Over tomaten en het milieu gesproken

Civis Mundi Digitaal #89

door Jan de Boer

Arm Spanje: de Middellandse Zeekust wordt steeds verder het slachtoffer van bebouwing en beton. Het fascisme steekt met de politieke partij Vox weer de kop op en vindt in politiek rechts medestanders. Het land dreigt ondanks pogingen van de socialistische premier Sanchez door separatistische bewegingen met name in Catalonië, uiteen te vallen. Het grote aantal dodelijke slachtoffers van huiselijk geweld neemt niet af, ondanks goede wetgeving die Vox en een deel van politiek rechts overigens ter wille van de macht willen afschaffen. Het gebruik van pesticiden en herbiciden die ook elders in West-Europa vaak verboden zijn, wordt niet of nauwelijks gecontroleerd. Tienduizenden illegale immigranten worden in de landbouw, met name ook in Andalusië, op een verschrikkelijke manier uitgebuit, enzovoort, enzovoort.

Wij kopen dus ook nooit in Spanje verbouwde groenten, laat staan in het voorjaar de aardbeien die stijf staan van gif. En daar komen nu ook de «biologische» tomaten bij die in eindeloze kassen in de provincie Almeria verbouwd worden ten koste van een uitputting van de natuurlijke hulpbronnen en een schandalige uitbuiting van vooral illegale arbeidskrachten

Wees welkom in de groentetuin van Europa. Geen enkel onkruid, geen enkele klaproos, geen enkele boom, geen vogelgeluiden in dit Andalusische platteland van Almeria. Alleen kassen en nog eens kassen met plastic-overkapping, die de kust opvreten, de steden opslokken en ook de bergen aanvallen: 33.000 hectare grond tot op de laatste vierkante meter bedekt met kassen bestemd voor de intensieve cultuur van fruit en groenten in zomer en winter. Tomaten, maar ook komkommers, courgettes, aubergines, watermeloenen, frambozen… In een paar jaar tijd is Spanje de eerste producent en het eerste exportland van ‘bio-producten’ in Europa geworden voor Italië en Frankrijk. Bijna alle wegen leiden naar Almeria, zeker voor vrachtwagens. Intensieve landbouw is er de belangrijkste economische sector en vertegenwoordigt 40 procent van het Bruto Binnenlands Product (BBP).

Het Franse dagblad Le Monde heeft onlangs een bezoek aan deze groentetuin van Europa gebracht. Het werd er goed ontvangen. De journalisten kregen een document waarin staat dat «de intensieve landbouw in Zuidoost-Spanje een model is gebaseerd op economische, sociale en milieuvriendelijke duurzaamheid, in staat om gezond voedsel aan 500 miljoen Europeanen te leveren». De journalisten wilden het een en ander ook wel eens in de praktijk zien en vroegen aan zes ondernemingen of zij een kijkje in hun kassen mochten nemen. Alle zes ondernemingen weigerden dat, tenzij Le Monde officieel een contract zou ondertekenen, waarin de krant verplicht werd te «erkennen dat de media’s inzake economische en politieke berichtgeving gecorrumpeerd zijn en dat een veralgemenisering van feiten het imago van de sector aantast». Het contract geeft ook de onderneming «het recht om kennis te nemen van de berichtgeving en deze te corrigeren». Het spreekt voor zich dat de journalisten dit contract niet hebben ondertekend en dus geen kijkje in de kassen mochten nemen.

Gesprekken met werknemers en vakbonden leverden onthutsende beelden: nooit eindigende dagen in (‘s winters met gas verwarmde) bloedhete kassen, het moeten reinigen en schiften van 130 paletten tomaten in een half uur, salarissen ver beneden het legale minimum van 6,93 euro per uur, overuren en vakanties niet betaald, interne regels zoals slechts zes minuten per dag om naar het toilet te gaan. «Hun tomaten zijn niet ‘bio’ met alle producten die wij in de kassen gebruiken. Je hoeft maar een kas binnen te gaan en je ruikt het al direct». Geconfronteerd met de opmerkingen en klachten van hun werknemers lieten de bedrijven via hun advocaat weten geen commentaar te willen leveren.

Eén van de werknemers die er al jaren werkzaam was: «Er is een wereld van verschil tussen het model van een gerespecteerde ‘bio’ wat werknemers en het milieu betreft en de realiteit. De werkgevers zijn dezelfde die zich twintig jaar geleden verzetten tegen de ontwikkeling van ‘bio’ en zich nu uit louter economische overwegingen hebben bekeerd».

Het is niet bekend hoeveel mensen er in de kassen werken, de schattingen lopen uiteen van 80.000 tot 100.000 en volgens de berekening van de vakbonden, wordt 40 procent van de salarissen (50 miljoen euro) niet gedeclareerd. De meeste werknemers zijn (illegale) migranten die gemakkelijk uitgebuit kunnen worden. Geconstateerd wordt dat mobilisatie van werknemers helpt hun situatie te verbeteren zoals bij Biotech Family waar nu de rechten van de werknemers worden gerespecteerd. Maar in zijn algemeenheid is dit nog een zeldzaam gegeven.

 Voor de groei van tomaten zijn de twee belangrijkste voorwaarden zon en water. Aan zon is er in Almeria geen gebrek, maar dat ligt voor water wel even anders. Er valt minder dan 200 mm regenwater per jaar. In de kassen is 50 liter water voor de groei van één kilo tomaten nodig. Dus wordt er ondergronds water opgepompt tot op 800 meter diepte met als gevolg dat het zeewater de ondergrondse waterbekkens binnendringt, die overigens al vervuild zijn door tientallen jaren massaal gebruik van kunstmest en pesticiden. Geprobeerd is met een zeewater-ontziltingsfabriek een alternatief te vinden. Geen succes: te duur, het verkregen water is verre van ideaal voor de groei van planten en bovendien wordt met deze ontziltingsmethode heel veel C02 de atmosfeer in gestoten.

De verwoestijning in Almeria door deze intensieve landbouw rukt op en de biodiversiteit, die een voorwaarde is voor een echte biologische landbouw, is er volledig ingestort. Zoals gebruikelijk kijkt de politiek een andere kant op, doet niets om de snelle ontwikkeling van deze intensieve landbouw tegen te houden, waardoor ook de toekomst van Almeria in gevaar komt.

Wij eten dus ook geen Spaanse tomaten meer en beseffen nogmaals dat wij het beste de seizoengroenten uit de eigen regio en peulvruchten kunnen gebruiken tegelijkertijd met het gebruik van minder vlees, willen we echt rekening houden met het milieu en onze gezondheid.