Nieuwe bespiegelingen over de infantilisering van onze cultuur

Civis Mundi Digitaal #16

door Wim Couwenberg

Nieuwe bespiegelingen over de infantilisering van onze cultuur

Wim Couwenberg

Bespreking van: Simon Knepper en Johan Vertenray (red.), Niet te moeilijk graag. De verkleutering van het publieke debat. Uitgeverij Boom, Amsterdam, 2012.

Een nieuw boekje over actuele cultuurkritiek. Terwijl aan de linkerzijde van het politieke spectrum weer het oude verheffingsideaal gekoesterd en gepropageerd wordt, wordt in deze opstellenbundel een tegengestelde beweging aan de orde gesteld: toenemende infantilisering van onze cultuur; de opmars van infotainment; verkleutering van het publieke debat, samenhangende met de dominantie van een adolescentencultuur; de cultus van celebrities, die hun faam niet langer ontlenen aan enigerlei bijzondere inzet voor samenleving, wetenschap of cultuur; de vervaging van het onderscheid tussen high en low culture; de vervaging ook tussen deskundigen en leken; de afkeer van intellectuele analyse en bespiegeling; en in de politiek de overwoekering van analyse en diepgang door oneliners and soundbytes.

Hoe dat te verklaren? Zijn intellectuelen in onze samenleving onzichtbaar en machteloos geworden? Is in het bijzonder de generalistische intellectueel een bedreigde diersoort geworden? Is er sprake van een verraad der intellectuelen aan hun roeping als belangeloze dienaren van de waarheid? Zit er ook de kwalijke invloed van het postmoderne denken achter? Of hebben we hier meer te maken met de bekende klaagzangen van een oudere generatie over allerlei nieuwe zorgelijk geachte tendenties die afwijken van wat voorheen in de gunst stond?

Historische achtergrond ontbreekt

Deze tendenties en vragen heeft de redactie van deze bundel voorgelegd aan 17 wetenschappers en publicisten. Hun respons is gebundeld in dit vlot leesbare boekje met uiteenlopende reflecties op die gesignaleerde infantilisering. Al bij al heel lezenswaardig en, lijkt mij, in de lijn van de cultuurkritiek, van Ortega y Gasset al begin jaren ’30 formuleerde in zijn toenmalige tijdsdiagnose La rebelion de la Masas. Hij signaleert daarin de opkomst van de massamens en de massacultuur. In ons land bouwden de historicus Johan Huizinga hierop voort en maakte al expliciet gewag van die infantiliseringstendens. Het gaat in dit boekje derhalve om een cultuurkritiek die deel uitmaakt van een cultuurkritische trend die ingezet is met een reeks van cultuurkritische tijdsdiagnoses uit de vorige eeuw en in een sociologische literatuur van de jaren ’50 benoemd is als massificatieproces, de vlucht in de gelijkschakeling van het massabestaan. Aan die historische achtergrond wordt echter niet herinnerd. Dat is jammer. Want tegen die achtergrond krijgt de gesignaleerde infantilisering van onze cultuur meer historisch-sociologische diepgang en betekenis.

Die massacultuur rukt steeds verder op en annexeert zonder veel protest ook de kunstwereld, het meest saillant in de pop-art die eind jaren 50 in Londen en Amerika ontstaat en zijn inspiratie put uit de populaire massacultuur, zoals die zich uit in films, strips, reclame, televisiecultuur e.d. Evenals lagere raken ook hogere cultuuruitingen in de ban van marktkrachten en de zogenaamde beleveniseconomie. Onder invloed van postmodern cultuurrelativisme, neoliberale invloeden op de culturele beleidsontwikkeling en de internetrevolutie vervaagt steeds meer het onderscheid tussen hogere en lagere cultuur en vermengt kunst zich in musea probleemloos met mode, videoclips e.d. Het gaat bijna steeds om het doorbreken van bestaande conventies en onderscheidingen, bijvoorbeeld tussen hoge en lage kunst, klassieke en populaire muziek, ernstige en lichte muziek, enz. Dat Verdi of Rossini van een hogere artistieke orde zijn dan bijvoorbeeld André Hazes, het is een gedachte die voor veel culturele smaakmakers van postmoderne snit niet langer aan de orde is. Passé.