. Hij gaat verder uitvoerig in op hoe vernieuwing eruit zou kunnen zien en kiest daarbij voor de benadering vanuit de Sociale Driegeleding van Rudolf Steiner. Salman plaatst op grond hiervan “drie kerngedachten tegenover de doelen die de Grote Reset nastreeft:

• Vrijheid in de cultuur tegenover de controle van ons denken
• Gelijkheid in de politiek tegenover technocratische beslissingen
• Solidariteit in de economie tegenover uitbuiting door de rijken.”

Met dit als achtergrond zouden de ontwikkelingen omgebogen moeten worden “in een richting die aansluit bij het bewustzijn van onafhankelijke mensen, die geen slaven van het bedrijfsleven of onmondige burgers, of gezapige genieters van amusement willen zijn.” Hij biedt in zijn boek handvatten om hiermee aan de slag te gaan.

Dictatuur

In zijn zevende en bijna laatste hoofdstuk gaat Salman nogmaals uitvoerig in op de coronapandemie. Hierbij kiest hij ervoor vooral aandacht te besteden aan gezichtspunten die niet tot de hoofdstroom van de informatie uit en over die periode behoren. Hoewel hij hiermee het risico neemt de verdenking op zich te laden een aanhanger van complottheorieën te zijn, blijft hij genuanceerd genoeg. Hij stelt kritische vragen. Hij vraagt aandacht voor opmerkelijke zaken, zoals de sterke druk die werd uitgeoefend om de officiële berichtgeving als waarheid te accepteren; om nauwelijks of geen discussie toe te staan in de wetenschap, die toch moet leven van een dergelijke discussie.

Hij vraagt zich af of het niet anders aangepakt had kunnen worden en levert daartoe de nodige gegevens en gedachten. Hij laat zien dat de gevolgde lijn in de aanpak van de pandemie zou kunnen passen in het tot dan toe gevoerde beleid van de eerdergenoemde organisaties en belangengroepen. Je hoeft het niet overal met hem eens te zijn. Zijn kritische houding en zijn vragen zijn echter de moeite waard om over na te denken.

Aan het slot van zijn betoog wordt duidelijk dat Salman van mening is, dat de neoliberale maatschappijontwikkelingen in de richting van minder democratie en beheersing van de wereld door elites versterkt wordt en er werkelijk door de elites al veel langer en nu geholpen door de coronapandemie met versterkte inzet geprobeerd wordt de wereldorde naar hun hand te zetten. Hier lijkt zijn betoog dicht in de buurt van een complottheorie te komen.

Mathieu Wagemans besprak in CM 119 het boek van Mattias Desmet De Psychologie van Totalitarisme. Met dit boek in de hand zijn er weliswaar elementen te onderkennen van een complottheorie, maar over het geheel genomen is hier geen sprake van. Salman beschrijft ontwikkelingen die we in de onderhavige serie al vaker zijn tegengekomen; ontwikkelingen die zorgen baren en in samenhang te zien zijn met het functioneren van organisaties en personen, die wel als de elites worden geduid.

Niet iedereen zal overigens zo gemakkelijk Salmans opvatting willen en kunnen onderschrijven dat een meer spirituele ontwikkeling van de samenleving voldoende tegenwicht tegen deze gang van zaken kan bieden. Niet iedereen ziet in dat een verandering van bewustzijn noodzakelijk is[20]. Niet iedereen maakt zich zorgen. De vraag die wij als vormgevers van de samenleving moeten beantwoorden, aldus Salman, is wat willen wij, welke samenleving willen wij hebben? Hoeveel invloed willen wij kunnen uitoefenen op de inrichting van de samenleving? Is het ons genoeg dat derden het voor ons bepalen?

Culture Watch

Ophef

Na al dit commentaar zou je haast besluiten zelf het boek van Schwab en Malleret te gaan lezen om zelf te zien wat er nu werkelijk in staat. Wordt er te veel in gezien? Gelukkig is er in de pers en op internet meer dan genoeg te vinden over de inhoud. Op enkele van deze publicaties ga ik hieronder nog in.

Het werk van Schwab en Malleret heeft voor veel ophef gezorgd. Diverse critici vinden het werk slecht geschreven. Het zorgt er niet voor dat je bij het lezen rechtop gaat zitten. Veel is allang bekend. Hier en daar wekt het de indruk van oude wijn in nieuwe zakken. Naomi Klein[21], publiciste en activiste noemt het “vintage champagne in een online karaf.” Ze is scherp in haar commentaar, maar wijst een complot af. Voor haar is het een voortzetting van het steeds gevoerde beleid van het WEF. Het is geen hard ingrijpen ten behoeve van de mondiale ondernemingen en hun rijke elite-aandeelhouders en leidinggevenden, het is geen shock doctrine[22]. Het is “subtieler en verraderlijker. [..] The Great Reset is geen serieuze poging om de crisis die erin beschreven wordt op te lossen. Neen, integendeel …” De schrijvers doen voorkomen of “de grote winnaars in het [kapitalistische] systeem op het punt staan vrijwillig hun hebzucht terzijde te schuiven om serieus de radicaal destabiliserende crises die in de wereld woeden op te lossen.” Uiteindelijk gaat het hen met deze reset erom de aandacht af te leiden en meer macht dan ooit te grijpen, volgens haar.

De heren schrijvers willen ons wat zeggen, wat uitleggen en doen dat door steeds aan te geven wat ‘wij’ moeten doen of wat ‘wij’ moeten willen, volgens Ben Sixsmith. Hij vraagt zich in The Spectator[23] af wie die ‘wij’ zijn en komt tot de conclusie: “in de praktijk betekent het de ‘Davos Man’, een soort hooggeplaatste politicus, zakenman of academicus.” Dan citeert hij Samuel Huntington, bekend van zijn boek Botsende beschavingen: ”Deze transnationalisten hebben weinig behoefte aan nationale loyaliteit, zien nationale grenzen als obstakels die gelukkig aan het verdwijnen zijn, en zien nationale regeringen als overblijfselen uit het verleden waarvan de enige nuttige functie is om de wereldwijde operaties van de elite te vergemakkelijken.”

Vervolgens geeft hij aan dat wij het handelen of de sluwheid van de elite niet moeten overschatten, maar “tegelijkertijd is de consensus van de elites over ‘de weg voorwaarts’ verontrustend.” Ook hier even een bijgedachte. “Dat is anders dan samenzweren — maar niet zo verschillend. Wanneer slechte ideeën internationaal worden overgenomen door enkele van de rijkste en machtigste mensen ter wereld, kan het effect hetzelfde zijn. De Grote Reset is misschien nog angstaanjagender omdat het geen sinister complot is.”

Ook een andere commentator[24] is hier duidelijk over. Een complot is het niet. “De Grote Reset wordt in het volle licht georkestreerd, en niet door een schimmige groep samenzweerders. […] Wat eraan opvalt is niet de schaal van de toekomstvisie, maar hoe vaak en hoe lang we al, in een of andere vorm, varianten van de hoofdthema’s horen.”

Steven Umbrello, filosoof en ethicus, momenteel werkzaam aan de TU Delft, schrijft uitgebreid over The Great Reset[25]. Hij wijst op mooie woorden en nuttige zaken, maar “Schwab en Malleret verdoezelen een schijnbaar optimistische toekomst na de Grote Reset met modewoorden als gelijkheid en duurzaamheid, terwijl ze die bewonderenswaardige doelstellingen functioneel in gevaar brengen.” Hij eindigt met: “hoewel de auteurs zelf hun normatieve claim zelden expliciet maken, benadert het werk een zacht determinisme van de huidige technologische trend naar steeds meer digitalisering. Dit gezegd zijnde, pleiten zij uiteindelijk voor een substantiële (zo niet volledige) sociaal-politieke-economische verandering zonder concreet aan te geven hoe dit zou kunnen worden bereikt. Dat doen ze zelfs niet terwijl ze stellen dat de verandering niet alleen noodzakelijk is, maar ook moet worden uitgevoerd. Ondanks hun expliciete standpunt over de voordelen daarvan, dreigen zij uiteindelijk hun doel te ondermijnen, gezien de onduidelijkheid van de manier waarop dit moet worden bereikt. Kortom, pas op voor degenen die roepen "dit is de weg".

En hiermee zijn we ook weer bij Salman. Het nieuwe aan de Reset is de timing en enerzijds de duidelijkheid over wat zij roepen en anderzijds de onduidelijkheid over wat concreet gedaan moet worden — overigens ook zonder diepgaande uitwerking in het boek van beide heren. Wat er achter zit, blijft verborgen. Voor zover we het kunnen afleiden — en diverse auteurs leggen ons uit dat het inderdaad juist is — gaat het om macht en afstand nemen van democratische beginselen. Het gaat om onze vrijheid die niet alleen verminderd wordt, maar uiteindelijk zal gaan verdwijnen.

Dystopie?

Zonder er nadrukkelijk op te wijzen laat Salman ons duidelijk worden dat The Great Reset een aanzet geeft tot een welhaast dystopische wereldorde. Immers er is sprake van een nadrukkelijk uitgesproken voorliefde voor nieuwe, vooral digitale technologie met als gevolg een forse toename van de technologische en digitale bewaking. Hierbij is een globale elite aan zet. Met het democratisch gehalte is het slecht gesteld. Staten en regeringen zijn slechts uitvoerders van elders genomen besluiten. Het gaat om macht, macht voor een relatief kleine groep. Het gaat om totale controle verkrijgen en behouden. Salman spreekt niet voor niets over totalitarisme. Het belang van het collectief wordt hoger aangeslagen dan de individuele vrijheid. Dit speelt heel nadrukkelijk in gezondheidsvraagstukken. Salman spreekt hier over “een biologische veiligheidsstaat”. Kortom, voldoende aanleiding om van een dystopisch wereldplan te spreken, waarbij wij bijna door de goede bedoelingen en verzachtende politiek correcte bewoordingen in slaap gesust deze toekomst in struikelen.

Tot slot

Salman waarschuwt ons, zoals alle auteurs van dystopische romans ons waarschuwen. Hij heeft echter een voorsprong; hij levert ons geen fantasie, geen roman. Hij voorziet ons van een bespreking van een bestaand plan in boekvorm met vele open einden en mede door de voorgeschiedenis en de ontwikkelingen een zeer realistisch dystopisch gehalte. Hij legt al doende de vinger op de zere plek in de samenleving, het gebrek aan democratisch gehalte en invloed en participatie van burgers. Wij moeten wakker worden en bewust een keuze maken. Willen wij een ontwikkeling in de beschreven richting? Of willen wij in opstand komen of er iets tegenover stellen? Onze vrijheid is in het geding!