Biologische mondialisering en de grote lang onvoldoende onderkende historische gevolgen ervan

Civis Mundi Digitaal #57

door Jan de Boer

Veel ziekten worden overgebracht van mens op mens zoals aids, sras, mazelen, hepatitis… of door muskieten op mensen zoals knokkelkoorts, chikungunya, malaria, slaapziekte… en kennen een razendsnelle, vaak ook mondiale verspreiding. De infectie-dragers vergezellen mensen op hun reizen, liften mee in hun bagage, in scheepsladingen en besmetten mensen waar dan ook. Zo ook het griepvirus A-H1N1 verantwoordelijk voor de pandemie in 2009 die via Mexico en de Verenigde Staten ook in Europa arriveerde. De mondialisering heeft ook een biologisch karakter.

In haar boek "Pale Rider" beschrijft de Engelse wetenschapsschrijfster Laura Spinney hoe de zogeheten Spaanse griep in 1918 de wereld veranderde. Het griepvirus werd voor het eerst ontdekt in 2017 bij een kok van het Amerikaanse leger in Kansas, besmette vervolgens de soldaten in de kazen die in het laatste jaar van de eerste wereldoorlog naar Europa werden gestuurd. Ongeveer 500 miljoen mensen werden besmet waarvan tenminste 50 miljoen mensen overleden.

Veel grotere gevolgen had de "zwarte dood", een pestepidemie die vanaf 1347 in Europa huishield en volgens schattingen een dertig procent van de Europese bevolking doodde. Waarschijnlijk is deze pestepidemie veroorzaakt door een bacterie die via vlooien op ratten met schepen vanuit Azië in Europa arriveerde. De gevolgen van deze epidemie - tot in de zeventiende eeuw waren er regelmatig kleinere epidemieën - waren enorm, leidden tot afschuwelijke vervolgingen van joden die voor de pest verantwoordelijk werden gehouden, brachten een economische omwenteling en voorspoed voor de overlevenden: er hoefde minder gedeeld te worden en door het gebrek aan arbeidskrachten stegen de lonen. Ook met in onze ogen komische tijdelijke situaties zoals in Zuid-Duitsland waar de pest en de dertigjarige oorlog de bevolking zodanig hadden gereduceerd dat de Katholieke kerk ter wille van de herbevolking daar de mannen tijdelijk toestemming gaf en zelfs aanspoorde om een tweede vrouw te trouwen met daarbij een gebruiksaanwijzing hoe te handelen.

De historicus Alfred Crosby laat in zijn boek "Ecological Imperialism, the Biological Expansion of Europe" de biologische mondialisering in feite beginnen bij de verovering van de "Nieuwe Wereld". De tweede expeditie van Columbus landde in 1493 in de Caraïben met 17 schepen, niet alleen volgeladen met vee, paarden en zaden maar ook met een 1200 personen met een verscheidenheid aan ziektes, die de inheemse bevolking besmetten, ecosystemen aantastten en landbouw en landschappen ingrijpend veranderden. De Spaanse conquistadors Cortes en Pizarro die met een paar honderd soldaten respectievelijk het rijk van de Azteken in Mexico en dat van de Inca’s in Peru veroverden, dankten dat niet zozeer aan hun militaire en technologische vaardigheden dan wel aan de door de Spanjaarden verbreide, voor de inheemse bevolking dodelijke ziekten als griep, mazelen en pokken waaraan in korte tijd vaak 80 en meer procent van de bevolking stierf.

De historicus John Mc Neil legt in zijn boek "Mosquito Empires. Ecology and War in the Greater Carribean, 1620-1914" uit hoe de slavenhalers met hun schepen muskieten, dragers van gele koorts en malaria, naar de Caraïben brachten met historisch gezien enorme gevolgen. Het merendeel van de Afrikaanse slaven was immuun voor deze ziekten in tegenstelling tot de inheemse bevolking en de Europeanen. Dat leidde tot een verdubbeling van de slavenhandel met vervolgens opstanden. Volgens John Mc Neil heeft het Spaanse imperium in Amerika tot in de negentiende eeuw de aanvallen van Engeland en Frankrijk af kunnen slaan dankzij de muskieten. De net ontscheepte soldaten hadden niet de immuniteit van de daar levende Spanjaarden die rustig een belegering van een paar maanden konden doorstaan tot hun vijanden door de koorts geveld werden. Zelfs de beslissende veldslag van George Washington bij Yorktown in Virginia in 1781 werd beïnvloed door de immuniteit voor malaria van de daar geboren Amerikanen tegenover de door deze ziekte verzwakte Engelse soldaten.

De Amerikaanse wetenschapsjournalist Charles Mann presenteert in zijn boek "1493. Uncovering the New World Columbus Created" een samenvatting van werken van historici en anderen die aantoont hoe de biologische uitwisselingen tussen de Oude en de Nieuwe Wereld niet alleen de planten en dierenwereld ingrijpend hebben gewijzigd maar ook een door de westerse wereld gedomineerde biosfeer hebben gecreëerd. Virussen, bacteriën en ziekteverwekkende insecten hebben zich verbreid met als gevolg epidemieën en pandemieën. Tezelfdertijd heeft de introductie van de aardappel het aantal hongersnoden teruggebracht, die van de tabak heeft de kolonisten verrijkt en de mondiale gezondheid aangetast. De in 1736 in Brazilië ontdekte rubberboom hevea heeft de industriële revolutie begeleid. Vervolgens zijn er in Afrika en Zuidoost-Azië enorme hevea plantages gecreëerd, die nu de plaatselijke ecosystemen bedreigen en tot dusverre geïsoleerde virussen hebben bevrijd die nu de menselijke gezondheid bedreigen. Hetzelfde geldt voor regio’s in de wereld waar te veel mensen en te veel dieren dicht op elkaar leven zoals ook in Zuidoost-Azië.

Charles Mann, laat Frédéric Joignot in Le Monde weten, zegt dat we in1493 in een nieuw tijdperk zijn beland, dat van de homogeniteit van de aardse biologie. En zo uiteindelijk ook van de onvermijdelijke homogeniteit van de mensheid op deze aarde tot afgrijzen van de alom aanwezige racisten.