Russische Oktoberrevolutie 1917 niet denkbaar zonder Duitse bemiddeling

Civis Mundi Digitaal #43

door Wim Couwenberg

Het is dit jaar 100 jaar geleden dat via de Russische Oktoberrevolutie in 1917 Rusland getransformeerd werd tot de Sovjetunie. En daarmee kwam een nieuwe machtige staat tot stand, die we kunnen rekenen tot de meest vreemde onder alle voorafgaande staatsvormingsprocessen; heel uniek door de wijze waarop dat gebeurde, en door de bedoeling ervan, te weten het ontketenen van een wereldrevolutie die na verloop van tijd de staat als instituut voorgoed zou afschaffen. En nog voor het einde van de 20^e eeuw gaat deze bijzondere staatsonderneming al ten onder met zijn unieke revolutionaire roeping.

De geboorte van die bijzondere revolutionaire staatsmacht was niet denkbaar zonder de hulp en de bemiddeling van het toenmalige Duitse keizerrijk, dat Lenin in staat stelde vanuit zijn Zwitserse woonplaats Zürich een reis te maken die hem transporteerde naar St. Petersburg, waar zojuist een burgerlijke revolutie was uitgebroken.

Geboorte Sovjetunie 100 jaar geleden

Tijdens de Koude Oorlog moest ik mij grondig verdiepen in de communistische ideologie en de geestelijke vaders ervan, na Karl Marx natuurlijk in het bijzonder Lenin, zijn leven en werk. Lenins reis vanuit Zwitserland, waar hij als balling in Zürich woonde, dwars door Duitsland naar St. Petersburg, gebeurde met toestemming en medewerking van het toenmalige Duitse bewind, dat deze bemiddeling verleende omdat het daarin een bruikbaar oorlogswapen zag om de Russische strijd tegen Duitsland in de Eerste Wereldoorlog te verzwakken. Lenin stond immers bekend als hartstochtelijk revolutionair, die er alles aan zou doen om het tsaristische bewind in Rusland ten val te brengen, waarna de strijd tegen Duitsland opgegeven zou worden. Die Duitse gok is uitgekomen. Het toenmalige Duitse keizerrijk heeft dus via zijn medewerking aan Lenins transport naar St. Petersburg meegeholpen aan de door Lenins politieke pressie afgedwongen Oktoberrevolutie van 1917, en de vestiging van de Sovjetunie als eerste communistische staat in Europa.

Achteraf is het een wonderlijke geschiedenis. Toen ik de publicatie vernam van het boek over die reis, heb ik onmiddellijk een recensie-exemplaar aangevraagd, bijzonder benieuwd als ik was naar meer gedetailleerde informatie over die reis van Lenin. En die wordt in dat boek rijkelijk gegeven. Het is geschreven door een oud-hoogleraar moderne geschiedenis aan de University of London, en sinds 2014 fulltime schrijver over historische onderwerpen. In dit boek reconstrueert zij met grote kennis van zaken op een boeiende manier die extraordinaire reis van Lenin naar de pas uitgebroken revolutie in St. Petersburg. Daar gingen nog wel over en weer de nodige onderhandelingen aan vooraf tussen Lenin en zijn Duitse helpers. Zo moest die reis voor Lenin onder meer zo ingekleed worden, dat hij niet verdacht zou kunnen worden als Duitse spion. Er ging bovendien een groot gezelschap met hem mee. Het was een heel bijzonder gezelschap van medestrijdmakkers en politieke avonturiers. En met hen is het daarmee veelal slecht afgelopen na de Russische Oktoberrevolutie. Lenin, bezeten van zijn revolutie, offerde daar alles aan op. Hij was daarom voor zijn kameraden beslist geen aardige man, die hij liet vallen als dat hem goed uitkwam.

Aan de zogenaamde Oktoberrevolutie van 1917, die Lenin wist te forceren, hoewel Rusland daar als uitgesproken agrarisch land volgens de leer van Marx zeker nog niet rijp voor was, en die in feite een bolsjewistische staatsgreep was, ging een burgerlijke revolutie vooraf die door de Oktoberrevolutie onder leiding van Lenin helemaal overschaduwd is geraakt. Maar Lenins revolutie was niet denkbaar zonder die burgerlijke revolutie. En daaraan wordt in dit boek dan ook de nodige aandacht geschonken. Dat was een revolutie waar Rusland wel rijp voor was.

De Oktoberrevolutie van Lenin had aanvankelijk ook weinig aanhang en steun. Het is alleen dankzij Lenins volhardende pressie en politieke overtuigingskracht geweest dat zij uiteindelijk toch voldoende bolsjewistische steun kreeg en gerealiseerd werd.

De schrijver van deze bijzondere reis besloot die reis zelf ook te maken, om zich beter in de finesses ervan te kunnen inleven. Dat heeft de terugblik op die reis opmerkelijk verlevendigd. Met de ondergang van de Sovjetunie is het oude Russische rijk herrezen. En daarin wordt met volle overtuiging teruggegrepen op oude groot-Russische nationalistische sentimenten en de prachtige byzantijnse stijl van het oude tsaristische bewind. Daarom is het zo’n historische onzin, zoals in de media nog altijd gebeurt, om het huidige conservatieve Rusland te zien als een voortzetting van de Sovjetunie.

Het gebalsemde lichaam van Lenin wordt door het nieuwe Russische bewind nog wel openlijk ten toon gesteld op het Rode Plein, al heeft Poetin al wel gespeeld met de gedachte om daarvan af te raken, en daarmee ook van de miljoenen die het kost om dat lichaam te bewaren. Maar de zichtbare herinnering aan Lenin beschikt nog over voldoende charisma om veel Russen in zijn ban te houden, al is die ban nog slechts een herinnering aan een groot, zij het mislukt revolutionair avontuur, niet alleen in Rusland, maar ook in China, waar de communistische ideologie officieel nog wel beleden wordt, maar een kapitalistische mentaliteit in het economische leven toonaangevend geworden is. En de Chinese machthebbers grijpen steeds meer terug op het glorieuze Chinese verleden van weleer, met zijn confucianistische waarden en levensstijl.[1]

Ieder hoofdstuk in dit boek wordt voorafgegaan door een toepasselijk citaat van Lenin over zijn revolutionaire strijd. Het boek is uitstekend gedocumenteerd, en voorzien van belangrijke aanbevolen literatuur.