Aarde en milieu

Civis Mundi Digitaal #129

door Jan de Boer

De aanstaande flop van de COP15

In mei van dit jaar schreef ik het artikeltje « Het gaat niet goed met de COP15 over het klimaat ». Helaas zie ik dat bevestigd nu de COP15 in het Canadese Montreal van start gaat, in plaats van China, vanwege het anti-Covidbeleid aldaar.

Antonio Guterres, de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, heeft duidelijke waarschuwende taal gesproken: « Wij staan aan de vooravond van de zesde uitsterving van het leven op aarde ». Dat wil zeggen, het uitsterven van ten minste 70% van al wat leeft op deze planeet, en dat voor de eerste keer door levende wezens: de mens. Zijn woorden worden nog eens bevestigd door Elizabeth Maruma Mrema, uitvoerend secretaris van de Conventie voor de biodiversiteit van de Verenigde Naties: « Het zal niet eenvoudig zijn om te komen tot een mondiaal akkoord. Het vereist verbeten werk, maar het is cruciaal voor het veiligstellen van de toekomst van de mensheid op de planeet Aarde. »

Dat het inderdaad uiterst dringend is om te handelen, mag onder meer blijken uit het feit dat volgens wetenschappelijke rapporten 69% van de populatie van gewervelde dieren ineengestort is, dat een miljoen plantaardige en dierlijke soorten bedreigd worden met uitsterving, dat 75% van het aardoppervlak ten kwade veranderd is door menselijke activiteiten, dat sinds het jaar 2000 ten minste 150 miljoen ton plastic in de oceanen is gestort en 437 miljoen hectare bos verloren is gegaan, etc. Bovendien worden deze processen zwaar versterkt door de voortdurende klimaatopwarming.

Behalve dat de op de vorige COP’s vastgestelde doelen door geen enkel land zijn waargemaakt (en een aantal landen niet meer meedoen) hebben de tussentijdse onderhandelingen om toch een stap verder te kunnen komen op deze COP15 geen enkel succes opgeleverd. Dat is onder meer het geval met de financiële steun van de rijke aan de arme landen om gezamenlijk de gestelde doelen te kunnen realiseren, waaronder het beschermen van 30% het land- en zeeoppervlak, in plaats van nu respectievelijk 17% en 8%. Deze financiële steun betekent volgens een op 1 december gepubliceerd rapport van de Verenigde Naties voor het milieu 154 miljard dollar per jaar, wat van nu tot 2025 verdubbeld en daarna tot 2050 verviervoudigd zou moeten worden. Parallel daaraan zouden voor de biodiversiteit schadelijke overheidssubsidies in de sectoren landbouw, energie en visserij in de orde van 500 miljard dollar afgeschaft moeten worden.

Het bovenbeschreven doel om doel om 30% van de planeet te beschermen mag dan door 110 landen gesteund worden, ik zie dat nog niet 1-2-3 officieel (overigens altijd vrijblijvend) aangenomen worden; een flink aantal landen vindt dit doel namelijk veel te bindend. Daarbij komt het feit dat daarbij niet of nauwelijks één van de allerbelangrijkste factoren van de neergang van de verwoesting van de biodiversiteit en de natuurlijke ecosystemen aan de orde gesteld wordt: de landbouw en veeteelt. Dit komt doordat de deelnemende landen grote verschillen hebben in hun landbouw- en veeteelt (en voedselvoorzienings)beleid, en daarin geen enkele wijziging willen aanbrengen.

En dan nog het doel van deze COP15: 30% van de planeet wordt beschermd, wat gebeurt er dan met de overige 70%? Er zijn duidelijke tekenen dat landen die het doel van de COP15 steunen, van mening zijn dat zij wat betreft de overige 70% mogen doen en laten wat zij willen, onder meer met meer verder vervuilende (mijnbouw)activiteiten…

Ik kan uiteraard nog veel meer over de doelen van deze COP15 schrijven, maar ik laat het hier nu maar even bij.

De sfeer is overigens ook niet goed op deze COP15. De arme landen wantrouwen de vrijblijvende beloftes van de rijke landen, en ook op diplomatiek niveau valt er weinig te verwachten. Dat op de premier van Canada na geen enkel staatshoofd of regeringsleider aanwezig is – zij zijn liever aanwezig bij het wereldkampioenschap voetbal in Qatar – spreekt boekdelen. Deze COP15 wordt, zoals ik in mei al voorspelde, een flop. En daarmee is onze planeet – ook heel duidelijk beargumenteerd door de op dit gebied gespecialiseerde Universiteit van Hawaï – in de beginfase van het zesde grote uitsterven gekomen: dag bloemen, dag vogels, dag mensen!

Geschreven in december 2022

Komende vervuilende mijnbouw in Europa

Wakker worden valt niet altijd mee! Sinds de invasie van Oekraïne door Rusland is de Europese Unie zich pijnlijk bewust geworden van haar zeer grote afhankelijkheid van Russische koolwaterstoffen. Om gebrek aan elektriciteit in deze winter tegen te gaan, hebben de lidstaten hun klimaatbeloftes laten vallen om een aantal steenkoolcentrales te heropenen en/of de exploitatie van hun steenkoolmijnen te verlengen.

Maar sinds een paar maanden speelt ook een veel belangrijker hernieuwde mijnbouw in Europa een grote rol: die van zeldzame aardmetalen en strategische metalen, zonder welke de energietransitie ondenkbaar is. Zonder lithium is het onmogelijk om de noodzakelijke batterijen voor elektrische auto’s te fabriceren, die overigens in China – en niet alleen daar – op elektriciteit uit vloeibaar gemaakte steenkool rijden! De elektrische auto: een in een vlaag van collectieve waanzin gepropageerde uitvinding. Zonder koper kunnen windmolens niet draaien, zonder cadmium-tellurium kunnen zonnepanelen niet functioneren. En dan heb ik het niet eens over nikkel, kobalt, magnesium, grafiet… allemaal onontkoombaar voor elektrische mobiliteit. Met andere woorden: de wereld gaat van afhankelijkheid van koolwaterstoffen naar afhankelijkheid van deze andere grondstoffen.

De cijfers zijn duizelingwekkend. Volgens het Internationaal Energie Agentschap zal van nu tot 2040 de vraag naar lithium door de energiesector meer dan 40 keer groter worden. De Wereldbank is van oordeel dat de productie van grafiet, lithium en kobalt van nu tot 2050 met 500% moet toenemen om de klimaatdoelen te halen, terwijl volgens de « Bank of America » het gebruik van nikkel tot aan 2030 ieder jaar met 40% gaat toenemen.

Europa droomt ervan om zich in 2030 van 25% van de mondiale productie van elektrische batterijen te verzekeren tegen 2% in 2020, maar China beheerst nu al het distributienetwerk. Peking beheerst bovendien 60% van de raffinagemogelijkheden van lithium – waarvan de productie voor ongeveer de helft voor rekening van Australië komt – en heeft tussen 2012 en 2016 niet minder dan 98% van de door Europa gebruikte zeldzame aardmetalen geleverd.

De Europese commissie, die in 2020 dertig voor de energietransitie onmisbare « beslissende grondstoffen » inventariseerde (lithium, kobalt, wolfraam, magnesium…), moet in het voorjaar van 2023 een plan onthullen dat geacht wordt het probleem grondig aan te pakken (de « Critical Raw Materials Act »). In afwachting daarvan zijn er in de lidstaten steeds meer projecten, in het bijzonder rond lithium, het « witte goud ». Op dit moment heeft Europa geen enkele geschikte mijn hiervoor, afgezien van een paar kleine exploitaties in Portugal en in Oost-Europa, waarvan het gebruik met name bestemd is voor keramiek.

In Finland is de maatschappij Keliber bezig met het bouwen van een mijn en een raffinaderij voor lithium in het westen van het land. In Tsjechië wil het Australische « European Metals » het « witte goud » winnen in de vroegere tinmijnen van Cinovec ten noorden van Praag. In Oostenrijk werkt het Australische « European Lithium » aan de mijn van Wolfsberg. In Portugal heeft het Engelse « Savannah Resources » het ontdekte lithium in het noorden van het land op het oog. In Frankrijk wil de maatschappij Imerys vanaf 2027 lithium winnen op hun locatie (in het departement Allier), waar tot nu toe porseleinaarde wordt gedolven. In de Elzas zijn er projecten rond de geothermale zoutlagen. De Franse ondergrond heeft veel hulpbronnen die nog slecht in kaart gebracht zijn. Tussen 1975 en 1992 besloeg de laatste mijn-inventarisatie vooral de eerste 100 tot 200 meter van de ondergrond.

Waar Europa deze vervuilende mijnbouw vroeger graag uitbesteedde aan onder meer Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse landen om zelf schone handen te houden, rijst de vraag of de inwoners van de voor mijnbouw bestemde Europese regio’s deze sterk vervuilende industrie accepteren. Zo vraagt de winning van lithium heel veel elektriciteit (van veelal op steenkool draaiende centrales) en water, en worden er bovendien forse hoeveelheden CO2 bij uitgestoten. De vervuiling van deze mijnbouw tast daarnaast de gezondheid aan door vervuiling van het drinkwater de in wijde omgeving, en voedselverbouw is daar om gezondheidsredenen dan ook beslist af te raden. Het Engels-Australische mijnbouwproject « Rio Tinto » bij het Servische Jadar werd wegens hevig verzet van de bevolking tegen deze enorme vervuiling afgeblazen. « Mijnen hebben altijd een fikse impact op het milieu en deze projecten onderschatten de consequenties op lange termijn voor de betreffende gebieden, » laat Antoine Gatet, vicevoorzitter van « France Nature Environnement » weten.

En dan nog het volgende: gemiddeld gaat er tien jaar overheen tussen de ontdekking van een mijnader en de opening van een nieuwe mijn, en het is voor mij dan ook de vraag of de ambities van de Europese Commissie reëel zijn. De Verenigde Staten, met hun zeer protectionistische « Inflation Reduction Act », gaan miljarden besteden om hun toegang tot strategische materialen te beschermen. Als Europa niet even diep in de beurs tast, zal zij op dit vervuilende gebied nooit soeverein zijn. En wie zal dat betalen?

Geschreven in december 2022