Coronabeleid doorgelicht door diverse deskundigen
Deel 3: De toekomst

Civis Mundi Digitaal #130

door Piet Ransijn

Beide boeken eindigen met het deel ‘Toekomst’, de toekomst van de democratie, de wetenschap, de media en de industriële samenleving  van de toekomst. Zal die vrijer zijn of meer gereguleerd?

‘Hoe redden we de democratie?’

Deze bijdrage van John Ioannidus en Michéla Schippers sluit aan bij het voorgaande deel. Johannides staat bekend als de meest geciteerde medische wetenschapper en is hoogleraar bij de Stanford Universiteit. Schippers is hoogleraar aan de Rotterdam School of Management. Zij onderzocht de gevolgen van de lockdown. 

De auteurs wijzen op de centralisatie van de overheidsmacht en -besluitvorming door gebruik te maken van de gezondheidsautoriteiten, die deel hebben aan deze macht en besluitvorming. Zij wijzen er ook op dat de democratie in 80 landen zwakker werd sinds de coronacrisis. Autoritarisme nam toe en vrijheid verminderde in veel landen. De pandemie gaf liet een erfenis van autoritaire maatregelen na. “Erger nog, het tot zondebok maken en uitsluiten van groepen mensen is inmiddels normaal geworden.” 

Dat geldt ook voor het “opzwepen van de algemene bevolking om in te stemmen met een agressief volksgezondheidsbeleid... Het verlies van fundamentele vrijheden werd gevierd als een overwinning van de volksgezondheid” (2022, p200,201). Extreem beleid had waarschijnlijk een negatief effect, ook op de volksgezondheid. Misschien zien we dat nu ook in China. “De crisis heeft bewezen dat het angstaanjagend eenvoudig is om menselijke kernwaarden van gelijkheid en vrijheid weg te nemen en te vervangen door waarden als veiligheid en gezondheid, onder de drogreden dat dit in het algemeen belang zou zijn” (p202). 

De auteurs wijzen op het belang van waarden als vrijheid, wetenschap, kritisch denken, transparantie en verantwoording van de overheid, naast waarden als vertrouwen, integriteit, liefde en vergeving. Topdown systemen gaan daaraan vaak voorbij. Ze noemen de toegenomen concentratie van macht en rijkdom bij een klein aantal mensen en manipulatie van informatie voor de burgers. Besluitvorming is op hoog niveau verstrengeld en vertroebeld. Dit alles vormt een bedreiging voor genoemde waarden. 

“Daarom vereist elke oplossing een regulering van buitensporige rijkdom en verdediging van een vrije samenleving tegen de invloed van machtsmagnaten... Bovendien is het voor democratische landen van levensbelang dat media nooit een platform worden om één officieel verhaal te pushen ten koste van het debat  en vrijheid van meningsuiting... De bevolking in het algemeen zou meer baat hebben bij wetenschappelijk scepticisme.” Meer dan bij één officieel verhaal onder de noemer van wetenschap. “Pseudowetenschappelijk dogmatisme leidt... tot dehumanisatie, geweld en repressie” (p204,205).  

Burgers dienen vragen te stellen https://www.gemeente.nu/bestuur/participatie/als-de-burger-om-participatie-vraagt/ 

Beslissende rol van burgers

“Het kader van informatiecommunicatie moet dan ook worden bepaald door burgers, niet door Big Tech, of andere machtige magnaten” (p206). Ook niet door de overheid, of een centrum voor wetenschapscommuncatie, zoals genoemd in Deel 2. En zeker niet door “Big Wealth”, die vaak de media bezit en beheerst. 

“Nodig is een goed geïnformeerde directe democratie, die doordachte discussies bevordert in plaats van tegenstrijdige agenda’s van gemanipuleerde menigten... De nabije toekomst zal uitwijzen of we in staat zijn onze eigen beslissingen te nemen, al het leven op aarde te respecteren en de aarde zelf... terwijl bedreigingen... escaleren..., geluk na te streven en af te zien van het toebrengen van schade aan anderen en de aarde, zonder ten prooi te vallen aan de autoritaire verleidingen die democratieën in het verleden hebben geveld” (p206,207, slotzin). En passant stellen ze de cruciale vraag: “Welke nalatenschap willen we voor onze nakomelingen?” (p202). Welke waarden? 

De daaropvolgende bijdrage  van emeritus hoogleraar KNO-heelkunde Louw Feenstra V “Nederlanders let op uw ‘saeck’: Bespioneren van eigen burgers is geen overheidstaak”’ sluit aan bij eerdere bijdragen. Hij verwijst o.m. naar China, dat in dit opzicht geen voorbeeld voor ons is. De bedenkelijke kant van overheidscontrole en manipulatie is al ruimschoots aan de orde geweest. Hij noemt Orwell en Huxley, zie CM 103 en 104 en de bespreking van Maarten Rutgers in dit nummer.  

https://www.ggdzl.nl/coronavirus/vaccinatie-coronavirus/vaccinatiecampagne-mijnprik/ 

Een voorbeeld van reclame voor vaccinatie 

‘Leven is iets anders dan niet doodgaan’

Onder deze titel schrijft neurobioloog en medisch adviseur bij farmaceutische bedrijven Wendy Mittemeyer-Ooteman over “het vaccinatiebeleid en de daarbij horende reclamecampagne”. De slogan was “dat je ‘met een prik een ander beschermt’, zonder dat hiervoor enig bewijs was... Al snel werd duidelijk... dat je als gevaccineerde nog steeds het virus kon overdragen. Waarom bleef de overheid vasthouden aan de eenzijdige strategie van massavaccinatie?” (p225-26). Waarom deze “tunnelvisie”? Daarop is al eerder ingegaan. 

Wat heeft deze schrijfster hieraan toe te voegen? Haar artikel heeft sprekende koppen zoals “De vaccins als enige oplossing voor een complex probleem”; “Hoe de drang naar vrijheid ons tot vaccineren dwong” en “En masse in het gareel: de kracht van een narratief”. Het typeert op treffende wijze de in Deel 2 geschetste gang van zaken. Ze vraagt zich af “waarom zoveel mensen blind vertrouwden op de overheid en een medische interventie van de farmaceutische industrie... als redder in de nood” (2022, p224). Kwam er een angst boven voor onze sterfelijkheid en andere risico’s? Hoe kunnen we de focus verschuiven naar “gezond blijven en gelukkig zijn” in plaats van angst voor ziekte en dood, waarop de media appeleren? 

“Vertrouwen op je eigen immuunsysteem” en dit in zo goed mogelijke conditie houden werd opgeschort en vervangen door een opgewekt vertrouwen in een vaccin. “De vraag of het vaccineren van gezonde mensen eigenlijk wel nodig is, mocht al snel niet meer gesteld worden. Het was alsof er niet getwijfeld mocht worden... ‘Ik heb geen begrip voor mensen die zich niet willen laten vaccineren’,” zei de verantwoordelijke minister. “Er werd ingespeeld op de angst als niet-solidair gezien te worden met de slogan ‘je doet het voor de ander’. Er werd volledige bescherming beloofd zonder bijwerkingen en zonder onderbouwing. “Het RIVM adviseerde de minister de onbewezen claim niet in te zetten.”

Later “bleek natuurlijke immuniteit de succesvolste concurrent van de vaccins.” Zonder bijwerkingen, waarover “’het laatste woord nog niet is gezegd... Wat zijn de gestapelde risico’s van boosters en herhaalprikken? Waarom is er aanhoudende oversterfte? En wat betekent het dat de oversterfte in Nederland correleert met het aantal herhaalprikken en dat dit niet in de media komt? Nog steeds heeft de tunnelvisie van de overheid, maar ook van vele ‘experts’, geen plaats gemaakt voor een holistische langetermijnstrategie voor toekomstige scenario’s” (p226-229). Zij pleit voor onafhankelijke onderzoekers uit verschillende disciplines en juiste voorlichting, niet voor “irrationele bangmakerij”, waarmee de massa in het gareel werd gebracht. 

https://connect-nederland.nl/5-tips-participatiedilemma/ 

Massabeïnvloeding en een tegenstem

Massabeïnvloeding gebeurde ook door het narratief met ‘one voice, one message’. Zo’n boodschap gaat echter gepaard met “gevoelde dreiging en haat die van stelstelmatige groepsbelediging, stigmatisering en dehumanisering uitging... Het leidde tot polarisatie en vervreemding van elkaar. Het resultaat was een sociaal onveilige omgeving” (p235,235).

Hoe dan wel? Wat te doen bij een volgende crisis? De schrijfster wil “het open debat weer op gang krijgen”, vertrouwen herstellen, uitsluiting en discriminatie opheffen, massavorming voorkomen, kritisch onderzoek bevorderen, wetenschap niet presenteren als “een nieuwe religie die ons leven bepaalt”, eenzijdige en onvolledig informatie tegengaan. Zij wijst behalve op het onrecht en onjuistheden op “hoeveel mensen zijn opgestaan en zich uitspreken vanuit hun hart. Mensen die grondrechten en kernwaarden, zoals lichamelijke integriteit  en zelfbeschikking, bleven verdedigen... Het is belangrijk je uit te spreken als een overheid universele wetten overtreedt... Zij hielpen ons anders naar de wereld te kijken.... Andere mensen bouwden aan een mooie nieuwe samenleving en zetten dit nog steeds voort. Als het ons lukt deze authentieke creatieve mensen te koesteren en hun waarde te zien, komt het vast goed... Met het oog op... een volgende ‘crisis’ lijkt het zaak de menselijke maat... en onze grondrechten en kernwaarden te allen tijde voorop te stellen en te streven naar een menswaardige samenleving voor ieder mens. Daarnaast meer ruimte... op het gebied van gezond leven... gericht op vertrouwen, eigenwaarde, verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid. ‘De wetenschap’ is niet de heilige graal... maar slechts een bescheiden hulpmiddel” (p243-245). Een hoopvol slot. 

https://nl.in-mind.org/blog/post/de-wetenschap-van-wetenschapscommunicatie

‘De toekomst van de onafhankelijke medische wetenschap’

Hierover gaat een volgende bijdrage van de Deense hoogleraar klinisch onderzoek Peter Götzsche, de Australische wetenschapsjournaliste Maryanne Demasi en Dick Bijl. Ook zij wijzen op de problematische kant van “het dominante narratief” en de bedreigingen en vervormingen die daarmee gepaard gingen. “Reputaties werden systematisch verwoest,” schreef Ioannidis over “het intolerante klimaat” (2022, p262,263). 

De media speelden hierbij een bedenkelijke rol en verdraaiden de realiteit. “Wetenschapsjournalisten kopieerden kritiekloos wat hun bronnen zeiden” (p264). Eén van hen werd uitgeroepen tot journalist van het jaar, ondanks gebrek aan inhoudelijke kennis. Anthony Fauci  (zie CM 128 en 129) en Joe Biden “verklaarden zonder schroom dat mensen niet besmet konden raken als ze werden gevaccineerd...  Zelfs de makers van de vaccins hebben die bewering nooit durven doen; in de productinformatie... worden degelijke beweringen dan ook niet gedaan... Factcheckers kregen echter bevestiging. Hoe hebben de media dit zover laten komen?” 

Dat ging als volgt. Een aantal prominente media o.l.v de BBC lanceerden het Trusted News Initiative. “Het doel was om de verspreiding van schadelijke informatie over vaccins tegen te gaan... [Dit] zou ervoor zorgen dat de internationale berichtgeving in de pers over de pandemie een uniforme boodschap overbracht en dat er weinig tolerantie zou zijn van afwijkende meningen... In de wetenschap is een open debat vereist om tot een goed wetenschappelijk inzich te komen. Tijdens de COVID-19-epidemie was het debat allerminst open... Net zoals de middeleeuwse kerk zich verzette tegen wetenschappelijke inzichten wanneer deze de religieuze doctrines tegenspreken... Het zal duidelijk zijn dat [...bij] het afdwingen van een bepaalde consensus wetenschap wegkwijnt... Wetenschappers zijn het vaak niet met elkaar eens, en bij de gratie van onenigheid gaat de wetenschap voort” (p265,266). 

Medische tijdschriften en universiteiten

Ook medische tijdschriften censureerden artikelen of publiceerden ze niet als ze afweken van??. Advertentie-inkomsten van farmaceutische bedrijven waarvan tijdschriften de gewenste boodschap uitdragen, speelden een grote rol. De industrie betaalt onderzoekers om onderzoeksresultaten die financiële belangen bedreigen onderuit te halen. “De  pandemie heeft laten zien hoe het medisch-politiek complex kan worden gemanipuleerd.” Ook het grootste nieuwsbedrijf Reuters “is op vele manieren diep ingebed in de farmaceutische industrie. Het anti-vaxxer label is zo popuair dat het wordt geplakt op iedereen die ergens kritisch over durft te schrijven” (p267,268,269). Dat laatste geldt ook voor het etiket ‘complotdenker’, dat te pas en te onpas wordt gebruikt.

Behalve in de medische en mainsstream media is er belangenverstrengeling op universiteiten, waar onderzoek vaak wordt gefinancierd door de industrie. “’Universitaire afdelingen zijn instrumenten van de industrie geworden... Critici... worden geconfronteerd met afwijzingen van tijdschriften en juridische dreigingen en de mogelijke afbraak van hun carrières." Gevestigde belangen wegen zwaarden dan de rationaliteit. “Het lijkt erop dat bewijs oké is zolang dit het heersende verhaal ondersteunt. Als dat niet het geval is, is het des-informatie... We mogen niets over vaccins zeggen dat in tegenspraak is met de officiële richtlijnen... In Nederland... zal het Centrum voor Wetenschapscommunicatie bepalen wat als desinformatie moet worden beschouwd” (p271-273,275). 

“Geneeskunde wordt grotendeels gedomineerd door een klein aantal zeer grote farmaceutische bedrijven... De industrie houdt negatieve resultaten achter, rapporteert bijwerkingen niet en deelt geen ruwe gegevens... Medische tijdschriften zijn afhankelijk van de artikelen geschreven door en gekocht door de industrie... De Europese en Amerikaanse registratieautoriteiten, EMA en FDA... zijn grotendeels afhankelijk van financiering door de farmaceutische industrie... Overheden volgen het geld” (p273,274,276). Onderwijs in de geneeskunde is evenmin onafhankelijk als informatie aan artsen. Daarom pleiten de auteurs voor door de overheid gefinabcierd gefinancierd onderzoek (en onderwijs) door onafhankelijke wetenschappers. 

https://decorrespondent.nl/2633/hoe-de-medicijnwaakhond-van-een-half-miljard-mensen-zijn-tanden-verloor/176497104366-b9dd76ac 

‘De toekomst van de registratieautoriteiten’

Hierover gaat het volgende hoofdstuk door emeritus hoogleraar aan de New York University Faculty of Healh Joel Lexchin en Dick Bijl. Voor nieuwe medicijnen en vaccins is goedkeuring nodig van bovengenoemde EMA en FDA. Het risico op bijwerkingen wordt verhoogd als deze onvoldoende zijn onderzocht. Bij de covid-vaccins werd het voorgeschreven onderzoek verkort, waardoor er minder inzicht in risico’’s is, met name op termijn. De claim van geen bijwerkingen was onjuist. Registratie ervan is passief, afhankelijk van meldingen en laat te wensen over. De farmaceutische industrie houdt vaak onwelgevallige informatie achter. Dit heeft geleid tot veel schandalen en miljarden aan schadeclaims voor schade van medicijnen die soms tot wel 50.000 doden geleid zouden hebben volgens berekeningen van de Amerikaanse senaatscommissie (2022, p281). 

“CSR’s [Clinical Study Reports] die door onafhankelijke onderzoekers werden geanalyseerd, lieten bijna altijd zien dat de werkzaamheid van nieuwe medicijnen lager was dan de fabrikant en/of de EMA beweerde en dat bijwerkingen prominenter waren” (p283). Zo ook bij de covid-vaccins. Nieuwe medicijnen zijn vaak niet beter dan oudere zonder patent, maar wel veel duurder en minder onderzocht. Er is een trend dat goedkeuring steeds sneller gaat, afwijkt van de standaard en minder wordt beoordeeld door onafhankelijke instanties. Verder is er een gebrek aan transparantie. Informatie wordt vaak niet vrijgegeven (p287,289). 

De pandemie heeft de medicijnregulering verder ontwricht en gedereguleerd. Dat verhoogt risico’s. Bijv. een nieuwe formulering van het COVID-19-vaccin van Pfizer voor kinderen werd goedgekeurd zonder onderzoek naar veranderingen in werkzaamheid of veiligheid. Het is niet voor het eerst dat dergelijke veranderingen leiden tot andere bijwerkingen. Kinderen zijn daarvan vaker de dupe geweest (p291,292). 

https://www.nemokennislink.nl/publicaties/waarom-zijn-dure-geneesmiddelen-zo-duur/ 

‘Hoe kan het systeem hervormd worden?’

Onafhankelijke deskundigen spelen ook hier een sleutelrol. “Welk vertrouwen kunnen we hebben in een systeem waarin farmaceutische bedrijven “‘hun eigen huiswerk mogen beoordelen in plaats van hun producten te laten onderzoeken door onafhankelijke experts als onderdeel van een openbaar regelgevingssysteem?” (p295). Verder is minder versnelde goedkeuring wenselijk. Nieuwe medicijnen dienen aantoonbaar beter te zijn dan eerdere. Transparantie  dient te worden verbeterd door onderzoeksgegevens vrij te geven. Patiënten dienen centraal te staan, niet de winsten. Medicijnen dienen klinisch relevant te zijn i.p.v. commercieel relevant. Geen financiering van registratieautoriteiten door farmaceutischen bedrijven maar door de overheid en deze financieren door daarvoor belasting te heffen bij de bedrijven. 

“FDA en EMA zijn geen ‘eerlijke makelaars’ geweest tussen de industrie en de volksgezondheid” (p296). Commerciële belangen hadden grote invloed. Registratieautoriteiten dienen niet de waarden van de industrie over te nemen, maar die van de volksgezondheid. Dat vereist democratisch toezicht vanuit het belang van het volk, dat nu de prijs betaalt die de industrie dicteert.

Wat betreft de vaststelling en registratie van covid-besmettingen gaat hoogleraar IC-geneeskunde Armand Girbes in op de betrekkelijkheid van tests in ‘De testsamenleving: buitenproportioneel en een loze belofte’. Positief geteste mensen hoeven geen covid te hebben, met name als ze geen klachten hebben, terwijl besmette mensen een negatief kunnen testen, vrij van covid. De zgn. Positief Voorspellende Waarde (PVW) kan minder dan de helft zijn. “Deze argumenten maken duidelijk dat... de COVID-19-testsamenleving zeer slecht werkbaar is... Het is bovendien een kostbare aangelegenheid” (2021, p221).  

https://ezaz.nl/media/alternatieve-media/ 

‘De toekomst van de alternatieve media: onbekend, maar van essentieel belang’

Hierover gaat de laatste bijdrage van Paul A Thacker, een Amerikaans wetenschapsjournalist, die werkte voor de Senaatscommissie voor Financiën. Wat zijn alternatieve media? Ze worden onderscheiden van de ‘mainstream media’ (MSM), die legale verkooppunten hebben, welke alternatieve media niet zouden hebben. Ze zijn zo meer aangewezen op internet. “Algemeen geldt dat MSM-verkooppunten de neiging hebben om zich te houden aan specifieke verhalen die als ‘acceptabel’ worden beschouwd... Deze poortwachtersfunctie kan bepaalde ideeën van discussie uitsluiten en anderen verheffen” (2022, p304). 

Het artikel gaat meer over de mainstream dan over de alternatieve media, vooral over wetenschapsjournalisten, die “rapporteren voor, niet over wetenschap”. Ze houden geen afstand van hun bronnen maar “zien... zichzelf als assistenten van de academische wetenschappers”. Ze hebben in de VS ”bijna uitsluitend een liberale achtergrond en een hoog opleidingsniveau” (p307,308). The Watchdog That Didn’t Bark, een titel van onderzoeksjournalist Dean Starkman, over journalisten van de financiële wereld is ook op wetenschapsjournalisten van toepassing. “De scheidslijn tussen verslaggeven verslaggever en bron, journalist en pleitbezorger... verdwijnt” (p309). Dick Bijl gaat zover te zeggen dat “de meeste journalisten zich opwerpen als buikspreekpoppen van de belangenverstrengelde medisch-specialisten” (2021, p262).  

 

De factcheckindustrie

Vervolgens gaat de auteur in op de factcheckindustrie als nieuwe poortwachter die verweven is met de media. Ze maken regelmatig fouten zoals hij zelf heeft ondervonden toen hij een onderzoek schreef voor het British Medical Journal (BMJ). Facebook algoritmen onderscheppen bijv. soms juiste feiten. “Vooral vaccininformatie lijkt zwaar te worden gereguleerd door online factcheckers... In het geval van vaccins papegaaiden verslaggevers vaak verklaringen of persberichten die afkomstig waren van bedrijven of overheidsinstanties” (p311). Het bevestigt de verstrengeling tussen verslaggevers en bronnen. De auteur geeft diverse voorbeelden. De laboratoriumlek-hypothese ligt ook gevoelig en werd vaak als desinformatie of ‘complotdenken’ afgedaan. “Wetenschapsverslaggevers hebben vaak achterover geleund om de aandacht af te leiden van een mogelijk laboratoriumongeluk... In de meeste gevallen, waarin de aandacht kwam te liggen op vaccins, stonden wetenschapsverslaggevers in de rij om wetenschappelijke instituten of zakelijke posities te ondersteunen.  [Ze] treden vaak op als PR-agenten voor hun bronnen in plaats van hen ter verantwoording te roepen... De betrouwbaarheid van wetenschappelijke claims is een formidabel probleem, maar vreemd genoeg van weinig belang voor veel wetenschapsverslaggevers.” Ook in de wetenschap worden veel fouten gemaakt. “Zo’n 32.000 artikelen zijn om verschillende redenen ingetrokken” (p314,315).

Op grond hiervan eindigt het artikel met een korte paragraaf over “behoefte aan alternatieve media” zonder dat deze nader worden toegelicht. De auteur ziet weinig perspectief in het hervormen van wetenschapsverslaggevers, die opgesloten blijven in hun eigen gemeenschap en paradigma’s. Hij ziet daarom meer heil in alternatieven. Daarvoor kan echter hetzelfde gelden, maar dan anders. Waar het eigenlijk om gaat is discussie en controverse, diverse gezichtspunten, geen gesloten cirkel, zoals eerder naar voren kwam.  

‘Ongezond onderweg in een maatschappelijke revolutie’

Dit is de titel van de laatste bijdrage van het eerste boek (2021) door Bob de Wit., hoogleraar strategisch leiderschap aan Business Universiteit Nyenrode en auteur van o.a. Society 4.0 (besproken in CM 121). Hij doelt hiermee op de digitale golf, die Soshana Zuboff, The Age of Surveillance Capitalism noemt (zie CM 128). “Onze tijd kenmerkt zich door een overgangsvorm naar een nieuwe maatschappijvorm... een revolutie die zich manifesteert als [of in] een pandemische chaos” (2021, p240). De Wit gaat eerst in op voorgaande fasen van de industriële revolutie, die leidden tot het latere ‘aandeelhouderskapitalisme’. Dat gaat volgens Zuboff nu over in het surveillance kapitalisme, waarop digitale technologieën sterk hun stempel drukken. Bij beide vormen gaat het om maximalisatie van winst en aandeelhouderswaarde, zij het met verschillende dominante technologieën. Ook wetenschap staat in dienst daarvan. 

https://christianmanrique.com/2019/02/14/industry-4-0-and-society-5-0-by-christian-manrique/ 

“Commerciële belangen hebben de wetenschappelijke integriteit ernstig gecompromitteerd” (p243). Met name in de medische zorg, de farmaceutische industrie en de voedselindustrie komt dit de gezondheid niet ten goede. “Vanuit het aandeelhouderskapitalisme zijn gezonde mensen tot nu toe niet interessant geweest, want aan hen valt niets te verdienen. Het meest interessant zijn ongezonde mensen die zo lang mogelijk blijven leven... Industriële voeding is winstgevender dan gezonde voeding [en ook ongezonder]... Afnemende gezondheid leidt tot… en meer aandeelhouderswaarde voor zorgaanbieders en zoals farmaceutische bedrijven. Oude mensen moeten zo lang mogelijk in leven worden gehouden... Zorgaanbieders hebben belang bij hoge zorguitgaven. De coronapandemie... is nauwelijks een gezondheidsrisico voor gezonde mensen waaronder kinderen, maar is... en ultieme stap van door aandeelhouderskapitalisme gedreven bedrijven om geld te verdienen aan gezonde mensen. Hoewel de mRNA-vaccins slechts tijdelijk en niet blijvend zijn goedgekeurd... wordt gedurende deze periode heel veel geld verdiend voor de aandeelhouders... Het is een ongezonde situatie” (p244).

Vervolgens gaat De Wit in op globalisering, die heeft geleid tot belangenverstrengeling van ’corporate states’ en hun onderling verbonden nationale economieën, multinationale bedrijven en internationale publieke organisaties. “De vijf grootste bedrijven zijn nu de digitale technologiebedrijven” (p245). Zij markeren de digitale revolutie en een nieuwe bron van waarde: big data en digitale technologieën, zie Zuboff.

https://www.slideshare.net/kazekage15/citizens-society-and-state 

Citzens society versus global elite

De Wit ziet het begin van een revolutie of transitie met globaal genomen twee tegenspelers: de “citizens society”, die van onderop wordt gedragen door burgerinitiatieven, en een “global elite”, waar veel kapitaal en macht geconcentreerd is. Deze elite zou belang hebben bij globalisering en uiteindelijk een “World Government, waar natie-staten ondergeschikt zijn en ngo’s wereldwijd de publieke regie krijgen, het aandeelhouderskapitalisme de belangen van een beperkte groep stakeholders dient en een ‘global elite’ geld en macht inzet om de in gevaar zijnde planeet te verduurzamen... Voor democratische feedbackmechanismen om de belangen van het overgrote deel van de burgers te bedienen, is geen rol weggelegd... De voor een industriële samenleving ingerichte partijendemocratie op nationaal niveau moet worden getransformeerd naar een voor wereldspelers ingerichte samenleving op wereldschaal” (p249). 

Bij de coronapandemie leken vage contouren op te doemen van een dergelijk ondemocratisch bestuur met een grote rol voor ngo’s, farmaceutische en digitale technologiebedrijven. Contouren die echter vaag bleven, niet hebben doorgezet en stof boden voor doemdenkers en complotdenkers. Het merendeel van de bevolking volgde echter de overheidsinstructies en de volgzame media, die vaak in het bezit zijn van vermogende eigenaren. 

“Deze ‘machtsgreep’ heeft wereldwijd echter ook geleid tot veel maatschappelijke onrust [...en] burgerinitiatieven.” Werden contouren van een citizens society zichtbaar? We leven in spannende tijden. We zullen zien hoe deze verder gaan uitpakken. Het zal mede afhangen van onze burgerinitiatieven. Voor het pleidooi van De Wit voor gezond leven en burgerinitiatieven is veel te zeggen. Maar op zijn futuristische en technocratische bespiegelingen valt wel iets af te dingen. Veel utopieën blijken anders uit te pakken. Niet alleen in de serie over dystopiën van Maarten Rutgers. Het kan zowel gelden voor de alternatieven van De Wit als de geglobaliseerde maatschappij waarvan hij de contouren beschrijft. 

De Wit verwijst naar het World Economic Forum (WEF) en The Great Reset van Klaus Schwab, zie CM 126 en 128. Deze Reset wordt in de NRC van 16 jan. naar aanleiding van de 53^e  bijeenkomst van het WEF een “vrij vaag plan” genoemd voor het post-covid-tijdperk, dat o.m. duurzaamheid zou bepleiten en beteugelen van ongelijkheid. Het kreeg veel tegenstand, eerst van links, later ook van rechts. De citzen society lijkt nog vager. We zullen er zelf vorm aan dienen te geven. Over het WEF, zie o.m. David Rothkopf, Superclass, besproken in CM 126 en CM 128 over het nieuwe wereldplan als dystopie.

https://www.weforum.org/agenda/2019/01/modern-society-has-reached-its-limits-society-5-0-will-liberate-us/

‘Nawoord’ – conclusies

Beide boeken hebben een nawoord van Dick Bijl. In het eerste komen de aanvankelijk wisselende corona-adviezen en maatregelen zonder wetenschappelijke onderbouwing aan de orde en het ontbreken van “inzetten op levensstijl, beweging, voeding, ventilatie, stressvermindering en andere aantoonbaar risico-reducerende factoren.” Er werd daarentegen veel angst gegenereerd. “Hiermee werd de vaccinatiebereidheid... gestimuleerd”. Het businessmodel van de vaccinfabricage wordt genoemd, waarbij fabrikanten “geen enkele aansprakelijkheid dragen en wel gegarandeerde inkomsten hebben door landelijke vaccinatieprogramma’s die meestal met publiek geld zijn gefinancierd” (2021, p251,251).

Hij wijst op belangenverstrengeling bij adviseurs van de overheid en wetenschappers en “gegoochel met cijfers”. Naast naast vaccins waren er medicijnen, die vooral in Zuid-Amerika, Azië en Afrika werden ingezet, maar bij ons werden verboden op straffe van hoge boete. Van versneld goedgekeurde vaccins kwamen bijwerkingen, die er aanvankelijk niet zouden zijn, toch veelvuldig maar verhoudingsgewijs sporadisch naar voren. Ze werden weggewoven door de toenmalige minister van VWSWVC, bij gebrek aan inhoudelijke kennis. Transparantie liet te wensen over. Voor kritische geluiden over vaccins en vaccinatie was weinig plaats in de media, die vaak spreken met ’One voice, one message’ en wel die van de overheid. De waakhondfunctie van de media werd vergeten. “Onderzoekers met conflicterende belangen kregen in de reguliere media volop spreektijd” (p256).

Bijl wijst op nadelige “invloed van grote multinationale ondernemingen op de volksgezondheid”. Niet alleen bij farmaceutische bedrijven maar ook voedings-, tabak- en alcoholindustrie. “Stimuleren van de consumptie leidt tot een toenemende last van chronische ziekten, groeiende kosten voor de gezondheidszorg en vergrote kans op voortijdig overlijden... Professor Nicholas Freudenberg… New York School of Public Health… noemt dit het consumptief-industrieel-complex” (p258,259). 

 Grondrechten en belangen

“Grondrechten beschermen niet alleen het individu, maar alle individuen en collectieven en dus de samenleving als geheel... De uitzondering op de grondrechten bleken plots belangrijker dan de grondrechten zelf” (2021, p260, 2022, p320). Grondrechten vormen de “bodem” van de rechtsstaat. ook onafhankelijke wetenschap, journalistiek en rechtspraak is daarvoor onmisbaar. “Onafhankelijke wetenschap raakt steeds meer in de verdrukking... Overheden, regeringen en journalisten spraken met één mond” (2022, p322). Er was relatief weinig ruimte voor inhoudelijke discussie vergeleken met sommige andere Europese  landen.

Bijl spreekt van een “omkering van waarden”. “Belangen van de industrie zijn primair geworden”. Wetenschap, beleid en (farmaceutische) industrie zijn verstrengeld geraakt. Belangen van kinderen weken voor die van ouderen en van de industrie. “Vaccineren van kinderen en adolescenten is zinloos en de kans op ernstige bijwerkingen of overlijden is groter dan de kans door de aandoening te overlijden” (in het geval van covid, meent Bijl, zonder hiervoor wetenschappelijk onderzoek te leveren p325,325).

Zijn eerste vraag, die grotendeels beantwoord is, was: “hoe hgeeft het zover kunnen komen?” Zijn laatste vraag is: “zijn we goed op weg?” Daarbij wijst hij nogmaals op het belang van “maatschappelijke diversiteit... belangeloze wetenschap en communicatie... transparantie en vooral het vrije woord ...en burgerinitiatieven. Meer dan ooit is het van belang om het heft in eigen hand te nemen... Een gezonde leefstijl hoort daar zeker ook bij.” Er waren ook veel mensen die zelf verantwoordelijkheid namen om hun gezondheid en immuunsysteem te versterken, zich sterk maakten voor hun burgerrechten en zich breder informeerden dan alleen de overheidscommunicatie en de reguliere media.

Hij eindigt met “de hoopgevende woorden van de Amerikaanse cultureel antropoloog Margaret Mead: “Twijfel er nooit aan dat een kleine groep van weldenkende, betrokken burgers de wereld kan veranderen.”

Het tegendeel van een tunnelvisie hebben we nodig https://zoom.nl/foto/overig/1706275/tunnelvisie 

Nabeschouwing en commentaar

De bijdragen gaan verder dan de coronacrisis en plaatsen deze in een breder kader. Zwakke plekken die er al eerder waren komen daarin meer naar voren. Bijv. de overheidcommunidatieoverheidscommunicatie, de belangenverstrengeling en de volgzaamheid van het de bevolking. Dit totaalkader maakt het boek nog veelzijdiger dan alleen al vanwege de diverse invalshoeken. Niet alle bijdragen zijn even genuanceerd. Ze zijn wel allemaal kritisch. Er zijn geen deskundigen die het overheidsbeleid verdedigen. Het roept de vragen op: is er dan niets goed gegaan? Zijn de deskundigen voorgeselecteerd op een kritische visie? Hoe dan ook, ze dragen argumenten aan, die eerder in reguliere media en overheidscommunicatie weinig aandacht kregen en kennisneming het waard zijn om er kennis van te nemen. Er komen geen deskundigen aan het woord die het overheidsbeleid ondersteunen, dat ook van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid de nodige kritiek krijgt, die op een aantal punten overeenstemt met die van Bijl c.s. zie Deel 1 (https://www.onderzoeksraad.nl/nl/page/20666/aanpak-coronacrisis). 

De coronacrisis lijkt voorbij en al lang over zijn hoogtepunt heen mede dankzij of ondanks de maatregelen. Andere crises vragen onze aandacht. Wat kunnen we daarbij leren van de coronacrisis? Veel bijdragen zeggen hoe het niet moet en niet goed werkt. Maar geven ook aan wat belangrijk is. Onze democratische rechtsstaat is het waard om voor op te komen. Kwetsbaarheden van onze democratie, niet alleen van de volksgezondheid, kwamen aan het licht. En van de jongere generaties, hoewel die bestand bleken tegen COVID-19, uitzonderingen daargelaten. 

Bezorgheid, verbouwereerdheid en verontwaardiging klinken vaak door. Hoe heeft het zover kunnen komen? De kritieken kunnen weerstand oproepen bij degenen die vinden dat de overheid het goed heeft gedaan en corona effectief heeft teruggedrongen. Het RIVM en Jaap van Dissel krijgen af en toe ondersteuning voor transparant gecommuniceerde en wetenschappelijk onderbouwde adviezen die de overheid niet altijd opvolgde, hoewel het haar bedoeling was de wetenschap te volgen. Wat betreft vaccinatie volgde de overheid de wetenschap, maar met claims die de wetenschap niet hard kon maken wat betreft geen bijwerkingen. Kritiek op massale vaccinatie was van overheidwege en in de reguliere media niet toegestaan. De risico’s van COVID COVID-19 werden te hoog ingeschat en van bijwerkingen van vaccinatie te laag. Toen wetenschappers de risico’s van COVID-19 en van vaccinatie bijstelden werd het daarop gebaseerde beleid niet of pas later bijgesteld of genuanceerd. De tunnelvisie ‘one voice, one message’ is in strijd met de wetenschap, die gedijt bij discussie van deskundigen. Zo’n visie past meer bij dogmatische religie. en politieke ideologie. 

Hoe zal de toekomst er voor hen uitzien?

https://www.onderwijsvanmorgen.nl/generatie-y-z-en-a-een-overview-van-de-generaties/ 

Kan het ook anders? 

Dat laten bijv. Scandinavische landen zien en misschien ook sommige Zuid-Oost Aziatische landen behalve China, die niet aan de orde komen. In het streven COVID-19-risico’s te vermijden werden grote andere risico’s genomen die vermijdbare disproportionele schade met zich meebrachten, die achteraf moeilijk zijn te verantwoorden en te onderbouwen. Ook bij vaccinatie worden in de ‘unanieme boodschap’ de voor- en nadelen vaak niet zorgvuldig afgewogen, met name niet op lange termijn en niet bij kinderen, jongeren en andere minder kwetsbare bevolkingsgroepen. Het is legitiem als zij zich niet willen blootstellen aan onbekende, nog niet onderzochte mogelijke bijwerkingen op termijn van een experimenteel vaccin waarvan de voorgeschreven de testperiode drastisch is bekort en het onderzoeksprotocol is bijgesteld, waardoor bijwerkingen met name op langere termijn moeilijker onderzocht kunnen worden., omdat vergelijking met de controlegroep ontbreekt. Dit verzwakt de pretentie van het vaccin(onderzoek) zoals dit door veel media wordt weergegeven, die weinig of geen verstand hebben van onderzoek, evenmin als veel overheidsvertegenwoordigers. 

De schoolsluiting tegen het advies van de RIVM komt naar voren als het summum van onverantwoord beleid ten opzichte van kinderen en jongeren die zich niet kunnen verdedigen. Dat geldt ook voor het vaccinatieadvies voor hen op grond van onjuiste en suggestieve reclame. Kinderen opofferen om ouderen te beschermen komt over als de omgekeerde wereld vergeleken met zgn. primitieve culturen die antropoloog Jarded Diamond beschrijft in Erfenis: Wat kunnen we leren van andere culturen? (zie CM 90).