Geschiedenis van het joodse volk op heel toegankelijke wijze in kaart gebracht

Civis Mundi Digitaal #48

door Wim Couwenberg

Prima overzicht

Na de bespreking van het strijdbare verhaal van de sterk groeiende pro-Palestijnse beweging die de staat Israël steeds meer onder druk zet, leidt dit boek de lezer een heel andere wereld binnen met een heel ander wereldbeeld. Daarin wordt in heldere en goed leesbare stijl en goed gedocumenteerd 2400 jaar na-Bijbelse geschiedenis van het joodse volk in kaart gebracht. Die geschiedenis loopt vanaf de priester en schriftgeleerde Ezra bij de aanvang van de zogenaamde Tweede Tempelperiode tot aan het begin van de 20^e eeuw bij het optreden van Theodor Herzl, de grondlegger van het politieke zionisme, en daarmee van de staat Israël. Na de bijna vijf eeuwen durende Tweede Tempelperiode onder vreemde heersers heeft het joodse volk bijna 2000 jaar te midden van andere volken in ballingschap geleefd. In vier delen wordt op traditionele wijze een prima chronologisch overzicht gegeven van het voortbestaan en het overleven van dit volk, ondanks de vele vervolgingen, evenals van zijn bijzondere religieuze stromingen, zoals kabbalisme, chassidisme en verschillende vormen van reform-jodendom.

In het eerste deel wordt de Tweede Tempelperiode behandeld, die begint bij de herbouw van de eerder verwoeste Eerste Tempel van Salomo in Jeruzalem – na de terugkeer uit de Babylonische ballingschap in de vijfde eeuw. Dat deel eindigt bij de verwoesting van die tempel door de Romeinen in het jaar 70. Het is een periode geweest die uiterst woelig en revolutionair was. Enerzijds door het onderworpen zijn aan steeds nieuwe buitenlandse machthebbers, en anderzijds door de onderlinge problemen van drie joodse sekten, waaruit later het rabbijnse jodendom en het christendom zijn ontstaan. In deel twee beschrijft de auteur de geschiedenis van de joden vanaf de verwoesting van de Tweede Tempel en de verdrijving uit hun eigen land, tot het begin van de Middeleeuwen. In die tijd werd het Tempeljodendom vervangen door het rabbijnse jodendom, met zijn mondelinge leer van Misjna en Talmoed. Ook wordt in dit deel de geschiedenis belicht van de Babylonische en de Spaanse joden. In het derde deel komt de joodse geschiedenis aan de orde van het begin van de Middeleeuwen tot de joodse Verlichting in de 18^e eeuw. We vinden hierin onder meer een beschrijving van de mystieke leer van de kabbala, de Middeleeuwse kruistochten, het demoniseren van de joden, de vervolging en de verdrijving van de joden uit veel van hun woongebieden in het christelijke Europa. In het vierde deel beschrijft de auteur ten slotte de periode van de Verlichting en emancipatie van de joden in West-Europa, evenals de opkomst van het moderne antisemitisme en racisme.

Compliment

Dit boek is de bijzondere intellectuele prestatie van Sam Bos, geboren in 1922 in een traditionele joodse familie in Amsterdam, en na de oorlog de enige overlevende van zijn gezin. Na zijn pensionering als kinderarts heeft hij aan de Universiteit van Leiden Semitische talen en Judaïca gestudeerd, en verwierf hij zo een diepere kennis over de geschiedenis van het joodse volk. Als docent aan het Joodse Studiecentrum in Leiden heeft hij jarenlang cursussen gegeven over deze geschiedenis. De inhoud ervan heeft hij ten slotte in dit boek verwerkt. Ik geef de auteur graag een groot compliment dat hij erin geslaagd is op zijn gevorderde leeftijd de geschiedenis van het joodse volk op heel toegankelijke wijze in beeld te brengen. Het boek is opgedragen aan allen die vermoord werden omdat zij joden waren. Daarmee krijgt het een diep tragische historische achtergrond en een nieuwe gevoelige prikkel tot schaamte. Dat geldt dan in het bijzonder voor het christendom, dat aan die diep tragische achtergrond op substantiële wijze heeft bijgedragen. De uitgever verdient een compliment voor de fraaie wijze waarop zij dit boek heeft uitgegeven.

Rol apostel Paulus

In het eerste deel wordt ook al enige aandacht geschonken aan de joodse wijsheidsliteratuur, zoals de boeken Job, Spreuken en Prediker. Al die wijsheidsliteratuur pleegt men toe te schrijven aan koning Salomo als toonbeeld van wijsheid. Interessant voor onze godsdienstgeschiedenis is ook wat in dit deel gemeld staat over de Dode Zeerollen. In het tweede deel vond ik vooral het onderdeel relevant en interessant waarin de ontwikkeling van joodse sekte tot christelijke godsdienst beschreven wordt, en de saillante rol die de apostel Paulus daarin gespeeld heeft. Met zijn rol is de tragische scheiding tussen de joden en de christenen begonnen, die spoedig is uitgelopen op de Jodenhaat onder de kerkvaders en het eeuwenlange antisemitisme onder christenen. Na de vroegere overheersing door de Perzen, Grieken, Romeinen en Byzantijnen waren het in 638 de Arabieren die het grootste deel van het Nabije Oosten, waaronder Palestina, veroverden op de Byzantijnen. In dat jaar begon de islamitische en Arabische hegemonie in dit gebied, wat door de joden – zeker aanvankelijk – als een grote bevrijding is ervaren. Pas onder invloed van Verlichting en liberale revoluties van de 18^e eeuw wordt ook de emancipatie van de joden in gang gezet, maar dan zien we tegelijk ook zoals gezegd de opkomst van het moderne antisemitisme en racisme.