Armoede en honger in het rijke Genève

Civis Mundi Digitaal #98

door Jan de Boer

Eén van de wellicht blijvende gevolgen van deze gezondheidscrisis is een flinke toename van ongelijkheden op allerlei terreinen in onze samenleving, waarvan natuurlijk allereerst alleenstaande vrouwen met kinderen weer het slachtoffer zijn. Ook de altijd financieel ondergewaardeerde helden en heldinnen die de samenleving overeind hebben gehouden tijdens deze sanitaire crisis, medisch personeel, ziekenverzorgenden, vuilnisophalers, chauffeurs… blijven ondergewaardeerd, ondanks de lovende woorden en vage beloften inzake financiële tegemoetkoming door politici. We kunnen ervan uitgaan dat de samenleving weer op de oude voet doorgaat, met veel grotere ongelijkheden dan voorheen… en daar kan ik mij, net als toen ik in vroeger tijden directeur van de sociale dienst Leeuwarden was, heel erg kwaad over maken. Ik vind het een schande dat in de rijke westerse zogeheten democratische landen er voedsel- en kledingbanken moeten bestaan om steeds grotere aantallen arme mensen een uiterst minimaal bestaan te garanderen. De goedbetaalde politici zouden zich daarvoor diep moeten schamen.

Zelfs in het Zwitserse Genève, toch één van de tien rijkste steden op onze onherbergzame planeet, is de tot dusverre weinig zichtbare sociale ellende nu heel duidelijk geworden. Op zaterdag 2 mei jongstleden stond er bij de kunstijsbaan Vernets in het centrum van de stad een kilometerlange rij van een 2200 personen. Na drie uur wachten was het eindelijk zover: zakken met de allereerste voedselbehoeften – rijst, pasta, olie, tomatensaus en gebruikelijke hygiëneproducten, aangeboden door particulieren – werden uitgedeeld door vrijwilligers van de Vereniging « La Caravane de la solidarité ». De waarde van de zakken bedroeg rond de 20 Zwitserse Francs, oftewel 19 euro. Geen overdreven hoog bedrag, nietwaar?

Sinds het begin van de crisis midden maart zagen de verenigingen in de federatie Zwitserland een toenemende vraag naar menselijke behoeften. Alleen al in Genève deelde « La Caravane de la solidarité » bij de eerste voedseluitdeling begin april 150 zakken uit, daarna 800, en vervolgens 1300. « Les Colis du cœur », die voedselbonnen uitdeelt, kan rekenen op 7000 klanten, tegenover 4000 aan het begin van de crisis. En Genève is niet de enige stad die met een toename van armoede en honger te maken heeft: overal ter wereld ziet men dezelfde ontwikkeling. In Genève en Zwitserland bestaat deze nieuwe aanwas uit duizenden « onzichtbaren », vaak zonder officiële verblijfsvergunning: arme werkers in de horeca, bij bouwprojecten, als kindermeisjes of in de huishouding. De coronacrisis heeft ze op straat gezet: geen werk, geen inkomen, meestal geen medische hulp en ondanks de pandemie ondergebracht in overbevolkte logementen. « Deze 2000 personen in Genève zijn slechts het topje van de ijsberg », zegt mijn internetcontact Ada Marra, de volksvertegenwoordigster van de Socialistische Partij. In Genève bedraagt het aantal illegale buitenlandse werknemers – grotendeels Filipijnse en Latijns-Amerikaanse vrouwen – naar schatting 10.000 personen. « In heel Zwitserland zijn er tussen de 200.000 en 300.000 illegalen, die buiten elk systeem van sociale bijstand vallen, » aldus Ada Marra.

De ellende heeft zo’n omvang gekregen dat de verenigingen voor deze nieuwe uitdeling van voedselhulp hulp hebben gekregen van verscheidene organisaties en NGO’s. Artsen zonder Grenzen (MSF) Zwitserland helpt de organisatie van inzameling van voedsel onder goede sanitaire omstandigheden. Het netwerk van de universiteitsziekenhuizen in Genève (HUG) organiseerde coronatests voor alle personen met symptomen – allemaal gelukkig negatief – en neemt medische zorg voor chronische ziekten voor zijn rekening. Ook de sociale diensten van de stad Genève hebben zich op de hoogte gesteld van de problematiek, en de stad heeft zo de legalisering van 2390 illegalen gerealiseerd. Een eerste onderzoek door de MSF en de HUG getuigt van de psychologische ontreddering van deze « gemeenschap van onzichtbaren »: bij het verlies van inkomen komt het verlies van onderkomen en het risico van een duivelse spiraal. « Het antwoord moet niet alleen een medisch of gezondheidskarakter hebben, het moet een politiek antwoord zijn, » aldus de MSF. « Deze beelden kunnen een schok teweegbrengen, » zegt Ada Marra, in een land dat sinds altijd heeft geweigerd ellende op zijn grondgebied in beschouwing te nemen. Het heeft tot 2010 geduurd voordat de Federale Raad zich voor de eerste keer over deze kwestie boog en in een van haar rapporten het woord « armoede » gebruikte. De Confederatie heeft een plan van 57 miljard euro gelanceerd om de Zwitserse economie te redden, dat de werkloosheidsverzekering moet financieren en leningen moet verstrekken aan bedrijven in moeilijkheden, maar er is in dit plan geen rekening gehouden met deze werkers zonder rechten. « Er is geen enkel vangnet voor hen. Er is een politieke prikkel nodig om tot een meer universeel systeem te komen, » zegt Ada Marra, die zonder veel illusies een plan heeft ingediend bij de Federale Raad voor de creatie van een sociaal fonds voor illegale buitenlandse werknemers. Maar de politiek trapt voortdurend op de rem. Ada Marra: « De Staat wil beslist niet de indruk wekken dat zij direct met deze « sans-papiers » onderhandelt ». Bang voor populistisch rechts, merkte ik op, en zag virtueel Ada Marra ja knikken.

Geschreven op 17 mei 2020