Het hervinden van het antieke marktplein

Civis Mundi Digitaal #80

door Jan de Boer

Gezien de omvang en de duur van de manifestaties van de ‘gilets jaunes’, de gele hesjes, realiseren wij ons de hieraan verbonden risico’s: populistische (onbeheersbare) driften, verzwakking van de democratie, de opkomst van het totalitarisme. Maar de beweging heeft ook positieve aspecten: het plaatst de rechtvaardigheid in het centrum van het debat en betrekt een flink aantal burgers bij de publieke zaak, die zij eerder links hebben laten liggen. Wat eisen de ‘gilets jaunes‘? Je verdrinkt in de veelheid van hetgeen zij in de sociale media hebben gepubliceerd. De sociale media geven meer en meer de burger de gelegenheid zich te informeren. Maar wat te doen om hem meer en beter bij het democratische en verrijkende debat te betrekken? Hoe hervinden we de geest van het antieke marktplein, de antieke ‘ Agora’?

Op lokaal niveau wordt deelgenomen aan toenemende informatica-mogelijkheden als fablabs, coworking en hackerspaces. Lokale voorbeelden van engagement zijn er in overvloed en getuigen van een hernieuwd burgerleven steunend op digitale systemen. Daar tegenover staat dat een nationale participatie-democratie die steunt op deze nieuwe technologie, zich nauwelijks ontwikkelt ondanks de komst van adequate software in het kader van burgerzin: ’civic techs’. « Het raderwerk van de democratie », zegt Serge Abitboul, « is en blijft nog steeds te veel verankerd in een gepasseerd functioneren. » De politieke partijen, de volksvertegenwoordigers, de vakbeweging en de pers investeren veel te weinig in de nieuwe numerieke mogelijkheden en zien vaak in deze technologie slechts in een soort eenrichtingsverkeer een overdracht van informatie naar burgers.

De gele hesjes hebben een enorm gebruik gemaakt van de sociale media zoals andere bewegingen voor hen: ‘Indignados’ in Spanje, ‘Occupy Wall Street’ in de Verenigde Staten…. Men vond elkaar op de sociale media om gedachten uit te wisselen, te discussiëren, hun manifestaties te organiseren. Deze sociale media zijn, hoe men er ook over denkt, onvermijdelijk politieke ruimtes geworden. Hun verbod in bepaalde landen in tijden van crises, tonen dat duidelijk aan. Maar zijn zij, bijvoorbeeld in Frankrijk, daartoe goed uitgerust?

Te midden van manipulaties van iedere soort, is de woede, in plaats van zich om te vormen tot argumenten, veranderd in een geheel van haatzaaiende leugens: ‘fakenews’. Dat hangt zonder twijfel ook deels samen met het wezen van deze beweging met haar verwarde, heterogene soms elkaar tegensprekende eisen en de aanwezigheid van extreem-rechtse minderheden die daar handig gebruik van maken.

Als de sociale media aan de beweging de mogelijkheid hadden gegeven om zich te organiseren, gedachtengoed te structureren, ja dan…. Maar de gebruikte sociale media zijn daarvoor niet ontworpen. Facebook bijvoorbeeld is in het begin ontworpen om een band te scheppen tussen ‘vrienden’ en Twitter is bestemd voor korte berichtjes. Deze zeer populaire sociale media moedigen simplistische meningen, slogans aan. Om te participeren en collectief na te denken zijn er op dit moment geen adequate numerieke middelen.

In antwoord op de gele hesjes moet de participatie-democratie opnieuw uitgevonden worden met een vorm van digitalisering. Daar is dan allereerst overal in Frankrijk toegang tot internet ‘en très haut débit’ voor nodig even als een grotere deskundigheid van burgers zodat iedereen van die nieuwe mogelijkheden gebruik kan maken. Maar dat is niet voldoende. Om onze democratieën weer nieuw leven in te blazen zijn er sociale media nodig die de participatie-democratie aanmoedigen en vergemakkelijken bij de burgers misschien anoniem maar wettelijk wel verantwoordelijk. Deze sociale media moeten in tegenstelling tot de actuele systemen, de rede, het verstand, het luisteren naar de ander, de dialoog en het zoeken naar oplossingen aanmoedigen. Het is ook belangrijk dat zij een grote plaats inruimen voor werkelijke ontmoetingen, voor gesprekken op de markt of in het café op de hoek, voor publieke debatten. Het is aan ons allen om ons deze technologie meester te maken om nieuwe mogelijkheden voor de stem van de burgers en nieuwe voor dit doel ontworpen sociale numerieke circuits te bedenken.