Weg met de democratie, leve de absolute vrijheid van het individu

Civis Mundi Digitaal #11

door Wim Couwenberg

Bespreking van: Frank Karsten en Karel Beckman, De democratie voorbij, Uitgeverij Aspekt, 2012, 87 blz.

Weg met de democratie, leve de absolute vrijheid van het individu

Wim Couwenberg

 

Bespreking van: Frank Karsten en Karel Beckman, De democratie voorbij, Uitgeverij Aspekt, 2012, 87 blz.

 

Een opmerkelijk boekje, om het zacht te zeggen. Want het pretendeert het laatste taboe op te ruimen, het taboe op democratie. Terwijl het ‘bon ton’ is om naar meer democratie te streven, doen de auteurs van dit boekje juist het omgekeerde. Niet meer democratie, maar minder en liefst weg met de democratie is hun boodschap. Zij doen dat in een helder opgebouwd boekje. In het eerste deel stellen zij het geloof in de parlementaire democratie ter discussie, gegroepeerd rond 13 zogenaamde mythen rond de democratie. Het gaat om een 13tal pretenties die gerelateerd zijn aan democratie als regeringsvorm en die in de ogen van deze auteurs allemaal op drijfzand berusten. In het tweede deel, getiteld de kater na het democratische feest, rukken zij de kleren van keizer democratie verder radicaal af om in het derde deel het bevrijdende alternatief te schetsen. En dat is het zogenaamde libertarisme met het zelfbeschikkingsrecht van het individu als centraal geloofsartikel en met een samenleving als uitvloeisel met niet alleen vrije marktwerking op economisch maar ook op politiek terrein.

Voorwaar een stoutmoedig gelanceerd concept. Eerst waren het autoritaire systemen van links (communisme) en rechts (fascisme) die zich opwierpen als alternatief van de liberale democratie, nu een radicaal-liberaal alternatief dat alle problemen en nadelen van de democratie pretendeert te kunnen overwinnen. Libertarisme is tot nu toe als ideologie een marginaal fenomeen. In de Winkler-Prins encyclopedie wordt het als lemma niet eens genoemd. Het is een liberale pendant van het sociale anarchisme met het utopische socialisme van een Franse socialist Proudhon als ideologische exponent en woordvoerder. De autoriteit van de staat maakt daarin plaats voor een systeem van vrijwillig aangegane verbintenissen; de organisatie van de staat voor een vrije associatie van autonome en zichzelf besturende groepen. Proudhon typeerde dat als federalistische democratie en legde daarmee de ideologische basis waarop bekende Russische anarchisten als Bakoenin en Kropotkin voortbouwden. Karl Marx moest hier niets van hebben. Hij was ook tegen de kapitalistische staat. Maar die moest eerst langs de weg van de sociale revolutie door het proletariaat en zijn partij als voorhoede daarvan veroverd worden om vervolgens te worden afgeschaft. Het marxistische socialisme heeft het utopische socialisme volledig overvleugeld en op de achtergrond gedrongen.

Het libertarisme klinkt in theorie heel mooi, maar het is ook volstrekt wereldvreemd. Want het abstraheert helemaal van het machtsbeginsel als primaire historische politieke drijfkracht en van de bekende kreet van de filosoof Hobbes: de ene mens is de andere een wolf. In thema 2 heb ik in dit nummer nog eens staatsvorming ontleed als uniek en onontbeerlijk politiek integratieproces. Zonder staatsvorming vallen mensen terug in de natuurtoestand à la Hobbes, zoals we nu bijvoorbeeld meemaken in landen waar staatsvorming mislukt. De financiële en economische crisis sinds 2008 heeft de mankementen van te ver doorgedreven marktwerking genadeloos bloot gelegd. In het licht hiervan getuigt het van een opmerkelijke politieke naïviteit om ook het bestuur van de samenleving tot inzet te maken van keuzevrijheid en marktwerking. De auteurs willen evenals Proudhon ook een samenleving van decentraal zichzelf besturende maatschappelijke eenheden. Maar zij abstraheren daarmee van de politieke realiteit waarin we leven. En dat is een steeds meer interdependente en complex functionerende wereldmaatschappij waarbij alles met alles samenhangt en die noopt tot steeds meer politieke en financieel-economische coördinatie. De historicus Philipp Blom[1] stelt trouwens dat onze samenlevingen niet langer democratisch functioneren. We leven in een door economische belangen en machten gedomineerde samenleving waarin verkozen volksvertegenwoordigers niet veel meer kunnen doen dan op essentiële punten de wil van ongekozen economische machthebbers uit te voeren.

Het lot van dit aardig uitgegeven boekje over libertarisme als alternatief van democratie zal dan ook wel zijn dat het als zodanig volstrekt niet serieus genomen wordt. Ik heb in ieder geval nog de moeite genomen er serieus op in te gaan als troost voor de moeite die de auteurs zich getroost hebben om hun politiek-filosofische visie ter discussie te stellen. Dat er op veel punten kritiek valt te leveren op de functionering van westerse democratieën, ook die in Nederland, is in Civis Mundi sinds lang consequent in het licht gesteld.[2] Het enige wat eraan te doen valt is zich in te zetten voor een betere functionerende democratie. Dat is al een formidabele opgave. De ervaring hiermee sinds de jaren ’60 illustreert dat op ontmoedigende wijze. Het vereist een buitensporige mate van frustratie-tolerantie. Vandaar dat bijv. D66 en andere politieke vernieuwers sinds de jaren ’60 allang hebben afgehaakt. Democratie afschaffen en vervangen door een samenleving gebaseerd op de absolute keuzevrijheid van het individu. Het is nogmaals van een ongelooflijke wereldvreemdheid.

 


[1] Ph. Blomm,  De schuldencrisis een Griekse tragedie?, Idee (D66 tijdschrift), 1, 2012.

[2] Zie o.a. S.W. Couwenberg, Opstand der burgers, Civis Mundi Jaarboek 2004, p. 98 e.v.; en Civis Mundi Digitaal, sub thema 6.