De dertig zilverlingen van Google

Civis Mundi Digitaal #54

door Lode Goukens

Af en toe roept een stukje van persagentschap Belga meer vragen op dan het aan antwoorden biedt. Het stukje met titel ‘Google geeft Roularta 400.000 euro om fake news te detecteren’ in het recent door Belga overgenomen gratis krantje Metro is zo’n stukje. Uiteraard is een persagentschap dat gezamenlijk bezit is van de krantenuitgevers en zenders van nature geïnteresseerd in geld voor media.

Afbeelding 1 funding now closed: https://digitalnewsinitiative.com/

Laten we starten met een fors citaat: ‘Google heeft opnieuw zijn portefeuille opengetrokken om verschillende digitale projecten in de Europese pers te financieren. In de vierde ronde van zijn “Digital News Initiative Innovation Fund” deelde de internetgigant deze maand 20 miljoen euro uit. Roularta krijgt daarvan 400.000 euro om de authenticiteit van burgervideo’s te checken.’

Wat vooraf ging is de kritiek op Google, Facebook en Twitter over fake news of nepnieuws. Op zich een nogal domme discussie omdat nepnieuws altijd bestaan heeft en dergelijke propaganda of desinformatie ouder is dan de pers zelf. Perzische vorsten zoals Darius I en Xerxes verzonnen reeds hele moordcomplotten en stambomen om zichzelf te legitimeren en lieten ze in steen kappen. Niettemin is nepnieuws en de strijd tegen nepnieuws nu het ideale rookgordijn om de echte discussie namelijk de monopolisering van de toegang tot informatie niet te hoeven voeren. Uiteraard wil dit essay slechts een voorzet geven om dergelijke uitspraak van enige argumentatie te voorzien.

Dat Google die bui zag hangen bewijst het feit dat Google reeds in 2015 het Digital News Initiative Innovation Fund oprichtte. Volgens hetzelfde Belga-bericht beloofde Google tegen 2018 liefst ‘150 miljoen euro in innoverende Europese journalistiek te pompen’. Deze demarche gold als een charmeoffensief naar de traditionele mediagroepen die hun advertentie-inkomsten zagen verdwijnen in de zakken van Google.

Vooral de Franstalige pers leefde destijds in onmin met Google. De uitgevers van Franstalige Belgische kranten zetten eind 2012 echter een punt achter een jarenlange juridische strijd met Google. In ruil pochte Google dat het hun omzet zou verhogen. Onder andere door Google+-integratie. Via de auteursrechtenorganisatie Copiepresse liepen tal van procedures sedert 2006 omdat Google News automatisch tekst en afbeeldingen van de krantensites overnam (stal). De uitgevers wonnen meerdere zaken bij de Belgische rechtbanken, Google pakte hen terug door de kranten te weren uit de resultaten van de zoekmachine. Toch betaalde Google bij de schikking niet voor de auteursrechten. De bizarre overeenkomst omvatte advertenties van Google op de krantensites en het ‘optimaliseren van AdWords’ voor de websites van de krantenuitgeverijen. Verder zouden kranten social mediatools van Google+ in hun sites integreren ’om de betrokkenheid van lezers te vergroten’. De facto legde Google dus Youtube en andere diensten op aan de Belgische krantenuitgevers ondanks de steevast verloren rechtszaken.[i]

De uitgevers weten dat ze in cyberspace bijzonder zwak staan zolang Google de enige populaire zoekmachine in handen heeft en bijgevolg bepaalt wat surfers te zien krijgen. Hetzelfde geldt voor Facebook waar de uitgevers krampachtig proberen shares en likes te sprokkelen om hun online advertentie-inkomsten op te vijzelen. Elke Belgische krant of tijdschrift bezondigt zich aan click bait en het cultiveren van controversiële meningen buiten de paywall om trafiek te genereren. De vraag in welke mate die click bait zelf niet onder de noemer nepnieuws valt dringt zich op.

Inmiddels is al 94 miljoen euro uitgedeeld over Europese kranten. In 2016 kregen Belgische media iets meer dan 2 miljoen euro toegeschoven. Google besliste eind december 2017 over een vierde schijf van 20 miljoen voor 102 projecten in 26 Europese landen. Vier projecten uit België krijgen 637.766 euro steun. ‘Roularta kreeg daarvan het grootste deel: 400.000 euro. Mediafin (de uitgever van De Tijd en L’Echo) kreeg 147.000 euro, een gezamenlijk project van De Persgroep en Mediahuis 50.000 euro en de openbare omroep VRT 40.000 euro’ aldus het Belga-bericht.

Roularta dat een heel kerkhof vol mislukte projecten in de nieuwe media bezit (van Belgium On-Line tot Digilocal) krijgt geld voor VeriFlix. Dit VeriFlix zou een toolbox zijn om burgervideo’s te verifiëren op echtheid. Ook in 2016 ontving Roularta reeds geld van Google voor het project Metahaven.[ii] Bij dit project rond metadata leverden het bedrijf Zeticon en de KU Leuven de achterliggende ‘technologische innovatie’ en zou Roularta die in zijn redactionele systemen implementeren. Professor Tinne Tuytelaars en Professor Marie-Francine Moens van de KU Leuven verklaarden in het jaarverslag van Roularta: ‘In het Metahaven-project willen we intelligente machines ontwikkelen die zoals mensen nieuwsteksten en nieuwsbeelden interpreteren zodat zij automatisch kunnen worden geclassificeerd’.

Dezelfde vage uitleg komt nu weer: ‘Via artificiële intelligentie zullen ongepaste of irrelevante video’s tegenhouden worden door de kwaliteit, relevantie, consistentie en diversiteit te controleren’ aldus Belga. Roularta ging hiervoor in zee met de startup Look Live Media, de Arteveldehogeschool te Gent en de Katholieke Universiteit van Leuven. Los van het feit of ernstige media zich met burgervideo’s moeten bezig houden dient de vraag zich aan waarom die gecontroleerd moeten worden aangezien het eigenlijk normaal is dat professionele journalisten eerst contact opnemen met de auteurs en toestemming vragen in verband met het gebruik en en passant uiteraard de bron dienen te checken. Kortom gewoon intelligentie in plaats van kunstmatige intelligentie. Dat Google en de mediagroepen dit niet inzien is een teken aan de wand. Blijkbaar is vooral het snel doorplaatsen van burgervideo’s belangrijker dan een grondige journalistieke praktijk.

Hetzelfde rare verhaal duikt op bij Mediafin, de uitgeverij achter De Tijd en L’Echo, en sedert kort een volle dochter van Roularta. Mediafin kreeg fondsen voor een project rond ‘geautomatiseerde journalistiek’. Het bericht meldt: ‘“Quotebot” zal zowel een tool zijn voor journalisten als een dienst voor lezers, klinkt het, door de productie van dagelijkse briefings en overzichten te automatiseren en journalisten van gestructureerde data te voorzien.’ Een beetje mediakritiek laat van dergelijke newspeak geen spaander heel.

Het Google-geld lijkt meer een soort smartengeld of een aflatenhandel die Google moet vrijwaren van kritiek vanuit de media en de politici en beleidsmakers dient te paaien met goede bedoelingen betreft de lokale media. Uiteraard gunt Google enkel de grote spelers in elk van de Europese landen deze obolen. Dat de uitgevers gretig aalmoezen aannemen van de monopolist die hun brood rooft is op zijn minst cynisch te noemen.

De mate waarin dit fonds van Google lobbywerk of een pr-operatie is valt nog meer op bij het vervolg van het Belga-bericht: ‘De advertentie-afdelingen van De Persgroep en Mediahuis kregen dan weer geld los bij Google voor een gezamenlijk onderzoeksproject rond de waarde van “premium nieuwswebsites”. Doel is aan te tonen dat de nieuwssites van hoge kwaliteit afstralen op reclamemerken. Op basis van het onderzoek zouden premium nieuwswebsites een label krijgen zodat buitenlandse adverteerders, die de lokale mediamarkt vaak niet goed kennen, ze makkelijker kunnen herkennen.’ Dit is dus geld van Google voor een imagocampagne om de geloofwaardigheid van de krantenuitgevers op te krikken. Het soort van promotiepraatjes die normaal door de advertentieregie zoals Full Page en Scripta in de mediakit gestoken worden om potentiële adverteerders te lijmen. Scripta en Full Page zijn bij het grotere publiek enkel gekend van de nepadvertenties in 1999. Bovendien was en is Full Page cvba ook het vehikel van de krantenuitgevers om overheidssteun via overheidsadvertenties (die enkel aan aangesloten leden van Full Page mochten gegund worden) te innen. Een vorm van staatssteun aan de grote mediagroepen die kleine uitgeverijen of onafhankelijke publicaties discrimineert.

Openbare omroep

Nog merkwaardiger is dat Google geld geeft aan de openbare omroep VRT. In welke mate dit te rijmen valt met het mediadecreet en de beheersovereenkomst is voer voor juristen. De VRT mag met een zak geld van Google gaan werken aan ‘gepersonaliseerde video’s voor een divers publiek’. Normaal moet alle reclame bij de Vlaamse openbare omroep via de VAR als mediaregie lopen. Zowel spotjes als product placement. De officiële site van de VRT leert: ‘De VAR staat in voor de verkoop van bepaalde vormen van commerciële communicatie, zoals radioreclame, radio- en televisiesponsoring, en de commercialisering van de websites (via Pebble Media). Verder verkoopt VAR ook ruimte voor boodschappen van algemeen nut. Op die manier realiseert de VAR een gedeelte van de eigen inkomsten van de VRT.’[iii] De VAR is trouwens deels aandeelhouder van Pebble Media dat de websites van de VRT commercialiseert.

De vraag zou moeten luiden of de VRT wel geld van Google mag aannemen. Het Vlaamse Mediadecreet bepaalt hoe de openbare omroep werkt. In het jargon is de VRT een leverancier van public service media.[iv] De pas-de-deux met Google is dus op zijn minst vreemd. Het Mediadecreet regelt ‘Het statuut, de bevoegdheid en de organisatiestructuur van de openbare omroeporganisatie’ en verdergeeft het mediadecreet ‘Ook (…) de regels over de beheersovereenkomst’. De beheersovereenkomst tussen de Vlaamse Gemeenschap (lees regering en Vlaams Parlement) en de openbare omroeporganisatie stipuleert zeer gedetailleerd de taken en financiering. Deze beheersovereenkomst zelf maakt ‘geen onderdeel uit van het Mediadecreet’. De vraag is dus wat Google hier doorheen komt fietsen en wat de tegenprestatie is die Google van de openbare omroep verwacht? Officieel luidt het: ‘Het doel is om nieuws of sport in “streams” te creëren voor duizenden gebruikers. Er wordt gemikt op een chatinterface, waarbij in een gepersonaliseerde nieuwsstroom tekst, artikels en multimedia worden gecombineerd.’ Betekent dit dat de VRT Youtube of Google zal kiezen? Het zou wenselijk zijn dat de mediacommissie in het Vlaamse parlement de gulle gift van Google aan de openbare omroep behandelt. Wat de private spelers zoals de andere mediagroepen doen is hun zaak, maar wat de VRT doet is de zaak van de Vlaamse parlementsleden. In welke mate verkoopt de VRT hier als een soort Faust haar ziel aan Google? En in ruil waarvoor? In ruil voor financiering van een prestigeproject dat sowieso niet de modale Vlaming zal bereiken maar enkel de Vlaamse burgers met de nieuwste dure smartphones of tablets. Hoe valt zoiets te rijmen met het discours als zou Google dit geld uitdelen in de strijd tegen nepnieuws?

Wie even stilstaat bij de feiten kan enkel vaststellen dat Google helemaal geen geld uitdeelt om fake news te bestrijden. Google betaalt de grote spelers in het Europese medialandschap aflaten en smartengeld. Het doet dit enkel omdat het weet dat de kosten voor dit lobbywerk zeker opwegen tegen het alternatief. Een alternatief dat bestaat uit het opbreken van een de facto monopolie qua zoekmachine en het stoppen van de holdup op de Europese advertentiebudgetten via Google Ads. Het echte nepnieuws zijn de boodschappen dat al deze disparate projecten waar nadien nooit meer iets over gehoord wordt de Europese burgers iets opleveren. Net als bij tal van andere projecten vormen die met artificiële intelligentie overladen powerpoints en factsheets slechts een mager excuus om een zak geld te verdelen. Met innoverende Europese journalistiek hebben de projecten werkelijk niks te maken. Het blijken dertig zilverlingen om van de grote media Judassen te maken en het echte ethische debat over de vreemde tango tussen de Europese media en Google niet te moeten voeren.