Reflectie op een veel besproken verkiezing

Civis Mundi Digitaal #42

door Alexander Dake

Het is nu al weer bijna twee maanden geleden dat de Amerikaanse verkiezingen gehouden werden en in een grote verrassing zijn geeindigd: tegen de verwachtingen in van de meeste opinieonderzoeken en politieke deskundigen, was het niet Hillary Clinton, maar Donald Trump die op 20 januari de volgende 45^e president van de Verenigde Staten zal worden.

Ik was zelf in New York aanwezig op de dag van de verkiezengen en voelde toen de spanning in de lucht. Spanning die uit de continue media-aandacht bleek, maar ook uit de lange rijen kiezers buiten de stemlokalen was af te leiden. Dit leek meer spanning over hoe de Amerikaanse kiezers met de uitslag zouden omgaan, maar toch niet echt in de verwachting dat Trump zou winnnen. Die verkiezingsavond keek ik afwisselend naar verschillende zenders, het rechtse Fox, het linkse MSNBC en naar de traditionele omroepen die zogenaamd het midden van het politieke spectrum bestrijken. Uit de eerste binnenkomende uitslagen leek het dat Clinton op een verwachte overwinning zou afkoersen. Dat werd ook bevestigd door de Democatische deskundigen die in de televisiestudio’s hun commenaar geven. Naarmate de avond vorderde en Trump steeds meer stemmen leek binnen te halen in belangrijke staten zoals Noord Carolina, Ohio en Florida, veranderde de stemming in de studio’s. Een voormalige adviseur van President Clinton, James Carville, zei op een gegeven ogenblik toen het nog lang niet duidelijk was dat Trump zou winnen, dat hij op dit tijdstip had verwacht zich beter te voelen, aangevend dat Clinton op dit moment al eigenlijk veel verder voor zou moeten staan. De ervaren rot Carville zag de bui al hangen, want later in de nacht blijken steeds meer staten en dus electorale stemmen naar Trump te gaan. Vreemd genoeg geeft Clinton’s campagneleider, de Democatische veteraan John Podesta midden in de nacht aan dat er nog vele stemmen geteld moeten worden en raadt hij de in het New Yorkse Jacob Javits Center bijeengekomen aanhangers van Hillary Clinton aan om naar huis te gaan en de stemmen de volgende dag af te wachten. Kort daarna werd toch gemeld dat Clinton Trump had gebeld om haar nederlaag te erkennen en hem te feliciteren met zijn overwinning. Blijkbaar wilde Clinton dit niet midden in de nacht in een publieke concessiespeech op televisie doen, wat toch gebruikelijk is. Voor de tweede keer dit jaar is er een politieke aardverschuiving na de Brexitstemming in juni nu dan de eerste Amerikaanse President gekozen sinds George Washington, die een prive burger is en niet eerder een politieke functie heeft vervuld noch een generaal is geweest. Het voor velen onvoorstelbare is gebeurd. Donald Trump wordt de volgende Amerikaanse President.

De uitslag

Nu de verkiezingen achter ons liggen is het goed om de eerste gevolgen vast te stellen. Laten we beginnen met de uitslag: Trump won uiteindelijk 307 kiesmannen terwijl Clinton op 232 kiesmannen bleef steken. De Amerikaanse presidentsverkiezing is eigenlijk een indirecte verkiezing, waarbij kiezers in de staten op kiesmannen stemmen, die op hun beurt uiteindelijk namens de individuele staten de president kiezen. Daarnaast is er de zogenoemde “popular” stemming, namelijk het totaal aantal uitgebrachte stemmen: uiteindelijk kreeg Trump 62.979.879 stemmen tegenover Clinton met 65.844.954 stemmen. Dit was de vierde keer in de Amerikaanse geschiedenis dat een winnende presidentskandidaat de “popular” stemming heeft verloren, maar de tweede keer in recente geschiedenis – de vorige keer in 2000 was het de Democratische kandidaat Al Gore die meer stemmen had gewonnen in de ‘popopular” stemming, maar niettemin verloor van de Republikeinse kandidaat George W. Bush. Kortom, de schok van het Clinton verlies werd nog eens verergerd door de controverse over het Amerkaanse kiesstelsel, wat inmiddels tot een debat over het kieststelsel is verworden. Gezien de vele drempels om Amerikaanse grondwetswijzigingen door te voeren, lijkt het zeer onwaarschijnlijk dat deze discussie ergens toe zal leiden. Aan deze controversiele verkiezing is inmiddels afgelopen maand nog een controverse toegevoegd, namelijk de Amerikaanse overheid heeft Rusland beschuldigd van inmenging in de verkiezingen onder meer door het hacken in de email server van de Democratische partij en daarna de inhoud van deze emails te laten lekken. Een van de strafmaatregelen door de Amerikanen genomen is het uitzetten van een aantal Russische diplomaten. De Russische President Poetin heeft besloten geen tegenmaatregelen te nemen. Hoe dit verder zal aflopen als Trump eenmaal president is geworden, is een grote vraag, aangezien Trump zich tot nog toe kritischer over de Amerikaanse veiligheidsdiensten heeft uitgelaten dan over de mogelijke inmenging van de Russen.

Verliezers van deze verkiezing

Nu terug naar de verkiezingen zelf en haar verliezers: dat is niet alleen Hillary Clinton en de Clinton dynastie, maar ook de hele Democratische partij. Niet alleen hebben de Democraten tegen de verwachtingen in de Presidentsverkiezingen verloren, ze hebben evenmin de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden behaald noch in de Senaat. Ook de bestaande meerderheid van het aantal Republiskeinse gouverneurs is met twee gouverneurs tot 33 gegroeid (tegenover 16 Democratische gouverneurs). Kortom, het land wordt grotendeels bestuurd door Republikeinen. Met Trump als President zal dat ook betekenen dat de zo belangrijke Hoge Raad ook Republikeinser zal worden zodra hij een of meerdere kandidaat rechters zal voordragen. Daarnaast zal het Democratische establishment ook heel wat te verklaren hebben: niet alleen heeft het Clinton gesteund tegen de ogenschijnlijk populairdere kandidaat Bernie Sanders, daar zijn ook twijfelachtige verkiezingstaktieken bij gebruikt. Velen zeggen zelfs dat Sanders van Trump had kunnen winnen. Ook President Obama moet vrezen voor zijn politieke nalatenschap zoals het voortbestaan van zijn zorgverzekering en zijn klimaatinitiatieven.

De andere grote verliezer is de Bush dynastie en het Republikeinse establishment. Hoewel Trump een aantal weken lang Mitt Romney, de vaandeldrager van het Republikeinse establishment, voor de publieke bühne als mogelijke kandidaat voor minister van buitenlandse zaken in overweging had genomen, werd Romney uiteindelijk niet verkozen. Uit de verschillende kabinetskeuzes van Trump is nu af te leiden dat het een zeer gevarieerd gezelschap is, grotendeels conservatief, rijk of militair, maar niet noodzakelijkerwijs typische Republikeinse insiders. In die zin is Trump iemand die qua stijl en inhoud eigenlijk meer een onafhankelijke kandidaat was die de Republikeinse partij heeft gekaapt om aan de verkiezingen deel te nemen.

Nog een grote verliezer zijn de opiniepeilers. Lange tijd lieten ze in overgrote meerderheid een winst voor Clinton zien. De laatste weken voor de verkiezingen werd Clinton’s voorsprong iets kleiner, maar met uitzondering van een of twee opiniepeilers, verwachtte iedereen dat Clinton zou winnen. Na afloop van deze verkiezingen kwamen de heren en dames opiniepeilers met allerlei verklaringen voor hun onjuiste peilingen, zoals dat Clinton uiteindelijk wel de meerderheid van de nationale kiezers, de zogenoemde “popular” verkiezing, had gewonnen of dat de Trump stemmers hun keus geheim hadden gehouden tijdens de opinieonderzoeken. Feit is dat de opiniepeilers, net zoals tijdens het Brexit referendum, er naast zaten. Voor de gewone waarnemer was het afgelopen halfjaar al duidelijk dat Trump veel meer zichtbare steun in het land had: zijn verkiezingsbijeenkomsten trokken veel meer supporters dan die van Clinton en overal in het land waren “Steun Trump” borden in de tuinen te zien en Trump stickers op auto’s. Ook de Nederlandse opiniegoeroe Maurice de Hond stelt dat na Brexit en nu de Amerikaanse verkiezingen er iets fundamenteels veranderd is onder het kiezersgedrag en dat opiniepeilers deze verandering blijkbaar niet goed kunnen meten.

Tenslotte is er nog een grote verliezer en dat zijn de traditionele media. Hoewel de gevestigde Amerikaanse media orde van oudsher goede maatjes is met de gevestigde politieke orde, meestal iets meer met de Democraten dan met de Republikeinen, hebben ze het nu wel erg verbruid. Zelden heb ik zovele krantenartikelen gelezen, die nauwelijks in gingen op de diepere achtergronden van de zorgen bij de Trump aanhang en deze aanhang als simpelweg extremistisch wegzette. Een dieptepunt was het doorgeven van presidentiele debatvragen aan Donna Brazil, interim-voorzitter van de Democratische Partij en CNN panellid, die op haar beurt deze vragen aan de staf van Clinton had doorgegeven. Verder bleek uit de door Wikileaks gelekte emails dat er zeer vriendschappelijke contacten waren tussen meerdere toonaangevende journalisten en het Clinton kamp. Ook het feit dat de New York Times na afloop van de verkiezingen een brief aan haar lezers stuurde om te herbevestigen dat zij zich op objectieve nieuwsgaring zou richten, leek een reactie op de vele kritiek die de New York Times tijdens de verkiezingscampagne had gekregen vanuit met name de Trump hoek. Hoe het ook zij, de steeds minder vertrouwen genietende massamedia, hebben door hun al te subjectieve informatievoorziening wellicht hun hand overspeeld en Trump juist in de kaart gespeeld. Het waren de sociale media, de Wikileaks onthullingen, en alternatieve conservatieve websites en bloggers zoals Drudge Report en Breitbart nieuws, die de geloofwaardigheid van de traditionele media verder ondermijnden.

De winnaars van deze verkiezing

Nu dan naar de winnaars van deze verkiezingen, allereerst de persoon Donald Trump zelf. Velen in Amerika en nog meer in Europa waren geschokt door de winst van deze kandidaat, die met grove bewoordingen en nauwelijks onderbouwde uitspraken de tegenpartij en de wereld bejegende. Het zij toegegeven dat een aantal van zijn uitspraken nauwelijks door redelijk denkenden gesteund kan woren, van het vogelvrij verklaren van familieleden van terroristen tot het steunen van martelingen bij ondervragingen en het ontkennen van klimaatsverandering. Dit geeft geen blijk van een visionair en ruimdenkend karakter, iets waar je in het begin van deze 21^e eeuw in een vooraanstaand land toch op mag hopen. Anderzijds, Trump’s toespraak na de verkiezingswinst bevatte een aantal hoopgevende punten: hij gaf aan allereerst President voor alle Amerikanen te willen zijn. Hij bevestigde dat hij geen conflict, maar samenwerking met andere landen en volkeren zal zoeken. Verder benadrukte Trump dat hij de infrastructuur van het land wil opbouwen. Tenslotte zei hij dat hij door deze nationale investeringen miljoenen banen wil creeren. Hoewel elke winnende kandidaat mooie woorden uitspreekt, werd deze speech door velen als zijn beste van de campagne beschouwd en ook door tegenstanders gezien als een blijk van een wellicht meer pragmatisch en redelijk beleid. Gezien Trump’s conservatieve en controversiele kabinetskeuzes, zoals de de rechtse Jeff Sessions als minister van justitie, voormalige Exxon topman Rex Tillerson als minister van buitenlandse zaken, de extreme generaal buiten dienst Michael Flynn als Veiligheidsadviseur en de populistische Stephen Bannon als Strategisch adviseur, kun je je afvragen wat nu het echte Trump beleid zal worden.

Een andere, wellicht tijdelijke, winnaar zijn de Amerikaanse beleggers en Wall Street. Tegen alle voorspellingen in, zijn de Amerikaanse beurzen sterk gestegen vanaf het moment dat Trump’s overwinning bekend werd. Bepaalde sectoren, zoals de bouwsector, pharmaceutische en financiële sectoren anticiperen daarmee op investerings - en deregulatie plannen door Trump, maar ook het grote aantal van Wall Street en Goldman Sachs afkomstige zakenbankiers in het Trump kabinet lijkt te wijzen op een positief economisch beleid in elk geval voor de Amerikaanse belegger.

Onzekere tijden

Zoals gezegd Amerikaanse verkiezingen die gespekt waren met verdeeldheid en onvoorstelbare controverses, zijn uitgemond in de verkiezing van Trump en daarmee is Amerika en de wereld aanbeland in onzekere en wellicht chaotische tijden. De tijd zal leren of de Trumpiaanse soep zo heet zal worden gegeten als hij wordt opgediend. In deze verkiezingen is echter ook duidelijk geworden dat de Democratische partij te zwak was georganiseerd en dat Hillary Clinton in teveel affaires was verwikkeld, ondanks uiteindelijk het grote aantal kiezers dat wel op haar stemde. Maar in de Amerikaanse politiek gaat het om de knikkers en niet om het spel en de Democraten hebben dat politieke spel overduidelijk verloren. Tenslotte, het feit dat Amerika en haar kiezers zo verdeeld waren en niet duidelijk wisten wie uiteindelijk de betere kandidaat zou zijn, wordt goed weergegeven in dit citaat van de links democratische denker en auteur, William Kunstler: “Het goede nieuws is dat Hillary Clinton heeft verloren. Het slechte nieuws is dat Donald Trump heeft gewonnen.”