Europa

Civis Mundi Digitaal #136

door Jan de Boer

Rusland kan uiteenvallen als het de oorlog in Oekraïne verliest

Rusland is het laatste nog bestaande Europese koloniale imperium. Het was in het begin een relatief kleine vorstendom rond Moskou, waarvan de enorme expansie begon in de zestiende eeuw. Deze periode komt overeen met die van de eerste Europese overzeese wereldrijken.

Het Russische imperium berust niet alleen op zijn kracht, maar ook op een mythe: Rusland is een superieure militaire macht (kan dus niet verslagen worden). Er is geen toekomst voor de provincies anders dan binnen Rusland (zonder Rusland raken die in verval). Vanuit Russisch oogpunt is Oekraïne een opstandige provincie met als gevolg dat de oorlog met de Oekraïne een test is voor de imperiale mythe. Men gaat ervamn uit dat de provincie die zich afscheidt, verslagen zal worden of in verval zal raken. Als dat niet gebeurt, moet deze met geweld tot de orde worden geroepen om de mythe te kunnen handhaven.

De territoriale integriteit van Rusland wordt als volgt door de imperiale mythe gehandhaafd: jullie kunnen zonder ons niet overleven, wij kunnen jullie op ieder moment verwoesten. Deze beide hypotheses houden het imperium in stand. Beide zijn in de Oekraïne getest. Daarom «moet» Rusland de Oekraïnse infrastructuren verwoesten.

Op dit moment is de tweede hypothese mogelijkerwijs niet meer aan de orde. Niet alleen houdt de Oekraïne stand, maar zij is zelfs in staat de oorlog ook naar Rusland zelf te verplaatsen door onder meer de Russische strategische bommenwerpers ver over de grens te treffen.

Dat brengt elk mogelijk staakt-het-vuren naar een bifurcatiepunt, een tweesprong. Er zijn twee scenario’s mogelijk. Het eerste scenario veronderstelt dat Rusland zich hergroepeert, zich opnieuw bevoorrraadt, wederom aanvalt en wint: de hypotheses 1 en 2 worden werkelijkheid. (Ik sluit dat niet uit want naar mijn mening komt de westerse militaire hulp in aard en omvang aan de Oekraïne altijd aan de (te) late kant). In het tweede scenario slaagt Rusland daar niet in: de hypotheses 1 en 2 blijken onjuist te zijn. Het lot van het Russische imperium hangt af van zijn capaciteit een opstandige provincie te verpletteren.

Als we ervan uitgaan dat Rusland niet in staat is de Oekraïne te verpletteren en haar bevolking er niet van weet te overtuigen dat zij dat in de toekomst wel kan, dan kan dat voldoende zijn om het geloof in de beide hypotheses van het imperiale mythe te doen wankelen, waardoor het proces van het uiteenvallen van Rusland werkelijkheid gaat worden.

Welke scenario’s zijn dan mogelijk? Het meest waarschijnlijk is naar mijn mening dat dit proces niet begonnen wordt door politieke tegenstanders of activisten maar door reeds bestaande regionale belangengroepen, die van de ene tot de andere regio sterk verschillen. Dit desintegratie-proces begint zeker niet in de etnische republieken zoals veel mensen zouden kunnen denken. Tegen dit aanwezige etnische separatisme zijn al heel lang allerlei voorzorgsmaatregelen getroffen. Ik denk dus dat het waarschijnlijk is dat dit proces in «Russische» regio’s begint waar in de ogen van Moskou het politieke risico veel geringer is. Het proces zal zich waarschijnlijk afspelen in de vorm van lokale belangengroepen die meer macht krijgen en verder gaan met regionale meer protectionistische politiek, etc., maar zonder openlijke afscheidingsverklaringen. Die komen met de juridische consequenties mogelijk veel later aan de orde.

Waar zou dit proces een aanvang kunnen nemen? Naar mijn idee zijn daarvoor drie geschikte regio’s: het gebied van Krasnodar en de regio Rostov in Europees Rusland, de gebieden Sverdlovsk en Tcheliabinsk in het westen van Siberië, en de gebieden Khabarovsk en Primorsk in het uiterste oosten van Siberië. Alle drie zijn etnisch gezien in meerderheid Russisch en er zijn derhalve weinig maatregelen in deze gebieden getroffen. Alle drie zijn ze rijk, de regionale elites zijn machtig en worden slechts gedeeltelijk door Moskou gecontroleerd. Hoe minder deze regio’s aan Moskou gehoorzamen en aan haar belastingen afdragen, hoe minder ook andere regio’s daartoe geneigd zullen zijn vanuit het oogpunt kosten-baten. Natuurlijk zijn de rijkste regio’s meer gemotiveerd dan de armste regio’s. Dus in tegenstelling wat algemeen gedacht wordt, zal het uiteenvallen van Rusland en de vorming van nieuwe staten eerder op regionale basis tot stand komen dan op een etnische of raciale basis.

Historisch gezien hebben binnen een imperium de administratieve grenzen de neiging om nationale grenzen te worden. Net zoals in Latijns-Amerika zal de desintegratie van Rusland eerder langs administratieve dan langs etnische grenzen plaatsvinden. De nieuwe staten lijken waarschijnlijk op een verzameling van de oude Russische regio’s, de oude afbakeningen tussen de provincies zullen dan nationale grenzen worden.

Waarom krijgt dit scenario de voorkeur? Etniciteit, ‘ras’ en cultuur zijn onvoldoende elementen om nieuwe staten te vormen. Daarvoor is het kunnen betalen van hun rekeningen een bittere noodzaak. Het principe van economische clusters is minstens even belangrijk of zelfs belangrijker om grenzen vast te stellen dan het etnische of culturele principe.

De sleutelkwestie is dus niet de Kaukasus of de Wolga, maar Siberië. Siberië is het juweel van de Russische kroon en zij betaalt de rekeningen van het imperium. Als de Russische Federatie de controle over Siberië houdt, kan zij makkelijk heel de rest van Rusland heroveren. Als zij die controle verliest, is het met het Russische koloniale imperium over en uit! Nu maar eens kijken wat er gaat gebeuren.

Wat er zich precies afspeelt in Rusland weet niemand, wellicht ook Poetin niet. We kunnen dus nog voor allerlei verrassingen komen te staan. Wat m.i. wel nog steeds het geval lijkt ondanks bereichten van het tegendeel, is dat Poetin op dit moment in Rusland de touwtjes stevig in handen heeft en een politieke zuivering zonder weerga doorvoert, maar verzwakt is in de ogen van het buitenland. En dat maakt hem nog onberekenbaarder dan hij al was, dus ook des te gevaarlijker. In Rusland laat hij zich nu sterker dan ooit gelden als ‘de redder des vaderlands’, de garantie voor stabiliteit voor de winkelende en op terrasjes zittende inwoners van Moskou, Leningrad, enz., voor wie de oorlog in de Oekraïne een ver van mijn bed gebeuren is.

De oorlog in de Oekraïne tegen de Russische troepen had misschien gewonnen kunnen worden als de militaire steun aan de Oekraïne vanaf het begin voldoende en op tijd aanwezig zou zijn geweest. Dat doet de vraag rijzen of de nederlaag en daardoor wellicht de val van Poetin wel echt gewenst werd. Een retorische vraag, want men zal zo’n nederlaag met alle gevolgen vandien nooit echt gewild hebben. Het droeve resultaat is dat de bescheiden staat Oekraïne in verhouding tot het Russische imperium het slachtoffer is gezien de grote aantallen (overspannen) gesneuvelde Oekraïnse soldaten en de steeds moeilijker wordende recrutering van nieuwe troepen.

Het tweede droeve resultaat zal straks een soort wapenstilstand à la Korea zijn, die Poetin de mogelijkheid biedt in alle rust (militaire) hervormingen c.a. door te voeren om vervolgens weer toe te slaan en opnieuw te streven naar het herstel van de grenzen en de invloed van het oude Sovjet-imperium. Zo lang Moskou in het bezit van Siberië is heeft het daartoe alle mogelijkheden. Het Russische koloniale imperium heeft bovendien een vijand nodig om te kunnen overleven.

Vanwaar dat men geen echte militaire nederlaag en val van Poetin heeft gewild en dat ook nog niet wil afgezien van wel of niet reële nucleaire dreigementen. Het Westen is bang dat dan het Russische koloniale imperium uit elkaar valt en voor geopolitieke chaos en problemen zorgt zoals de ineenstorting van Joegoslavië na de dood van Tito met de daaropvolgende oorlogen tussen de vroegere landen binnen Joegoslavië en dit allemaal ten voordele van China.

De ontbinding van het Russische koloniale imperium kan wel eens langs heel andere lijnen gaan plaatsvinden. Maar het Westen prefereert dat Moskou via hun harde onderdrukkingspolitiek het uiteenvallen van het Russische koloniale imperium (waar het lot van Rusland afhangt) voorkomt. Politieke schijnheiligheid is troef!

Om de Oekraïne te vrijwaren van een nieuwe Russische inval en te verzekeren van blijvende westerse steun, wordt er gewerkt aan een snelle toetreding van de Oekraïne tot de Europese Unie in plaats van een door Zelensky dringend gevraagde, haast geëiste toetreding van de Oekraïne tot de Navo waar nu nog in geen geval sprake van kan zijn zo lang de oorlogsssituatie in de Oekraïne duurt. Macron is daarvan een groot voorstander, de Duitse kanselier Scholz gesteund door onder meer Nederland is daarvan - mijns inziens terecht - een verklaard tegenstander. De uitbreidingen van de Europese Unie in 2004 en 2007 waarbij in totaal traden 12 landen toetraden tot de Europese Unie, hebben voor de nodige problemen gezorgd. Denk alleen maar aan de negatieve rol van het Hongarije van Orban binnen de Europese Unie. Daarbij komt dat nog een tiental landen al jaren in de wachtkamer van de Europese Unie zitten.

Alvorens zelfs over een begin van een toetredingsproces van de Oekraïne gesproken kan worden, dient er in de Oekraïne, een arm en een door en door corrupt land, nog heel wat te gebeuren. Een integratie van de Oekraïne verandert ook totaal het gezicht van de Europese Unie. Terwijl geen enkele lidstaat bereid is haar bijdrage aan de Europese Unie te verhogen, wordt met de huidige regels een toetreding van de Oekraïne gevolgd door een massale transfer van Europese fondsen van de Oost-Europese lidstaten naar de Oekraïne, dat dan de helft van de fondsen van de Europese Agrarische politiek krijgt. En met de Westerse Balkanstaten krijgt zij vrijwel alle fondsen voor ontwikkeling. Het is dus dringend nodig om de politiek van de Europese Unie te herzien nog afgezien van het feit dat de hele constructie van de Europese Unie, waar beslissingen op onder meer het gebied van fiscaliteit en buitenlandse politiek unaniem genomen dienen te worden, nodig overdacht c.q. veranderd moet worden, Wat meer aandacht voor mensenrechten in de Europese rechtsstaten is in dat kader mijns inziens ook dringend gewenst. Kortom een serieuze integratie van de Oekraïne in de Europese Unie kost enige tientallen jaren!

Rellen in Frankrijk

Een paar woorden over de rellen c.a. in Frankrijk, dat altijd een immigratieland is geweest: Polen in de mijnbouw, Italianen, Spanjaarden, Algerijnen, vroegere inwoners van Franse koloniën en protectoraten op allerlei andere terreinen. Ondanks dit feit is er in Frankrijk duidelijk sprake van racisme en dat flink versterkt bij de politie, gendarmes en ordetroepen.

Wat Frankrijk nu overkomt: nachten van oproer, de woedeuitbarsting van jongeren in de volksbuurten (de «banlieus») gevolgd door jammerlijke plunderingen en brandstichting sinds de dood van Nahel M. door een politieagent op 25 juni in Nanterre, heeft niets te maken met een beschavingsoorlog wat extreem-rechts wil doen geloven en daarmee olie op het vuur gietend voor eigen politiek gewin. De inwoners van deze «banlieus» zijn Fransen met allerlei herkomsten en buitenlanders, veelal migranten, die er niet voor gekozen hebben om daar samen dicht op elkaar te wonen, maar daartoe gedwongen zijn in de loop der tijden door grondpolitiek, urbanisme,een zeer tekort schietende huisvestingspolitiek.

Natuurlijk hebben de Franse regeringen investeringen in deze «banlieus» gedaan, maar wel vier keer minder dan elders, liet een rapport van Jean-Louis Borloo in het blad Zadig in 2021 weten. De door het qua achtergrond en mentaliteit twijfelachtige recruteren van politie-agenten en gendarmes en ordetroepen met vervolgens een veel te korte opleiding voelen de jongeren uit de banlieus die om de haverklap gecontroleerd worden op de meest discriminerende manieren, zich bij deze rellen ware helden, te meer waar zij zich in de sociale media terug zien, wat een zekere trots geeft. Daarbij ontspoort een zeker aantal van hen en geven zich over aan brandstichting en vernielingen, daarbij graag bijgestaan door een heel leger van professionele brandstichters en plunderaars van met name ook luxe-producten. De regering mag dan (terecht) hun ouders verwijten niet of onvoldoende hun ouderlijk gezag voorzover dat er nog is, te laten gelden, het zeer grote aantal éénoudergezinnen waarvan de vrouw overdag of ‘s nachts in de schoonmaakwereld werkt, en aan welke specifieke problemen de overheid niet of nauwelijks aandacht besteed, maakt het beheersen door de ouder(s) van de jongeren waarvan een deel flink bijverdient in de drugshandel, vrijwel onmogelijk. En natuurlijk spelen elkaar bestrijdende jongerengangs ook een rol.

Een extra probleem hierbij is het feit dat op het einde van de Algerijnse bevrijdingsoorlog de Franse regeringen om het Algerijnse kolonelsregime dwars te zitten, islamitische Algerijnen alle kans hebben geven, zelfs gestimuleerd hebben, naar Frankrijk te komen om zich daarna overigens niet of nauwelijks meer met hun te bemoeien. In Frankrijk wonend met een tv-schotel op Algerije, Marokko, enz. gericht leeft men in feite in hun land van origine, dat geldt vooral voor de vrouwen. Een deel van hun kinderen, met name jongens, zoekt/vindt hun identiteit in dat verleden ten nadele van de vrijheid van ontwikkeling van hun zusters. De Franse regeringen hebben nooit een (degelijke) integratiepolitiek ontwikkeld en gevoerd, zoals bijvoorbeeld wel in Duitsland. Het tegendeel is het geval.

Begin jaren 2000 ontwikkelde de stad Toulouse de – ook in Nederland bekende – «police de proximité» oftewel de buurtpolitie: dicht bij de bevolking staand, maar ook duidelijk wat rechtshandhaving betreft, en Toulouse boekte daar aardige successen mee. Toen Sarkozy in 2007 president werd en er rellen als in dezer dagen uitbraken, zei hij dat hij dat «racaille» wel mores zou leren en verbood hij het bestaan van «police de proximité» met de woorden: daar dient de politie niet voor. Toen Macron in 2017 als president werd gekozen omdat men zijn tegenstandster Marine Le Pen niet als presidente wilde hebben, vroeg hij de in Valenciennes zo succesvolle Jean-Louis Borloo een herstelplan voor de «banlieus» op te stellen. (Denk in dit geval even aan het toch succesvolle herstelplan van de Amsterdamse Bijlmer.) Jean-Louis Borloo stelde een goed plan op, dat meteen door Macron in de prullenmand werd geveegd.

Natuurlijk moet er nu alles aan gedaan worden om de kalmte terug te laten komen. Maar hoe nu jongeren in de «banlieus» die hun leven daar als een onrechtvaardig beleven en iedere keer in contact met de politie tot in het uiterste vernederd worden, te laten geloven in de Republikeinse slogan «liberté, égalité, fraternité»? Hoe de belofte van sociale opneming in de maatschappij geloofwaardig te maken aan adolescenten die niet anders kennen dan het moeten leven in de «banlieus» en discriminerende praktijken?

De veelvuldige zacht gezegd onbeschaafde gedragingen en de zich steeds verder uitbreidende economie van de drugshandel, maken de taak van de politie steeds stressvoller, maar na het drama van Nanterre kan de spiraal van geweld niet meer duurzaam tegengegaan worden zonder duidelijke aankondigingen voor een heldere en voor een ieder duidelijke gedragscode voor politieagenten, een verbetering van de opleiding van functionarissen en een duurzame politiek bestemd om te beantwoorden aan de vraag van veiligheid van de inwoners van de «banlieus».

Hoe vervolgens daarbij de republikeinse slogan «vrijheid, gelijkheid en broederschap» ook voor alle inwoners van de «banlieus» in praktijk te brengen, is een ander, maar zeer noodzakelijk verhaal. Ik ben bang dat de politiek deze vraag laat liggen en dat kan weer aanleiding zijn voor nieuwe geweldsuitbarstingen in de toekomst.

Geschreven op 2 juli 2023