Civis Mundi Digitaal #35
Uitgeverij Vantilt heeft het initiatief genomen tot een nieuwe vertaling van het bekende Communistisch Manifest van Karl Marx en Friedrich Engels (Vantilt, Nijmegen, 2015). Is daar nog behoefte aan? Als we van dat Manifest in onze tijd kennisnemen, valt het op hoe ver dat eens zo invloedrijke geschrift af staat van het huidige politieke en maatschappelijke ontwikkelingsstadium van de moderniteit. Dat Manifest was een saillante stellingname tegen het toenmalige liberale concept van de moderniteit, en als zodanig een markante historische mijlpaal in de ontwikkeling van het socialistische denken en van de arbeidersbeweging, en de daarmee verbonden maatschappelijke klassenstrijd. Dat laatste is nog wel een relevant maatschappelijk concept en fenomeen. Maar als expressie van de maatschappelijke tegenstelling tussen bourgeoisie en proletariaat is het niet langer ter zake.
Was in het ideologische tijdperk het idee van eerst een politieke (liberalisme) en daarna een sociale revolutie (marxisme) toonaangevend in het streven naar vooruitgang, in de huidige postideologische context raakt het denken in revolutionaire termen juist sterk betrokken op technologische ontwikkelingen die in razendsnel tempo het persoonlijke en maatschappelijke leven doordringen. Eerder maakte ik al gewag van de verrassend nieuwe ontwikkelingsperspectieven die de moderne biotechnologie opent.[1] Daarnaast doordringt de zogenaamde intieme technologie steeds meer alle aspecten van ons leven.[2] De digitale revolutie, met haar vergaande digitalisering van informatie- en communicatieprocessen en daarmee gepaard gaande overgang van de oude geletterde naar een digitale cultuur, is de meest zichtbare expressie van die technologische revolutie en kleurt ook mede zowel het gezicht van deze nieuwe ontwikkelingsfase van de moderniteit als van de daarin opgroeiende nieuwe generatie, de zogenaamde digital natives wier intellectuele ontwikkeling (informatieverwerking) zich steeds meer online voltrekt, zoals ook hun vrijetijdsbesteding (vooral gamen) en hun sociale ontplooiing (sociale media).
In een recente publicatie[3] wordt toch weer teruggegrepen op de door Marx geïntroduceerde tegenstelling tussen bourgeoisie en proletariaat, door uit te gaan van de vraagstelling hoe de huidige, door techniek aangedreven digitale revolutie, zich verhoudt tot de vorige, eveneens door techniek op gang gebrachte, industriële revolutie. Is het denkbaar dat er een eigentijdse Marx opstaat, die een al even eigentijds proletariaat aanwijst? De auteur van deze publicatie meent van wel, en schetst in lijn hiermee de opkomst van een nieuw, digitaal proletariaat. Hij refereert dat aan de ideologie van Silicon Valley, die een geheel eigentijdse techniekterreur, evenals een eigentijds proletariaat in het leven roept. Dat lijkt mij in historische optiek een nogal geforceerde vergelijking, waar ik in een volgend nummer nader op terugkom.
SWC