Aarde en milieu

Civis Mundi Digitaal #138

door Jan de Boer

De nog altijd gouden toekomst van fossiele brandstoffen

« Houden jullie ons voor imbecielen? » In zijn laatste TED-conferentie (Ideas Worth Spreading) nam de vroegere vice-president Al Gore geen blad voor zijn mond om zijn mening te geven over de organisatie van de komende conferentie van de Verenigde Naties over het klimaat, de COP28, die op 30 november in Abu Dhabi in de Verenigde Arabische Emiraten van start gaat. Hij bekritiseerde met name de president van dat land, sultan Al-Jaber, die eveneens de baas is van de nationale oliemaatschappij. Inderdaad, het benoemen van een oliemagnaat als voorzitter van deze COP28, die als doel heeft om in naam van de strijd tegen de klimaatopwarming een einde te maken aan het gebruik van fossiele brandstoffen, kun je gelijkstellen met het vragen aan een vos de verantwoordelijkheid voor de veiligheid van een kippenren op zich te nemen.

Het antwoord van John Kerry, de klimaat-ambassadeur van het Witte Huis, liet niet lang op zich wachten. Hij zei in de « Financial Times » dat de aanwezigheid van de oliemaatschappijen in de discussies onmisbaar is. Net alsof de aanwezigheid van de grote tabaksfabrikanten bij een conferentie over (long)kanker onmisbaar zou zijn. Niet te geloven!

Ja, fossiele brandstoffen hebben nog een gouden toekomst, mede om de armoede op deze veel te bevolkte planeet op te heffen. China geeft iedere week twee vergunningen voor steenkoolmijnen uit, om over India maar niet te spreken. Twee derde van Afrika is verstoken van elektriciteit; om dat dat op te heffen, zijn zeker ook fossiele brandstoffen nodig. Het eeuwige debat blijft gaan over het ritme van de transitie van een « koolstof-wereld » naar een steeds snellere klimaatontwikkeling naar een veel te late koolstofneutrale planeet in 2050 – als altijd de veel te optimistische boodschap van de Verenigde Naties.

Op 23 augustus bevestigde de regering van Namibië dat de recente ontdekkingen van olie in zee voor zijn kusten worden geschat op 11 miljard vaten: het grootste olieveld ooit ontdekt in Afrika ten zuiden van de Sahara. De maatschappijen TotalEnergies en Shell, die deze exploraties in drie verschillende zones hebben geleid, hebben toestemming verkregen om hun boringen tot 2000 meter diepte voort te zetten. Dit kleine land, met 2,5 miljoen inwoners, zou volgens de nationale olie-maatschappij Namcor zijn BBP (bruto binnenlands product) van nu tot 2040 kunnen verdubbelen en daarmee dus de rijkdom van zijn inwoners: dat zou geen luxe zijn in dit doodarme land.

En Namibië is niet het enige land dat de vlag uitsteekt. Heel het Afrikaanse continent droomt daarvan. Alleen al wat gas betreft zijn Mozambique, Tanzania, Senegal, Mauritanië en Nigeria bezig met het installeren of het ontwikkelen van productie- en exportinstallaties. « An inconvenient Truth » – om de titel te gebruiken van de in 2006 verschenen documentaire van David Guggenheim, gebaseerd op een presentatie van Al Gore – is dat opkomende landen waar ook ter wereld geen enkele zin hebben om op verzoek van de rijke landen geen gebruik te maken van olie en gas. De uit de grond rijzende installaties betekenen dat de oliemaatschappijen er ook in Afrika nog heel lang zullen zijn, nog heel wat langer dan 2030 of 2050.

De Afrikaanse landen hebben bekendgemaakt op de COP28 hun gezamenlijke standpunt in te brengen: onder meer hun vaste wil om een forse (niet bestaande) « groene economie » na te streven voor de ontwikkeling van hun landen. Dat betekent dat, nog afgezien van het standpunt van de olieproducerende landen en landen die afgehaakt zijn, COP28 het – net als de voorafgaande COP’s – op fraaie woorden en beloften na volledig af laat weten.

Conclusie: Met de gouden toekomst van fossiele brandstoffen gaat de klimaatopwarming versneld door en tekent de Apocalyps zich steeds duidelijker af.

Geschreven in september 2023

Tabak: slecht voor de gezondheid en het milieu

In mijn leven heb ik, net als iedereen, de nodige stommiteiten begaan. Niet de minste daarvan is het gedurende een vijfendertig jaar roken als een schoorsteen. Veel vroegere collega’s, vrienden en kennissen zijn door het straffe roken van sigaretten en andere tabaksproducten aan longkanker gestorven. Zelf heb ik het relatieve geluk gehad er met een chronische astmatische bronchitis en een sterk verzwakt vaatstelsel afgekomen te zijn. Overheden mogen er dan veel aan doen om het roken te verminderen, ik vind dat de tabaksindustrie officieel aangepakt moet worden. Helaas is de lobby van de tabaksfabrikanten net zo sterk als die van de grote oliemaatschappijen, die zelfs direct en indirect deel nemen aan de discussies in de COP’s over het klimaat.

De milieu-afdruk van de tabaksindustrie beperkt zich niet tot de vervuiling veroorzaakt door haar afval, zoals peuken. Haar milieu-afdruk moet gemeten worden naar het geheel van de levenscyclus van de klassieke en de elektronische sigaret, oftewel vanaf haar productie tot haar eliminatie, aldus een zeer goed gedocumenteerd rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie. Het rapport toont duidelijk aan dat tabak niet alleen schadelijk is voor de gezondheid, maar ook « onze planeet vergiftigt », hetgeen in de titel van het rapport onderstreept wordt. Alleen al de jaarlijks ongeveer 4500 miljard op de grond weggegooide peuken op deze planeet vervuilen het milieu met nicotine, zware metalen en ammoniak. De filters van deze peuken verworden tot micro- en nanoplastics, en als zij in aanraking met water komen vervuilen zij rivieren en oceanen. Eén peuk kan zo 500 liter water besmetten. Diane Beaumenay-Joannet van de NGO « Surfrider Foundation »: « Al het afval van de tabaksindustrie is « ecogif » dat duurzaam het milieu vergiftigt. » Een voorbeeldje: een in 2011 gepubliceerde studie van de universiteit van San Diego laat zien dat slechts één peuk de helft van de in 1 liter water zwemmende visjes doodt.

De verbouw van tabak heeft ook flink wat ruimte nodig. Ongeveer 200.000 hectare grond moet jaarlijks ontgonnen worden om de tabaksbladeren te laten groeien, die daarna bij houtvuur worden gedroogd. De tabaksverbouw is zo verantwoordelijk voor 5% procent van de wereldwijde ontbossing. Dit percentage loopt in productielanden als Bangladesh op tot 30%. Ontbossing en milieuverslechtering zijn onlosmakelijk verbonden met de tabakscultuur: deze gebruikt zeer veel kunstmest en pesticiden die de bodem vervuilen en natuurlijke onderaardse waterbekkens besmetten. Daarnaast gebruikt de tabakscultuur heel veel water. Een sigaret heeft in haar levensloop maar liefst 3,7 liter water nodig. Een tabaksplant heeft tot acht keer zoveel water nodig als een tomaat- of een aardappelplant. De mondiale tabaksproductie – verbouw en vervaardiging – gebruikt jaarlijks ongeveer 22.000 miljard ton water, het equivalent van 15 miljoen olympische zwembaden!

Productie van de tabak, maar ook van het sigarettenpapier, de filters, de verpakking en niet te vergeten het transport per boot of vrachtwagens betekent ook dat de tabaksindustrie met zijn activiteiten en enorme energiegebruik fiks bijdraagt aan de klimaatopwarming. Haar milieu-afdruk wordt geschat op 84 miljoen ton kooldioxide per jaar, het equivalent van 17 miljoen dieselvoertuigen.

De milieubalans van de tabaksindustrie wordt natuurlijk mede bepaald door haar nieuwe producten, zoals de elektronische sigaret, met haar grondstoffen als lithium, kobalt en koper – grondstoffen die met een ongekende milieuvervuiling worden gewonnen – voor haar batterijen: een gigantische verspilling, omdat het onmogelijk is deze elektronische sigaretten te recyclen.

Op dit gebied zijn er overigens nog nauwelijks wetenschappelijke publicaties verschenen. Maar de « Financial Times » publiceerde in maart dit jaar een op gegevens van Euromonitor gebaseerd onderzoek, waarin geschat wordt dat in 2022 meer dan 90 ton lithium en bijna 1200 ton koper werden gebruikt voor het produceren van miljoenen elektronische wegwerp-sigaretten. 90 ton lithium is voldoende voor de batterijen van 11.000 elektrische auto’s, waarvan ik overigens ook geen voorstander ben.

Waarom de productie van en handel in bijvoorbeeld cocaïne wel bestrijden en juridisch vervolgen, maar de tabaksindustrie niet? Met haar producten is de tabaksindustrie mondiaal verantwoordelijk voor de dood van jaarlijks ongeveer 6 miljoen mensen – een getal dat ieder jaar toeneemt – en voor gigantische schade aan het milieu.

Geschreven in september 2023