Vrije wil of determinisme? Een persoonlijke levensvisie

Civis Mundi Digitaal #87

door Wim Couwenberg

Mijn hele leven heb ik me al beziggehouden met de levensloop van mensen. Is die levensloop het resultaat van een vrije wil, of is die gedetermineerd? Daarover is al lange tijd een discussie gaande. Zopas heeft het tijdschrift Filosofie er een nieuwe publicatie aan gewijd. In de katholieke traditie waarin ik ben opgegroeid ben ik lange tijd hoofdzakelijk uitgegaan van de vrije wil. Want zonder vrije wil kun je ook geen zonde doen. Maar ik heb al lange tijd gezocht naar een oplossing in deze zin, dat ik uitga van de vrije wil, maar tegelijk ertoe neig om dat ook te combineren met een zekere gedetermineerdheid van de levensloop. Dat ik onlangs ben gevallen, heb ik aanvankelijk geïnterpreteerd als een noodlot, maar ik geloof dat het beter is dat te interpreteren als een onderdeel van mijn levensloop, waarin die val te verwachten was, omdat ik al langere tijd moeilijk ter been was. Als ik mijn leven overzie, dan zie ik daarin veel gedetermineerde invloeden, zoals nu die val. Ik heb mij veel met mijn geestelijke vermogens beziggehouden, en weinig met de noden van het lichaam. Ik ben lang uitsluitend bezig geweest met het tijdschrift dat ik heb opgericht, en ik heb onvoldoende aandacht geschonken aan de kwetsbaarheden van mijn lichaam, realiseer ik me nu. Dat is mij noodlottig geworden, en daar betaal ik nu de prijs voor.

Zoals bekend ga ik uit van het leerstuk van karma en reïncarnatie. Karma betekent letterlijk handelen en iedere actie heeft een reactie en werkt door. In christelijke termen impliceert dit dat de tekortkomingen waaraan je je schuldig maakt in het leven, betaald worden door soortgelijke nieuwe tekortkomingen. Ook in het leven van mijn ouders heb ik dat meegemaakt.  Ik ben, zo voel ik dat achteraf, tekortgeschoten om de tekortkomingen van mijn ouders te kunnen compenseren.

Ik vat het einde van mijn leven dan ook op als een vereffening en boetedoening voor de fouten en tekortkomingen in mijn leven. Ik heb gelukkig de kans gekregen om twee medewerkers in te schakelen die Civis Mundi kunnen overnemen. Uit allerlei reacties is gebleken dat het tijdschrift op prijs gesteld wordt. Ik kan daardoor met een goed gevoel afscheid nemen van Civis Mundi, en het overlaten aan deze twee medewerkers, die mij al jarenlang terzijde staan. 

Die plotselinge val heeft mij meer inzicht gegeven in mijn levensloop. Ik was toe aan een afronding, maar dat is helaas gepaard gegaan met een fatale val. Ik had eerder kunnen ophouden en ben wellicht te lang doorgegaan; dat is mijn fout geweest, in dit geval. Zoals gezegd, ik was te veel bezig met het tijdschrift, en te weinig met de noden van mijn lichaam, waardoor ik steeds moeilijker bewoog en beweeg, en mijn werk bleef doen. Ik ben in elk geval blij dat ik mijn werk nu af kan afsluiten en dat ik twee medewerkers heb die het tijdschrift kunnen voortzetten, uiteraard op hun manier.

De levensloop, zo ervaar ik aan het eind, is een combinatie van vrijheid en determinatie. Op het eind van het leven is die gedetermineerheid dominant geworden. Hoe vrij zijn we? Dat is de vraag die het tijdschrift Filosofie aan de orde stelt. Welnu, wij zijn slechts tot op zekere hoogte vrij, maar op beslissende momenten geeft het noodlot de doorslag. Ik dank nogmaals de abonnees voor alle jaren waarin ze belangstelling getoond hebben voor dit tijdschrift. Ook dank ik uiteraard alle medewerkers voor hun bijdragen voor dit tijdschrift.