De kwetsbaarheid van de democratie

Civis Mundi Digitaal #85

door Jan de Boer

De Amerikaanse historicus Robert Darnton schreef in de New York Times van 24 december 2018, dat wij leven in een tijdvak van progressie van de autocratie en van regressie van de democratie. Een legitieme vraag: gaan we toe naar een voortdurende marginaliteit van het democratisch regeringsfunctioneren? Is dit een wezenlijke tendens of een voorbijgaand iets? De niet-gouvernementele organisatie ‘Freedom House’ is ronduit pessimistisch: » Voor het 13de achtereenvolgende jaar verzwakt de democratie in alle regio’s op onze planeet « laat zij eind april jongstleden in haar jaarlijks rapport over de évoluties van de vrijheid (‘Freedom in the World 2019’) weten. Het verschijnsel heeft verschillende vormen. Democratische Staten evolueren richting de dictatuur. In een aantal van de meest gevestigde democratieën nemen overduidelijke autoritaire tendensen de overhand. Machtige naties verzorgen de promotie van autocratie en presenteren deze als het politieke regime van de toekomst, aldus ‘Freedom House’.

Van 2005 tot 2018 zijn vrijwel overal ter wereld politieke rechten en publieke vrijheden achteruitgegaan. Gehecht aan het verdedigen van de democratische bijzonderheid van de Europese Unie zei vlak voor de verkiezingen voor het Europese parlement Jean Dominique Giuliani, voorzitter van de Stichting Robert Schuman: » Het evenwicht tussen democratische Staten en autoritaire regimes helt iedere dag een beetje meer over naar de tweede categorie «. Zelfs als de Europese Unie in Boedapest of in Warschau in meer of mindere mate lijdt aan het autocratische virus, heeft zij toch een reële uitzonderingspositie in de wereld die zorgvuldig beschermd moet worden, aldus Jean Dominique Giuliani.

De democratische regeringswijze verliest terrein door het effect van de combinatie van structurele en gelijktijdige schokken: ongelijkheden, opwarming van het klimaat, migraties, een voortdurende technologische revolutie, de afbraak van de traditionele media door de sociale media. Tegenover de toename van gevaren voedt de autoritaire verleiding zich met de pretentie van meer doeltreffend te zijn. Ik geloof daar niet in. « De democratische wereld is zwakker geworden » is de conclusie van een uiterst interessant onderzoek in 42 democratische landen dat recentelijk gepubliceerd werd door de Franse Stichting voor Politieke Innovatie: website Fondapol.org. In 1992 was meer dan de helft van de Staten op onze planeet een democratie. De democratiseringsgolf hield in het begin van de XXI eeuw op, zegt Dominique Reynié, de directeur van Fondapol. Een algemene constatering in de 28 landen van de Europese Unie: de democratie functioneert slecht. Hoe verder naar het oosten - en ook in het centrum van Europa -, hoe zwaarder dit oordeel weegt. Desalniettemin is een overweldigende meerderheid van de in de Europese Unie ondervraagde personen ervan overtuigd dat de democratie « het best mogelijke regeringssysteem « is en in het bijzonder « de representatieve democratie « ook toegejuicht en misbruikt door voorstanders van de « illiberale democratie » en andere demagogische nationalisten die de cultus van de chef bezingen.

Wat in deze tijd van de mondialisering ook is veranderd, is de houding tegenover tirannie. Deze geeft minder aanstoot, wordt niet gerechtvaardigd maar aanvaard in naam van de strijd tegen het jihadisme, het niet bemoeien met de binnenlandse aangelegenheden van een land, de stabiliteit van een regio of eenvoudig weg in naam van de ‘business’. Men kan het principe verdedigen dat de mensenrechten niet de allesbeslissende factor van een buitenlandse politiek is en vervolgens bij zichzelf te rade gaan inzake het Saoedi-Arabië van Mohamed Ben Salman: de opdrachtgever van de moord op de journalist Jamal Kashoggi, en die ook het bevel gaf de jonge Saoedische vrouwen die de vrouwenrechten verdedigden te martelen; het Saoedi-Arabië waar kortgeleden 47 leden van de oppositie onthoofd werden en tegelijkertijd westerse investeerders ontving voor een toekomstige deelname in Aramco, de nationale oliemaatschappij.

Donald Trump vergemakkelijkt het alledaags maken van de dictatuur. Hij houdt van de dictator Kim Jong-un, hij is van oordeel dat de Egyptische alleenheerser Sissi « goed werk » doet en de jonge Ben Salman is zijn beschermeling. En wie verwondert zich eigenlijk daar nog over? En dat alles geeft ook weer vertrouwen aan de autocraten. Het is niet meer nodig de westerse democratieën na te bootsen, de autocraten vinden nieuwe aanhangers, winnen zieltjes. Zij hemelen de verdiensten van hun systeem op en veroordelen de westerse filosofie: « decadent en achterhaald « zeggen zij.

Het China van Xi Jinping exporteert zijn technologische toepassingen die de mogelijkheid bieden een systeem van digitale controle van een heel volk in te voeren: Big Brother is watching you! In een artikel in de ‘Nezavissimaïa Gazeta - vertaald en becommentarieerd op de website van Fondapol – kamt de schrijver Vladislav Sourkov de liberale democratie af. Hij verzekert dat de XXIste eeuw gedomineerd zal worden door het regeringsmodel van Poetin, dat een « groot exportsucces « is. Sourkov is één van de raadgevers van Poetin die communiceert met zijn Europese bondgenoten van extreem-rechts inzake de afschuw van de Europese Unie. « Voor de eerste keer sinds haar komst is de democratie als inspiratiebron voor de wereld verloren gegaan « schrijft Dominique Reynié: een intrieste conclusie.