Transitiehuis tegen institutionalisering

Civis Mundi Digitaal #87

door Lode Goukens

Iedereen kent de scène uit de film Shawshank Redemption waar een hoogbejaarde gevangene na een leven in de cel niet kan leven in vrijheid buiten de gevangenis. De Belgische minister van Justitie, Koen Geens (CD&V) wil in zijn veranderingsdrang ook daar iets aan doen. Maar wat is de echte agenda?

Figuur 1 Shawshank Redemption

Geens steunde het project Sterkhuis van G4s Care en Exodus Nederland om het eerste transitiehuis te openen. Dit pilootproject zal starten in Mechelen vanaf 1 september 2019. ‘Specifiek geselecteerde gedetineerden krijgen tegen het einde van hun straf de kans om het laatste deel van die straf door te brengen in een transitiehuis. Deze beslissing werd genomen na plaatsbezoeken en gespreksrondes’ luidde het persbericht.

Figuur 2 Shawshank Redemption

Figuur 3 Shawshank Redemption

De minister vindt dat ‘Een gedetineerde moet de kans krijgen zich voor te bereiden op een eventuele re-integratie in de maatschappij. In een transitiehuis krijgt de gedetineerde naar het einde van zijn straf de kans om daar intensief aan te werken. Ik ben blij dat Mechelen haar steentje wil bijdragen om samen aan een veilige samenleving te werken. ‘

Op 18 november 2016 keurde de regering het Masterplan Gevangenissen en internering goed. De terugkeer en het opnieuw kunnen functioneren van gedetineerden in de maatschappij vormen de kernpunten van dit masterplan. Zulke transitiehuizen zijn kleinschalige projecten (van ongeveer vijftien plaatsen). De gedetineerde wordt voorbereid om, na afloop van zijn straf, zelfstandig te wonen, werken en functioneren binnen de maatschappij.

Het project in Mechelen bestaat uit twee aanpalende huizen. Elke gevangene heeft een eigen kamer. Het samenwonen lijkt sterk op een studentenhuis. De Ministerraad ging op 5 april akkoord met drie Koninklijke Besluiten om met dit project te kunnen starten. Er wordt hiervoor een budget van 900.000 euro voorzien. Geld dat dus gaat naar een multinationaal commercieel beveiligingsbedrijf G4S Care (dat bovendien ongeschikt bleek voor het beheer van de opvang van daklozen in Antwerpen). Groupe 4 Securitas is geen onbesproken bedrijf. De Care & Justice-afdeling koopt bijvoorbeeld projecten op van zorginstellingen. Zo kreeg het ook van de Stad Gent het contract voor de daklozenopvang. Hoewel de verzamelde linkse partijen tegen een dergelijk project in Antwerpen waren kozen ze in het Gentse stadsbestuur (OpenVld, Groen, sp.a en CD&V) voor de opvang van vluchtelingen en daklozen in Campus Vesalius door G4S Care. Een contract ter waarde van 250.000 € per jaar. De multinational was merkwaardig genoeg de enige kandidaat die aan de voorwaarden van de aanbesteding kon voldoen. Het flip-flopgedrag bij groenen en linksen is op zijn minst merkwaardig.

Bart Somers (OpenVLD) de burgemeester van Mechelen is uiteraard tevreden: ‘In zijn bestuursakkoord formuleerde het stadsbestuur al dat het werk zou maken van de re-integratie van ex-gedetineerden. Ik ben dan ook blij dat de minister onze inspanningen honoreert met de keuze voor Mechelen als Vlaamse pilootstad voor het project transitiehuizen. Zo behoudt Mechelen zijn voorsprong op het vlak van integrale veiligheid.’ Wat de meerwaarde voor de Stad Mechelen en haar bewoners is moet Somers ten gepaste tijde maar eens uitleggen. Voor het binnenhalen van het project was Mechelen zelf kandidaat, samen met zeven andere Vlaamse steden. Wat doet vermoeden dat het lucratiever is dan sociale huisvesting organiseren.

Na elektronisch toezicht met enkelbanden en het huren van een gevangenis in Tilburg probeert de minister dus het zoveelste project op poten te zetten. ‘Een transitiehuis is een gevangenis light zo je wil, waar gedetineerden intensief begeleid worden met het oog op hun nakende vrijlating. In een transitiehuis zetten de begeleiders in op actief burgerschap en de zelfredzaamheid van deze gedetineerden. Zo helpt Mechelen mee voorkomen dat justitie ongeleide projectielen vrijlaat. In ons veiligheidsbeleid is dit dus weer een grote stap voorwaarts’, zegt Mechels burgemeester Bart Somers (in het stadsbestuur voor het liberaal-groenlinkse kartel Vld-Groen-m+).

Somers stelde via het Sociaal Huis Mechelen in de Hanswijkstraat 46-48 twee panden ter beschikking, panden die eigenlijk horen te dienen voor sociale huisvesting (waar wachtlijsten bestaan van jaren). In die gebouwen was eerder de winteropvang voor daklozen gevestigd. Het samenwerkingsverband van G4s Care en de stichting Exodus Nederland kreeg de naam ‘Sterkhuis’.

Eén bedenking dringt zich echter op. Gaat het hier om ‘institutionalisering’ aanpakken of over een sluipende privatisering van gevangenissen en zorgcentra? Minister Geens zorgde niet toevallig voor tal van wettelijke veranderingen in het statuut van privé-bewakingsdiensten. Geens rijdt duidelijk voor G4s en consoorten. Zo verving hij het veiligheidskorps van het Justitiepaleis te Brussel door jawel G4S. Uiteraard als tijdelijke oplossing. Zo kwam er privébewaking op snelwegparkings en raad eens wie dat deed? Jawel G4S. De Basiswet Private en Bijzondere Veiligheid van 2 oktober 2017 (B.S. 16 april 2018) bevatte een aantal nieuwigheden voor de private bewaking bij evenementen en festivals. Ook regelde Geens al de bewapening van bewakers, een vraag uit de sector. Iets wat sterk in strijd lijkt met de wet op privé-milities en het monopolie op geweld van de overheid.

Hoezeer reintegratie van criminelen belangrijk is, hoeft geen betoog. De structuren bestaan echter al en overheidsdiensten zoals CAW, VDAB en de voormalige OCMW’s doen reeds dit werk. De huidige manier waarop rechtvaardigt misschien projecten en experimenten, maar dit dossier lijkt meer op het sluizen van belastinggeld naar een multinational die duidelijk een gat in de markt ontdekte en daar ook zeer goed voor lijkt te kunnen lobbyen.