Uitbreiding mindfulness richting meer spiritualiteit

Civis Mundi Digitaal #33

door Hugo Verbrugh

Nieuwe betekenissen van compassie

De ondertitel geeft het trefwoord voor het onderwerp waar dit boek over gaat. Het thema is een variant van het fenomeen mindfulness, een specifieke uitbreiding in de richting van meer spiritualiteit, een Erweiterung, zoals antroposofen het graag aanduiden – van het fenomeen ’mindfulness’. Dit werd eind jaren ’80 in de publiciteit gebracht door de Amerikaanse moleculair bioloog Jon Kabat-Zinn (1944). Die raakte vanuit zijn afstandelijk werkende laboratorium-vakgebied geïnteresseerd in de interactie tussen lichaam en geest en van daar uit in mogelijke klinische toepassing van aandachtstraining voor mensen met chronische pijn en stressgerelateerde klachten. Hij werkte aanvankelijk met uitbehandelde patiënten met chronische pijn en/of stressklachten, om hen te leren omgaan met hun pijn en hun zorgen en verdriet daarover.  Later gaf hij ook training aan (ex-)gedetineerden, zakenmensen en professionals in de gezondheidszorg. Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR), zoals zijn trainingsprogramma is gaan heten, is nu het leidmotief van de Stress Reduction Clinic van de Universiteit van Massachusesetts. MBSR is een acht weken durende cursus die de deelnemers leert op een andere manier met hun klachten om te gaan. Er wordt gebruikgemaakt van een combinatie van meditatie en yoga. Het gaat erom zich bewust te zijn van het moment (het "hier en nu").

Het al vele eeuwen oude woord ’compassie’ heeft in dit verband een nieuwe betekenis gekregen naast de vele die het al had, te weten [excusez du peu] 1) Clementie 2) Deernis 3) Deelneming 4) Goedertierenheid 5) Gevoel van medeleven 6) Gevoel van moede zijn 7) Mededogen 8) Mildheid 9) Medelijden 10) Medegevoel 11) Welwillendheid].

Mindfulness als in westerse termen vertaalde en seculiere variant van boeddhisme

De flaptekst van dit boek legt zakelijk en concreet uit waar het om gaat. ’Een vriendelijker omgang met jezelf, meer sociale verbondenheid, minder angst om fouten te maken – wie wil dat niet? In de praktijk blijkt dat vaak moeilijk haalbaar, zeker als je pijnlijke en stressvolle omstandigheden tegenkomt. Compassie stelt je in staat meer levensgeluk te verwerven. Compassie is het vermogen ons betrokken te voelen bij pijn en lijden van onszelf en anderen, en de moed en de bereidheid hebben om er wat aan te doen. Iedereen kan dit vermogen door oefening tot bloei laten komen. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat er een sterke samenhang is tussen compassie en gezondheid, welzijn en de weerbaarheid bij tegenslag.

Dat herkennen we – op meerdere lagen. De filosoof Max Scheler (1874 – 1922) vertelt het, uitvoerig toegelicht en onderbouwd, bijna letterlijk zo in zijn boek ’Wesen und Formen der Sympathie’ (1912). Niet toevallig was deze Scheler ook goed bekend met Rudolf Steiner. Inzake mindfulness is met recht en reden opgemerkt dat het niet meer is dan geseculariseerd en in ’westerse termen vertaald’ boeddhisme.[1] Wie iets weet van antroposofie en van wat Steiner allemaal geleerd heeft, herkent veel hiervan tot in decimalen achter de komma in de verhalen over mindfulness. Voor wie dan ook nog bekend is met de eigentijdse cognitiewetenschap, waarin de centrale betekenis van introspectie, nabootsing en metamorfose neurofysiologisch, psychologisch en filosofisch helemaal nieuw gethematiseerd worden, valt dit compassie-verhaal dan ook als een zak rinkelende kwartjes in een van de meer prominente schalen die de tijdgeest ons voorhoudt.

Zelfhulptraining

Bijzonder aan dit boek is zijn praktisch bedoelde ’doe-het-zelf’- format: ’Het Boom hulpboek Compassie in je leven is een gids voor iedereen die zoekt naar wegen om lijden te verlichten, meer levensgeluk te ervaren, gezonder met zichzelf en met anderen om te gaan en te leven vanuit het hart. Deze zelfhulptraining [mooi nieuw Nederlands woord! Het Historisches Wörterbuch der Philosophie van Ritter en anderen kent wel Selbsthilfe maar niet Selbsthilfetraining of andere woorden van deze strekking] biedt waardevolle oefeningen en gratis downloadbare audio-bestanden om compassie verder te ontwikkelen en de werking van mindfulness te verdiepen met heartfulness.’