De Maya-beschaving verder onthuld door laseronderzoek

Civis Mundi Digitaal #69

door Jan de Boer

De mysterieuze Maya-beschaving (1000 jaar voor Christus tot 1500 jaar in onze jaartelling) met zijn vele tempels in de verstikkende, klamme warmte van de tropische jungle in Midden-Amerika heeft altijd veel belangstelling getrokken. Ook mijn belangstelling niet in het minst gevoed door een vroegere vriend, lid van de mormoonse Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der laatste dagen die uit geloofsovertuiging een grote belangstelling voor de in hun ogen vreedzame Maya-beschaving had, waar ik nooit in geloofd heb. Deze kerk is in Nederland verspreid over 26 mormoonse gemeenten, kent ook een afsplitsing met een kerk in onder meer Leeuwarden.

De tropische vegetatie heeft in Midden-Amerika haar rechten hernomen en heeft wat de mensen er hebben gebouwd en daarna verlaten, overwoekerd en veelal onzichtbaar gemaakt. De wetenschapper Philippe Nondédéo van het "Laboratoire Archéologie des Amériques" in Parijs: "Je kunt je bevinden op een oude weg zonder deze te zien". Een veelvoud van bouwwerken en andere structuren die daardoor tot op heden onzichtbaar waren, worden nu ineens zichtbaar in een recent gepubliceerde studie (28 september 2018) in het blad "Science" En dat dankzij laserstralen of beter gezegd een "lidar": een soort radar in een luchtvaartuig die radiogolven vervangt door laser-impulsen waardoor in de tropische vegetatie verborgen natuurlijke of kunstmatige topografische details zichtbaar worden.

De internationale studie gefinancierd door de Stichting Pacunam in Guatamala detailleert de resultaten van de lidar in twaalf gebieden van dat land: 2144 vierkante kilometers oerwoud werden onderzocht en dat leverde maar liefst 61480 oude menselijke structuren op. Met andere woorden: overal woonden mensen, veel meer dan tot dusverre werd aangenomen. Er moeten in deze twaalf gebieden volgens de onderzoekers tussen de 150.000 en 240.000 personen geleefd hebben, dat wil zeggen 80 tot 120 mensen per vierkante kilometer. Wanneer we dit gegeven veralgemeniseren dan zouden er in de klassieke Maya-periode (600 - 900 in onze jaartelling) in het hele Maya-gebied in Midden-Amerika tussen de 7 en 11 miljoen mensen gewoond hebben. Dat is natuurlijk een schatting, het aantal bewoners zou ook minder kunnen zijn.

Deze studie leert ons ook veel over de landbouw van de Maya’s. We dachten dat er dichtbevolkte stedelijke centra waren met een veel minder dichte bevolking in de rurale zones waar een extensieve landbouw bedreven werd. Deze hypothese is niet langer houdbaar. Het onderzoek leert dat er overal mensen leefden en dat de rurale zones even dicht bevolkt waren als de stedelijke centra. Er was dus geen plaats voor een uitgebreide extensieve landbouwcultuur. De lidar toont terrassenbouw op lichte hellingen evenals talrijke kanalen in gemakkelijk te overstromen zones die voor afwatering en irrigatie aangelegd waren. Het landschap in de Maya-periode moet dus flink gewijzigd zijn om er intensieve landbouw met een hoge opbrengst uit te kunnen oefenen. Maar niets wijst erop dat er sprake was van overexploitatie. De onderzoeksresultaten bevestigen een goede en duurzame beheersing van het milieu. De oorzaken van de ineenstorting van de Maya-beschaving moeten dus in tegenstelling tot veelal gedacht werd, elders gezocht worden. Philippe Nondédéo: "We hebben nog heel wat jaren nodig om deze ruimtelijke analyse te bestuderen om te kunnen begrijpen hoe het Maya-territorium georganiseerd was, hoe de landbouwzones gelieerd waren aan bewoonde zones en de centra van de macht. We zijn al wel iets te weten gekomen over de politieke organisatie van de Maya’s."

De gegevens van de lidar onthullen niet alleen het verre verleden van de regio, maar vertellen ons ook over de meer recente gebeurtenissen zoals over de moderne plundering: de beelden tonen talrijke uitgegraven diepe sleuven in de eeuwenoude bouwwerken en structuren in de hoop een tombe en andere objecten te vinden voor de illegale verkoop. De plunderaars weten precies waar ze moeten zijn. Hun kennis is – triest genoeg – ongetwijfeld groter dan die van de archeologen.

Met de gegevens van de lidar kunnen we in de komende jaren nog heel wat te weten komen van deze voor velen mysterieuze door het oerwoud overwoekerde Maya-beschaving.