Europa

Civis Mundi Digitaal #131

door Jan de Boer

Rusland kan uiteenvallen als zij de oorlog in Oekraïne verliest

Rusland is het laatste nog bestaande Europese koloniale imperium, dat het beste vergeleken kan worden met het Ibero-Amerikaanse imperium uit het verleden. Rusland was in het begin een relatief klein vorstendom van Moskou, waarvan de enorme expansie begon in de zestiende eeuw. Deze periode komt overeen met die van de eerste Europese overzeese wereldrijken.

Het Russische imperium berust niet alleen op zijn kracht, maar ook op een mythos: dat Rusland een superieure militaire macht is (zij kan dus niet verslagen worden). Er is geen toekomst voor de provincies anders dan binnen Rusland (zonder Rusland vervallen die in het stenen tijdperk). Vanuit Russisch oogpunt is Oekraïne een opstandige provincie, met als gevolg dat de oorlog met Oekraïne een test is voor de imperiale mythos. De provincie die zich afscheidt, zal verslagen worden of in het stenen tijdperk terugvallen. Als dat niet gebeurt, moet ze met geweld naar het stenen tijdperk worden gebracht om de mythos te kunnen handhaven.

De territoriale integriteit van Rusland wordt als volgt door de imperiale mythos gehandhaafd: jullie kunnen zonder ons niet overleven, en wij kunnen jullie op ieder moment verwoesten.

Deze beide hypotheses houden het imperium in stand. Beide zijn in Oekraïne getest: daarom « moet » Rusland onder andere de Oekraïense infrastructuren verwoesten.

Op dit moment is de tweede hypothese mogelijkerwijs niet meer aan de orde. Niet alleen houdt Oekraïne stand, maar zij is zelfs in staat de oorlog naar Rusland zelf te verplaatsen door onder meer de Russische strategische bommenwerpers ver over de grens te treffen.

Dat brengt elk mogelijk staakt-het-vuren naar een bifurcatiepunt, een tweesprong. Volgens mij zijn er twee scenario’s mogelijk. Het eerste scenario veronderstelt dat Rusland zich hergroepeert, zich opnieuw bevoorraadt, wederom aanvalt en wint: de hypotheses 1 en 2 worden dan werkelijkheid. (Ik sluit dat niet uit, want naar mijn mening komt de westerse militaire hulp in aard en omvang aan Oekraïne altijd aan de (te) late kant). In het tweede scenario slaagt Rusland daar niet in: de hypotheses 1 en 2 blijken dan onjuist te zijn. Het lot van het Russische imperium hangt dan af van zijn capaciteit om een opstandige provincie te verpletteren.

Als we ervan uitgaan dat Rusland niet in staat is Oekraïne te verpletteren en haar bevolking er niet van weet te overtuigen dat zij dat in de toekomst wel kan, dan kan dat voldoende zijn om het geloof in beide hypotheses van de imperiale mythos te doen wankelen, waardoor het proces van het uiteenvallen van Rusland werkelijkheid kan worden.

Welke scenario’s zijn dan mogelijk? Het meest waarschijnlijk is naar mijn mening dat dit proces niet begonnen wordt door politieke tegenstanders of activisten, maar door reeds bestaande regionale belangengroepen met een van regio tot regio sterk verschillend karakter. Dit desintegratieproces begint zeker niet in de etnische republieken, zoals veel mensen zouden kunnen denken. Tegen dit aanwezige etnische separatisme zijn al heel lang allerlei voorzorgsmaatregelen getroffen. Ik denk dus dat het waarschijnlijk is dat dit proces in « Russische » regio’s begint, waar in de ogen van Moskou het politieke risico veel geringer is. Het proces zal zich waarschijnlijk afspelen in de vorm van lokale belangengroepen die meer macht krijgen en verder gaan met bijvoorbeeld regionale protectionistisch beleid, maar zonder openlijke afscheidingsverklaringen. Die komen door de juridische consequenties, denk ik, (heel) veel later aan de orde.

Waar zou dit proces een aanvang kunnen nemen? Naar mijn idee zijn daarvoor drie goede regio’s: het gebied Krasnodar en de regio Rostov in Europees Rusland, de gebieden Sverdlovsk en Tcheliabinsk in het westen van Siberië, en de gebieden Khabarovsk en Primorsk in het uiterste oosten van Siberië. Alle drie zijn etnisch gezien in meerderheid Russisch en er zijn derhalve weinig maatregelen tegen hen getroffen. Alle drie zijn rijk, de regionale elites zijn machtig en worden slechts gedeeltelijk door Moskou gecontroleerd. Hoe minder deze regio’s aan Moskou gehoorzamen en aan haar belastingen afdragen, hoe minder ook andere regio’s daartoe geneigd zullen zijn vanuit een kosten-baten oogpunt. Natuurlijk zijn de rijkste regio’s meer gemotiveerd dan de armste regio’s.

Zoals ik al zei: in tegenstelling wat algemeen gedacht wordt, zal het uiteenvallen van Rusland en de vorming van nieuwe staten eerder op regionale basis tot stand komen dan op een « etnische » of « raciale » basis.

Historisch gezien hebben administratieve grenzen met name binnen imperiums de neiging om nationale grenzen te worden. Net zoals in Latijns-Amerika zal de desintegratie van Rusland dan ook eerder langs administratieve dan langs etnische grenzen plaatsvinden. De nieuwe staten lijken waarschijnlijk op een verzameling van de oude Russische regio’s, de oude afbakeningen tussen de provincies zullen de nationale grenzen worden.

Waarom ik aan dit scenario de voorkeur geef? Etniciteit, « ras » en cultuur zijn onvoldoende elementen om nieuwe staten te vormen. Daarvoor is het kunnen betalen van hun rekeningen een bittere noodzaak. Het principe van economische clusters is minstens even belangrijk of zelfs belangrijker om hun grenzen vast te stellen dan etnische of culturele principes.

De sleutelkwestie is dus niet die van de Kaukasus of de Wolga, het is die van Siberië. Siberië is het juweel van de Russische kroon en zij betaalt de rekeningen van het imperium. Als de Russische Federatie de controle over Siberië behoudt, kan zij makkelijk heel de rest van Rusland heroveren. Als zij die verliest, is het met het Russische koloniale imperium over en uit.

Geschreven in februari 2023

Corruptie: het andere gevecht van Oekraïne

De corruptie in Oekraïne maakt ongetwijfeld minder lawaai dan de Russische raketten, maar dat verhindert niet dat deze mogelijkerwijs ook verwoestende gevolgen kan hebben. Het ontslag een paar weken geleden van politiek verantwoordelijken en ambtenaren als gevolg van een financieel verduisteringsschandaal op het Oekraïense ministerie van defensie herinnert eraan dat corruptie in tijden van oorlog een zeer serieus te nemen bedreiging is. Zij kan het vertrouwen van bondgenoten ondermijnen en verdeeldheid in het land weer doen oplaaien. Vertrouwen is zonder twijfel het kostbaarste kapitaal waarover Oekraïne beschikt, want zonder dat krijgt het land geen financiële of militaire hulp.

Vertrouwen is ook de bindende kracht van de eenheid van het land en zo onmisbaar voor de mobilisatie in de strijd tegen Rusland. Als je het leger, de politieke klasse, justitie of de politie wilt verzwakken, kan dat heel eenvoudig door haar te corrumperen. Rusland heeft dit altijd gebruikt als wapen om verdeling te zaaien en de legitimiteit van de Oekraïense staat te betwisten. Het is geen toeval dat kleptocraat Vladimir Poetin op 21 februari 2022, slechts een paar dagen voor de Russische invasie, in een toespraak de nadruk legde op de corruptie die « de Oekraïense staat, het hele systeem en alle takken van de macht letterlijk heeft doordrenkt en ondermijnd » om verder te wijzen op « zwakke autoriteiten besmet met het virus van nationalisme en corruptie ».

Je kunt dus zo het waarom van het zeer snelle en duidelijke antwoord van de Oekraïense president beter begrijpen. Vijf regionale bestuurders, vier vice-ministers, twee verantwoordelijken van een regeringsagentschap alsook de adjunct-chef van de presidentiële administratie en de adjunct procureur-generaal werden ontslagen. Een zeldzame nieuwigheid die alleen maar toegejuicht kan worden.

Na de revolutie van Maidan in 2014 werd de strijd tegen corruptie een belangrijk politiek item. Binnen enkele jaren was er het digitale Prozorro, die een meer transparant beheer van publieke gelden mogelijk maakte, en vervolgens zag een anti-corruptiebureau het licht. Inspanningen die vruchten afwierpen, getuige de verbetering op de index van « Transparency International », zelfs al moet er nog heel wat gebeuren, want Oekraïne staat nog op de 122ste plaats van de 180 landen op de lijst.

Onder druk van de westerse landen is de strijd tegen corruptie nog versneld. Niet alleen hangt de Oekraïense begroting voor de helft af van de internationale hulp, maar Brussel heeft Kiev ook laten weten dat het tempo van de hervormingen opgevoerd moet worden om lid van de Europese Unie te kunnen worden. In de zomer van 2022 is er een anti-corruptie officier van justitie benoemd – de post was al vanaf 2020 vacant – en werden tientallen verantwoordelijken die verdacht werden van verduistering afgezet. De Verenigde Staten hebben zich gehaast deze « snelle » en « essentiële » beslissingen toe te juichen.

Zijn deze recente schandalen een teken van toegenomen corruptie in het land sinds de Russische invasie? Zeker, bepaalde gebruikelijke procedures van toewijzing van publieke gelden werden opgeschort wegens de meer dan dringende herstelwerkzaamheden na verwoestingen door vijandelijke bombardementen. Maar ik weet zeker dat, paradoxaal genoeg, de risico’s van corruptie tijdens dit gewapende conflict niet de belangrijkste zijn, want een groot deel van het publieke geld dient voor het betalen van de salarissen van functionarissen. De tijd na de oorlog is een veel groter risico voor corruptie, omdat dan honderden miljarden dollars voor de wederopbouw van het land arriveren.

Ook in Nederland was er sprake van heel veel corruptie tijdens de Tweede Wereldoorlog: er was samenwerking met de nazi’s waarmee fors verdiend werd, zwarte handel, en ook tijdens de wederopbouw van Europa, toen de Verenigde Staten het Marshallplan lanceerden.

Overigens zij gezegd dat Nederland de laatste jaren flink gezakt is op de index van « Transparency International » wegens een gebrek aan transparantie en toenemende corruptie, met name op lokaal niveau.

Dus niet te gauw met het gebruikelijke Nederlandse opgeheven vingertje naar Oekraïne wijzen dat vecht voor zijn overleving – en daarmee ook voor ons democratische Westen – en daarbij ook nog de corruptie in eigen land bestrijdt: petje af!

Geschreven in februari 2023

Duizenden Oekraïense kinderen worden in Rusland ‘heropgevoed’

Een op 14 februari gepubliceerd onderzoek van de Amerikaanse universiteit Yale toont het bestaan aan van een door een systeem van de Russische overheid dat kinderen van hun ouders scheidt, hen onderwerpt aan pro-Russische ideologische programma’s en hen verspreidt over het hele gebied van de Russische federatie, zelfs tot in het uiterste oosten. Een onderzoek dat meer dan de moeite waard is om aan dit systeem van « heropvoeding » weer een artikel te wijden. Dit nog afgezien van de tienduizenden Oekraïners, met name vrouwen – al of niet met kinderen – die door de Russen in de door hen bezette Oekraïense gebieden naar Rusland zijn afgevoerd en, zoals in Mariopol, vervangen zijn door Russische onderdanen ter versterking van de Russische bezetting.

Het onderzoek over het Russische programma van heropvoeding en adoptie van Oekraïense kinderen laat duidelijk zien dat het heel goed georganiseerd is. Er zijn adoptie-programma’s en heropvoedingskampen uiteraard zonder de toestemming van de ouders van deze kinderen: een duidelijke oorlogsmisdaad, die beschreven kan worden als genocide, gezien het ontkennen en onderdrukken van de identiteit, de geschiedenis en de cultuur van Oekraïne.

In november 2022 trok Amnesty International al aan de alarmbel over het « met geweld overbrengen en deporteren van burgers vanuit de bezette zones in Oekraïne door de Russische autoriteiten gelijk aan oorlogsmisdaden en waarschijnlijk ook aan misdaden tegen de menselijkheid ». Amnesty International wees er toen al op dat « kinderen van hun familie worden gescheiden na een gedwongen transfer » en « grote moeilijkheden kennen om Rusland te verlaten ». De Geneefse Conventie geeft duidelijk specifieke juridische richtlijnen aan inzake de behandeling van kinderen gescheiden van hun familie tijdens een conflict. De familieleden moeten onderling vrij kunnen communiceren, de van hun familie gescheiden kinderen moeten worden geïdentificeerd en hun tijdelijke evacuatie moet plaatsvinden naar een neutraal land met toestemming van hun ouders. Het Kremlin lapt ook hier de Conventie aan zijn laars.

Het rapport van Yale laat zien dat de deportatie van Oekraïense minderjarigen naar Rusland al enige dagen voor de invasie van het gebied door de Russische troepen begon. « Begin februari 2022 werd een groep van 500 weeskinderen uit de regio Donetsk naar Rusland overgebracht. Reden: een verwachte dreiging van een Oekraïens offensief. » Veel van deze Oekraïense kinderen zijn vervolgens door Russische families geadopteerd.

De Russische autoriteiten hebben in het openbaar – zo ook door Poetin zelf op de Russische televisie – hun programma gepresenteerd als een « humane actie » gericht op « verlaten en getraumatiseerde weeskinderen «. In een decreet in mei 2022 vergemakkelijkte Poetin de adoptie van Oekraïense kinderen, wat wettelijk onmogelijk was voordat de inval in Oekraïne plaatsvond. Een ongekend financieel hulpprogramma werd gecreëerd voor de Russische adoptie-families. Op de achtergrond speelt natuurlijk de ernstige demografische crisis die Rusland al enige decennia treft ook een rol: het geboortecijfer daalde in de loop van 2022 met 6,2%.

Volgens de onderzoekers van Yale is het programma namens Poetin opgesteld door Sergey Kiriyenko, plaatsvervangend chef van de presidentiële administratie, Tatiana Moskalkova, commissaris mensenrechten, en Maria Lvova-Belova, commissaris kinderrechten. Deze laatste, moeder van een talrijke familie, presenteert zich als een zeer vrome orthodoxe en verschijnt heel vaak op de Russische televisie om de lof te prijzen van de « redding » van Oekraïense kinderen. In september vorig jaar verklaarde zij de « liefde voor Rusland » te hebben onderwezen aan dertig kinderen « die zich verborgen in de kelders van Mariupol »: een door Russische troepen in het voorjaar van 2022 verwoeste stad.

Het rapport laat ook de « belangrijke rol van het systeem van de kampen » zien en de rol daarbij van Moskalkova, die het programma camoufleert met fraaie humanistische woorden. Zij werkt nauw samen met commissaris Lvova-Belova voor het « legitimeren van het systeem van kampen en adoptie door er hun naam aan te verbinden ».

De onderzoekers van Yale onderstrepen met name de « integratie-programma’s gericht op de heropvoeding van Oekraïense kinderen volgens de Russische opvoedingsnormen, om ze onder te doen gaan in de Russische cultuur en aan te moedigen « zichzelf te worden », dat wil zeggen « Russen ». In de in Tsjetsjenië en in de Krim – het door Rusland in 2014 geannexeerde Oekraïense schiereiland – gelegen kampen staan militaire trainingen op het programma waar minderjarigen leren omgaan met vuurwapens.

Heel veel ouders worden gedwongen hun autoriteit als ouders aan onbekende personen of organisaties te delegeren. Zij hebben daarbij het bevel gekregen hun in het kamp geplaatste kinderen geen telefoons te sturen. Zo wordt er alles aan gedaan om elk contact tussen ouders en kinderen tegen te gaan.

De verwoestende gevolgen van de oorlog van Poetin voor kinderen zullen zich generaties lang doen voelen.

Geschreven in februari 2023