Mensbeeld Slavoj Žižek (Uitgeverij Vantilt, Nijmegen), Moslimfundamentalisme Islamitische Staat en Al Qaida (Uitgeverij Aspekt, Soesterberg)

Civis Mundi Digitaal #33

Mensbeeld Slavoj Žižek

Dit jaar verscheen een omvangrijk boek over het mensbeeld van de geruchtmakende Sloveense filosoof Slavoj Žižek, wiens linkse politieke filosofie eerder in Civis Mundi met andere geestverwanten onder de aandacht is gebracht. In een nieuw boek over hem getiteld Tussen blinde fascinatie en vrijheid (Uitgeverij Vantilt, Nijmegen, 2015) gaat de Vlaamse filosoof Frank Vande Veire nader in op de vraag hoe Žižek tot zijn opmerkelijke mensbeeld is gekomen. In dialoog met eerdere grote denkers heeft hij een filosofische antropologie ontwikkeld, waarin de mens opgevoerd wordt als onverbeterlijk ideologisch dier dat blind gefascineerd is door het gezag waaraan hij zich onderworpen ziet, maar tegelijk ook als een subject dat in diabolisch geïnterpreteerde vrijheid zijn eigen lot kan bepalen. Het is een prachtige filosofische studie over deze Sloveense filosoof als zijnde een veel dieper gravende denker dan de academische rockster, zoals hij vaak in politieke discussies overkomt.

Moslimfundamentalisme Islamitische Staat en Al Qaida

Ook in Civis Mundi is het moslimfundamentalisme, met de politieke islam als de radicale politieke expressie ervan, als excentriek religieus tijdsverschijnsel aan de orde geweest, bij de verkenning en interpretatie van onze tijd. Er zijn nu twee nieuwe boeken van dezelfde uitgever verschenen, waarop we alvast kort de aandacht willen vestigen. Dat is in de eerste plaats een boek dat het licht ziet onder de titel De Moslimbroederschap en de utopie van islamisten (Uitgeverij Aspekt, Soesterberg, 2015). Het is geschreven door Leen den Beste, een bekende auteur over religieuze onderwerpen. Eerder verscheen van hem onder meer Van animisme tot ietsisme. Religie in de westerse samenleving (2007), dat we eerder in Civis Mundi uitvoerig besproken hebben. Na enkele korte inleidende beschouwingen over fundamentalisme als de moeder van veel islamistische bewegingen en de voorgeschiedenis ervan, schetst de auteur de boeiende geschiedenis van de Moslimbroederschap (oprichting, opbouw, terroristische vleugelvorming, strijd tegen Nasser, enz.) en haar verwevenheid met de Egyptische politiek en sociale geschiedenis, en met islamistische en jihadistische bewegingen.

Vanwaar die ondertitel? Veel moslimbroeders zien hun religie als een utopisch project. Ze proberen op basis van hun ideaalbeeld van de islam van de begintijd hun eigentijdse islam te reformeren en te bepalen welke leefwijze voor iedereen de meest juiste is. Ze vinden in de in de moslimwereld veel navolging. Volgelingen van de moslimbroeders in Arabische en Noord-Afrikaanse landen dragen soms een gewelddadige boodschap uit. Ze vestigen met hun jihadisme en terrorisme een beeld van de islam als intolerant en onderdrukkend, en daarmee een negatief imago.

Naast dit omvangrijke boek (377 blz.) verscheen een veel kleiner boek (145 blz.) van de bekende historicus Perry Pierik, de uitgever van Uitgeverij Aspekt (Soesterberg, 2015). Pierik is een buitengewoon actieve historicus met tientallen boeken over contemporaine geschiedenis. En hij slaagt er tegelijk als uitgever in jaarlijks een rijk arsenaal van nieuwe boeken te publiceren. Hoe hij dat jaar in, jaar uit, klaarspeelt, het is een hoogst opmerkelijke krachtsprestatie. Na zijn bijzondere expertise en publicaties over de Eerste en Tweede Wereldoorlog en de follow-up ervan, is er nu een nieuw boek van zijn hand getiteld Islamitische Staat. Achtergronden – (broeder)strijd – helden en beulen – geopolitieke consequenties, verschenen bij zijn Uitgeverij Aspekt (Soesterberg, 2015). De zo optimistisch gestarte Arabische Lente resulteert bijna overal in een verbeten strijd met radicale islamisten. Nieuwe fronten worden voortdurend aan het conflict toegevoegd. Relatief weinig aandacht is er tot nu toe geweest voor onderlinge conflicten binnen de wereld van deze extremisten. Daarom wordt er in dit boek ook aandacht geschonken aan het conflict tussen al-Noesra en IS, en de oorsprong hiervan. De positionering van islamisten ten aanzien van de oude voorloper, al Qaida, speelt hierbij een hoofdrol. Binnen de jihadistische wereld vindt een moordende concurrentiestrijd plaats. Ook de geopolitieke situatie komt in beeld. Er tekenen zich verschillende politieke scenario’s af die op elkaar botsen in de regio. Zonder compleet te willen wordt in dit boek aandacht gevraagd voor de stroming van het kalifaat, de panarabisten, de groot-Perzische gedachte en de Ottomaanse ambities. In dit krachtenspel moeten andere machten en minderheden en ook het Westen hun weg zien te zoeken.

Bij dezelfde uitgever verscheen vorig jaar een boek, waarin het bestaan van Al Qaida juist ontkend wordt. Titel: Al Qaida bestaat niet. Osama bin Laden en de War on Terror. Auteur: Dick Berents, die bij deze uitgever meerdere boeken publiceerde, onder meer het boek met de verrassende titel Stalin en Hitler komen in de hemel. Iedereen, aldus de auteur, weet dat er aanslagen zijn gepleegd in de naam van Al Qaida en dat er inderdaad organisaties bestaan die zich zo noemen, maar er is geen wereldomspannend netwerk van vele duizenden terroristen dat centraal geleid wordt en dat een bedreiging vormt voor de westerse beschaving.

De naam Al Qaida werd pas bekend toen westerse veiligheidsdiensten er brede publiciteit aan gaven. De inlichtingendiensten vonden het moeilijk om verspreide groepjes terroristen op te sporen en brachten het beeld naar buiten van een wereldwijde organisatie die werd geleid door het kwaadaardige meesterbrein Bin Laden. Het bestaan van een organisatie maakte het mogelijk, meer mensen te vervolgen wegens samenzwering. Door een dreigend vijandbeeld te creëren konden de diensten ook meer geld vrijmaken voor de strijd tegen het terrorisme.

Deze War on Terror heeft de samenleving meer verstoord dan de terroristen zelf konden bereiken: gigantische afluisteroperaties, onmenselijke verhoormethodes, de enorme groei van inlichtingendiensten en beveiligingsbedrijven, hinder voor het internationale verkeer, het volgen en aanvallen van burgers met drones en twee middelgrote oorlogen.

Bij deze uitgever verscheen dit jaar ook een boek dat verrast door de weidse titel waaronder het zich aanbiedt, en de bescheiden lokale geschiedenis waarover het gaat, de voorvallen namelijk in Nijmegen tijdens de Bataafse tijd, en het ongenoegen tussen Protestanten en Katholieken die elkaar het licht in de ogen nauwelijks gunden, ondanks idealen van de Franse Revolutie, die toen ook in Nijmegen doordrongen. Dat alles wordt gepresenteerd onder de grootse titel: Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap. Het Katholiek-Protestant dilemma. Auteur: Guus Pikkemaat. Het was destijds het proefschrift van deze auteur. Ik neem aan dat dat onder een meer bescheiden titel verschenen is.