Het knuppelgevecht tussen slachtoffers van de opwarming van het klimaat

Civis Mundi Digitaal #87

door Jan de Boer

Tussen 1819 en 1823 schilderde de Spaanse schilder Francisco de Goya een beroemde serie zwart-wit schilderijen op de muur van zijn huis. Eén daarvan, « Duelo a garrotazos », beeldt twee boeren uit die in de modder met knuppels vechten in plaats van elkaar te helpen zich uit het moeras te bevrijden. Vertaald naar onze tijd is het een aangrijpende illustratie van een koude oorlog die ons de milieucrisis doet vergeten. Waar talrijke overstromingen onze planeet treffen en ook de uitgestrekte vlakten van de Amerikaanse Midwest onder water zetten, verzwaart Donald Trump de economische sancties tegen Iran dat ook zware overstromingen kent.

Klimatologen aarzelen niet meer om deze overstromingen te wijten aan de opwarming van de aarde: een steeds warmere aarde betekent een steeds intensere verdamping en meer water in de atmosfeer. Het gevolg is steeds vaker verwoestende overstromingen met honderden doden zoals in Malawi en in Iran. Een warmere aarde betekent ook een gedestabiliseerd wereldvoedselsysteem. De schade in de Amerikaanse Staten Nebraska, Iowa en Missouri is groot: een half miljoen vruchtbare landbouwgrond is overstroomd, vervuild en aangetast, honderden miljoenen dieren zijn verdronken of ziek, silo’s klappen uit elkaar door het gewicht van nat graan, waterputten zijn besmet door bacteriën of chemische producten.

Je zou kunnen zeggen dat de klimatologische veranderingen het hart van het economische systeem aanvallen, dat de veranderingen zelf heeft veroorzaakt. Inderdaad, in de vlakten van de Midwest en rond Chicago zagen in het midden van de negentiende eeuw de grote infrastructuren van de agrarische globalisatie het licht: gigantische graansilo’s verbonden met spoorwegen en kanalen. Deze op het oog bescheiden innovatie was beslissend: het graan werd iets abstracts, door het verbreken van de lijn tussen producent en gebied. Granen worden vermengd en gesorteerd op kwaliteit hetgeen de natuur veel geschikter maakte voor het circuleren in het mondiale kapitalistische netwerk. In Chicago opgeslagen graan kan zo in Londen gekocht worden zonder enige zorg voor zijn oorsprong. Het kan zelfs verkocht worden voordat het geoogst wordt want in Chicago werden ook de termijnmarkten uitgevonden. (William Cronon, Nature’s Metropolis: Chicago and the Great West)

De landbouwontwikkeling in de Midwest vanaf de tweede helft van de 19e eeuw heeft de loop van de geschiedenis veranderd: vanaf dat moment verdween het spookbeeld van de honger definitief in West-Europa. Maar de klimaatverandering heeft nog meer consequenties: de centrale vlakten van de Verenigde Staten produceren bijna de helft van de mondiale soja-export en meer dan een derde van de mondiale mais-export: zij voeden de mondiale industriële landbouw- en vleesproductie. Veranderen deze risico’s van de klimaatverandering de posities op het strijdfront tegen de opwarming van het klimaat? Op korte termijn lijkt dat onwaarschijnlijk: de een zijn dood is de ander zijn brood. De ramp in de Midwest is een blijde boodschap voor anderen: deze biedt commerciële mogelijkheden voor de Braziliaanse en Argentijnse concurrenten die daardoor aangespoord worden om nog meer en sneller het Amazone-gebied en de Pampa’s te ontbossen en dus zo de klimaatopwarming te versterken. Erger nog: om de door de overstromingen en de commerciële oorlog met China uitgeschakelde Amerikaanse landbouwers voor zich te winnen, wil president Trump de productie van brandstof uit mais en soja bevorderen… Tenslotte verklaren de in de Midwest zeer actieve evangelisten aan een ieder die dat horen wil, dat de opwarming van het klimaat een verzinsel is en dat de overstromingen een straf zijn voor de zonden van een Amerika dat zich van God afgekeerd heeft! Het idee van een pedagogische benadering van de catastrofe die ook de boeren in de wereld tegen elkaar opzet, is en blijft duidelijk een vrome wens.