Kroniek van de coronacrisis
Deel 1: Toenemende besmettingen, tests, remedies en vaccin

Civis Mundi Digitaal #101

door Piet Ransijn

https://www.nivel.nl/nl/nieuws/meeste-nederlanders-zelfredzaam-tijdens-de-coronacrisis-behoeftepeiling-1-wk-12-16-22-mrt

Er is een aantal terugkerende punten bij de coronacrisis dat aandacht en verheldering vraagt: 

* Stijging van het aantal besmettingen, gemeten door tests, die niet leidt tot significant (veel) meer ziekenhuisopnamen. 

* Wat meten tests precies en wat betekent dat werkelijk?

* In hoeverre is overheidsvoorlichting adequaat en feitelijk of suggestief en beangstigend?

* Hoe zit het met onderzoek naar medicatie, zoals hydrochloroquine, remdesevir, dexamethason, en naar het vaccin?

* Hoe zit het met de covid-noodwet?

* Welke rol speelt belangenverstrengeling en gebruik van wetenschap voor politieke doeleinden?

* Maatschappelijke en economische aspecten van de maatregelen

Deze punten komen ook in eerdere stukken naar voren en vormen een doorlopend verhaal, een ‘continuing story’. Het gaat er hier om te verduidelijken wat onduidelijk is in de vaak tendentieuze, onzorgvuldige, eenzijdige, onvolledige of ontbrekende berichtgeving. Het gaat er niet om zekerheden te verschaffen, maar bij te dragen tot een kritische en meer genuanceerde en gefundeerde visie en bij te dragen tot het ‘opheffen van onmondigheid’, zoals de filosoof Kant ‘verlichting’ (Aufkläring) omschreef.

1. Hoe zit het met de besmettingen?

‘Vierduizend besmettingen in een week maar... in het ziekenhuis is het rustig, hoe kan dat?’ (Volkskrant 20 aug, [1] voor cijfers). “Wat is er nu zo anders dan tijdens de eerste golf?” Impliceert dit dat er een tweede golf is of een golfje, dat daaraan vooraf gaat? Er worden vier redenen opgegeven 1. de cijfers vertekenen, 2. de zieken zijn jonger, 3. de ziekte raakt bekend (en hoe ermee om te gaan), 4. de coronatest. Inmiddels "loopt het aantal besmettingen met het coronavirus in Nederland terug" (NRC, 26 aug). Er zijn nog wel enkele besmettingshaarden, die maatregelen vragen. De verwachting is dat er vaker golven kunnen opkomen, die alertheid en een passende aanpak vragen. Volledige indamming lijkt voorlopig niet waarschijnlijk. We zullen moeten ’leren leven met het virus’ (kop NRC, 24 aug). 

1. “De cijfers vertekenen. De klap moet nog komen... De cijfers van toen en nu zijn totaal niet te vergelijken, zegt hoogleraar klinische epidemiologie Frits Rosendaal (LUMC)... Het betreft nu veel jongere mensen, die met tamelijk onschuldige verkoudheidsklachten naar de teststraat gaan en die gewoon thuis kunnen uitzieken... De statistieken in maart en april toonden vooral het ernstig zieke ‘topje’ van de ijsberg,.. nu vooral de brede basis... Ook de ijsberg zelf is stukken kleiner... Het RIVM meent van ruim 51 duizend... Tijdens het hoogtepunt waren het er naar schatting 310 duizend... Maar die rimpeling kan, als het aantal besmettingen stijgt, toch een vloedgolf worden... De epidemie kan overslaan op de rest van de bevolking... Vooralsnog is het rustig... In het Amsterdan UMC... slechts een handvol coronapatiënten... op de IC. En op het Leidse LUMC liggen op de IC alleen coronapatiënten uit de eerste golf.... Woensdagmiddag [19 aug.] voor het eerst een flinke toename: 18 patiënten... ‘Als het midden in de zomer zo blijft oplopen, verwacht ik in november een ramp’” aldus Rosendaal. Het aantal kan namelijk snel toenemen als iedere besmette persoon een stel anderen besmet. De IFR, Infection Fatality Ratio, de mate van dodelijkheid, is echter moeilijk te meten. Daarover werden onbetrouwbare en veel te hoge cijfers verstrekt.

Is dit drukte om niks? Een klein aantal besmettingen dat zich ongecontroleerd verspreidt, bleek eerder veel schade te kunnen aanrichten. Maar vooralsnog is dat nu nog niet het geval. De maatregelen kunnen ook veel schade aanrichten. De golven en golfjes zijn eerder tijdens de crisis al voorspeld en hebben misschien wel langer op zich laten wachten dan voorspeld. Het had erger kunnen zijn. Regeringsleiders zijn voorzichtig. Ze willen een tweede lockdown terecht voorkomen en daarom de regels weer benadrukken. Een probleem is echter dat de regels onduidelijk en omstreden zijn. Wetenschappelijk bewijs is schaars. Dat geldt met name voor de mondkapjes. Voor afstand houden, grote groepen mijden, ventilatie, thuis blijven bij ziekte en hygiëne, zoals handen wassen, is echter veel evidentie, ook op grond van eerdere epidemieën, aldus Frits Rosendaal (Volkskrant 11 aug. ‘Er is geen bewijs, en het zal er ook nooit komen’).

2. “De zieken zijn jonger.”

Ook om die reden zijn er minder ziekenhuis opnamen, omdat jongere mensen meestal geen medische hulp nodig hebben en als dat wel zo is, dan zijn ze minder ziek. Hun overlijdensrisico is één op duizend, bij 65-75-jarigen 1 op de 10, volgens Joost Wiersema, hoogleraar interne geneeskunde A’dam UMC. Jongeren kunnen echter ook hun ouders en andere ouderen besmetten, vooral als ze thuis wonen. Met name ouderen zijn voorzichtiger geworden in hun contacten.

Bovendien hebben ouderen meestal onderliggende kwalen, die bij hen vaak de eigenlijke doodsoorzaak zijn. Covid-19 kan hen dan de genadeslag toebrengen. De European Society for Pathologists zegt zelfs dat Covid-19-slachtoffers altijd sterven aan andere oorzaken die in combinatie met Covid-19 dodelijk zijn en dat Covid-19 geen dodelijk virus is. Er kunnen echter wel complicaties en reacties door optreden die dodelijk kunnen zijn. Dit kan verklaren waarom jonge en gezonde mensen er niet aan sterven en slechts een heel klein percentage risico loopt. De WHO adviseert voorzichtigheid bij autopsie (geen verbod), vanwege besmettingsrisico’s, niet om het aantal slachtoffers hoog te houden, zoals soms wordt beweerd.

Wat verklaart dan het hoge aantal zogenaamde coronadoden? Het virus blijkt besmettelijker dan een griepvirus en treft dus veel sneller mensen met kwalen, die in combinatie met Covid-19 dodelijk zijn, vooral bij ouderen. Dat zien we ook bij ernstige griep, waarmee Covid-19 vergeleken wordt [2]. Ook om deze redenen wordt het effect van een vaccin gerelativeerd. Dit geeft namelijk geen afweer tegen andere, vaak dodelijke kwalen, net zomin als een griepvaccin. Dit alles is geen reden om angst en paniek te verspreiden, maar om gedegen onderzoek te doen.

Een vorm van immuniteit kan ook een rol spelen bij geringere klachten. Dat is al eerder geopperd door o.m. de Zwitserse epidemioloog Pietro Vernazza (zie nr 100). In Zweden lijken aanwijzingen te zijn voor ‘een vorm van (groeps)immuniteit’. De sterftecijfers in Zweden waren tijdens de coronacrisis, ondanks de vrijwel ontbrekende lockdown, niet hoger dan elders. Van dergelijke bevindingen maken kwaliteitskranten zelden melding.[2]

3. “De ziekte raakt bekend (De omgang ermee ook).”

Er is nu een behandelprotocol. “Drie (bestaande) medicijnen zijn inmiddels voorhanden.., bloedverdunners.., virusremmer remdesivir.., en stereoïden... Het gevolg zou kunnen zijn dat patiënten eerder opknappen, eerder naar huis kunnen... ‘De inzet van die medicijnen... hebben we nog niet kunnen toetsen. Want er zijn nog te weinig patiënten’! In welke fase van de ziekte en in welke dosering een middel wordt toegedient, blijkt significant verschil uit te maken. Opmerkelijk is dat het bekende maar omstreden middel hydrochloroquine niet wordt genoemd, terwijl daarvan mogelijk zelfs meer positieve onderzoeksresultaten bekend zijn, vooral bij tijdige toediening [3]. De vraag is waarom niet? Spelen farmaceutische belangen hierbij een rol? Het gebrek aan onderzoeksresultaten lijkt geen reden te zijn. Misschien het gegeven dat er ook negatieve onderzoeksresultaten bij zitten? Dan is het zaak verder onderzoek te doen in plaats van het middel in de doofpot te stoppen en de voorkeur te geven aan andere middelen waarvan nog minder bekend lijkt te zijn. Bij een onderzoek in Nederlandse ziekenhuizen is geen significant effect gebleken. In het bericht betrof het gehospitaliseerde patiënten in een verder gevorderd stadium, waarin het middel ook in andere studies niet effectief is gebleken, alleen in het beginstadium.

Een groep Franse artsen en hoogleraren uit Marseille, waar hydrochloroquine veel wordt gebruikt en waar men positieve resultaten rapporteert zoals ook elders, meldt dat sommige medische tijdschriften vooringenomen zijn (biased). De resultaten met remdesivir en dexamethazon worden versterkt en bijwerkingen als niet significant beschreven. Bovendien werden in het onderzoek proefpersonen getest die niet positief waren getest op Covid-19 en als zodanig golden bij het onderzoek meegeteld. Bij hydrochloriquine werd de dosering niet weergegeven en de werking ervan als negatief weergegeven [4]. Op veel onderzoek blijkt veel aan te merken.

Hoe zit het met het vaccin?

De voorkeur voor een wereldwijd vaccin boven een medicijn kan ook een rol spelen. Een vaccin zou minder nodig kunnen zijn bij een werkzaam medicijn. De vooruitzichten naar de resultaten van griepvaccins zijn echter niet zo hoopgevend als men vaak is geneigd te denken. De vaccins geven maar betrekkelijk kort bescherming en dienen te worden herhaald. Een goudmijn voor de vaccinindustrie [5]. Kranten en overheid zijn vaak te positief over het vaccin, terwijl nog “in onderzoek is in hoeverre het vaccin in kwestie beschermt... of dat het elk jaar net als de griepprik moet worden bijgesteld. Niettemin is het vaccin wel degelijk veelbelovend. Zo werden apen er minder ziek door,” aldus de repliek van wetenschapsredacteur Maarten Keulemans (Volkskrant Opinie, 25 juli en 1 aug. ‘Nederlands vaccin gooit hoge ogen in apenproef’).

“Het wondermiddel tegen corona moet nog gevonden worden, maar is nu al het middelpunt van een geopolitiek steekspel,” schijft economieredacteur Koen Haegens (‘Voorwaarts? Laat de farmaceuten niet cashen met corona’, Volkskrant 20 aug.). Er worden miljarden overheidsgeld in geïnvesteerd. In ruil daarvoor geldt: “eigen economie eerst”. Farmaceuten beloven de doses tegen kostprijs te verkopen. Ze zijn echter geen liefdadige instellingen. “Wetenschappers verwachten dat een coronavaccin, net als de jaarlijks griepprik, vaker moet worden toegediend. Alle gelegenheid om te cashen met corona... Zelden was er een beter moment om de farmaceutische industrie aan te pakken.” Bijv. met dwanglicenties om medicijnen elders goedkoper te laten vervaardigen. Met name als deze met veel belastingeld zijn ontwikkeld. In het algemeen wordt slechts een fractie, in Nederland zo’n 3 procent, van de afgeronde studies publiek gemaakt. Elders is dat veel hoger. (‘Medicijnonderzoek niet openbaar’, NRC 20 aug.).

De pharma-industrie wil zich indekken tegen schadeclaims voor nadelige bijwerkingen op termijn, die op korte termijn onmogelijk onderzocht kunnen worden. Zoals vaker proberen multinationals de risico’s af te wentelen op overheden en belastingbetalers. Begrijpelijk, want de risico’s kunnen bij wereldwijde vaccinatie gigantisch zijn. Pharma toont echter ook de realiteitszin dat een vaccin negatieve bijwerkingen kan hebben of slechts tijdelijk of beperkt kan werken en geen garanties biedt [5].Volgens een Duitse website duurt het jaren voor een vaccin adequaat is getest op bijwerkingen [6]. Verder blijkt ’herbesmetting met coronavirus mogelijk’ (NRC 26 aug.). "Dat inzicht tempert de verwachting over de kandidaatvaccins... Die inentingen zullen hopelijk wel beschermen tegen de ziekte, maar misscien herhaaldelijk moeten worden gegeven. En wellicht zullen ze niet voorkomen dat een gevaccineerde herbesmet raakt en het virus aan een ander kan doorgeven." Toch geeft een vaccin ook bij meer realistische getemperde verwachtingen ons een belangrijk middel in handen bij de bescherming tegen het virus. "Maar het is nog veel te vroeg om grote conclusies te verbinden aan kortlopende proeven op een handvol aapjes of een paar honderd mensen. Het immuunsysteem zit vol verrassingen. mensen kunnen verschillend op een prik reageren... Het ultieme bewijs moet nog komen van grote, langdurige studies bij vele duizenden mensen, zogeheten fase-3 studies. Pas daaruit zal echt blijken of een kandidaat-vaccin veilig is, hoe goed en hoe lang het mensen beschermt..., en of het voorkomt dat het virus zich verder verspreidt," aldus vaccinoloog Florian Krammer van de Icahn School of Medicine at Mount Sinai in New York (NRC, 29 aug).

Er zijn ook nog mogelijke andere remedies, bijv. desinfecterende uv-C-Lampen kunnen virussen doden (NRC 3 aug. ‘Het licht dat virussen doodt’). Het dient echter nog bewezen te worden. Zo kunnen er meer mogelijke remedies worden onderzocht. Maar door de eenzijdige focus op een vaccin en door de pharma-industrie voorgeschreven winstgevende middelen kan het zijn dat onderzoek naar andere middelen minder aandacht krijgt. Er zouden ook werkzame middelen zijn gevonden in de ‘complementaire’ ayurvedische geneeskunde, volgens een’international webinar ‘Prevention and Cure of Disease through Ayurveda in the time of Crisis’
https://us02web.zoom.us/.../tZcrdO2vqDkuHtFp8nwCWVgx9qaUr. 

4. De coronatest

“Of ligt het allemaal aan de coronatest?” (Volkskrant 20 aug.). Eerst wordt gesteld, dat dit “een geluid is, dat hardnekkig rondzingt in kringen van tegenstanders van strenge coronamaatregelen.” Dat klinkt bijna als een verdachtmaking. Het stuk is een reactie op een brief aan de Tweede Kamer van moleculiar geneticus Mario Ortiz Buijsse: “Een positieve testuitslag toont louter en alleen aan of er bij iemand een stukje viraal RNA in het neusslijmvlies zat... NIET dat de persoon daadwerkelijk ook klinisch is geïnfecteerd, ziek is, of ziek gaat worden”. Hoogleraar medische microbiologie Bert Niesters, UMC Groningen, “veegt die suggestie resoluut van tafel.” Het gaat immers om een grote hoeveelheid virus voor het meetbaar is, “miljarden, of toch zeker tienduizenden... Die komen niet zomaar aanwaaien... Bovendien hebben de mensen die zich laten testen sowieso al klachten, zoals koort of hoesten.” Niesters vindt “steeds meer positieven tussen de tests. Langzamerhand zien we de epidemie weer toenemen... Buijsse zwakt zijn beweringen iets af... Niettemin houdt hij voet bij stuk. ‘Het blijft RNA, wat je meet. Van daaruit de stap naar besmettingen maken, gaat mij nog steeds te ver.’”

De ‘waarheid’, voor zover we daarvan kunnen spreken, zal ergens in het midden liggen. Ze kunnen beide gelijk hebben. Is dit een vorm van ‘doublethink’, in de zin van Orwell? Dat wil zeggen dat twee (in dit geval ogenschijnlijk) tegenstrijdige beweringen beide juist kunnen zijn, naar gelang het de partij uitkomt. De ernst van de golf weerspiegelt zich nog niet in het aantal ziekenhuisopnamen. Maar wat niet is, kan komen. Zorgvuldigheid is op zijn plaats, zolang we niet overdrijven en mensen op andere wijze duperen dan met besmettingen, die nog geen dodelijke slachtoffers laten zien.

Ook in België en ongetwijfeld ook elders klinken relativerende stemmen. O.m. van professor Jean-Luc Gala, hoofd van het Saint-Luc-ziekenhuis in Brussel in het Belgische programma ‘De ochtend’ op Radio 1. “Strenge maatregelen schieten hun doel volledig voorbij en maken de economie nodeloos kapot. Hij ziet in zijn ziekenhuis bovendien helemaal geen tweede coronagolf. Het aantal coronapatiënten neemt niet toe en op de IC is de toestand kalm, zei hij. Wel ziet hij het aantal zelfdodingen en het angstniveau toenemen... Virologen interpreteren de coronacijfers verkeerd en slaan door in hun adviezen aan de politici. De media schrijven dat er ‘in Brussel een groot probleem is met de besmettingscijfers’. Gala: “We lezen in de Vlaamse pers dat Brussel brandt, maar we zien dat hier in het ziekenhuis niet.” Er zijn alleen meer positieve testen. “Maar dat heeft geen impact op het aantal ziekenhuisopnames en de sterftecijfers.” Nationale maatregelen nemen op basis van die cijfers is volgens hem totaal verkeerd: “We vernietigen de economie door dat te doen.”

Gala zei verder dat hij niet of amper gehoord werd door de politiek, terwijl de virologen een grote invloed hebben... “Sommige wetenschappers hebben een groot gewicht met hun dreigende manier van werken, in die mate dat politici er niet tegenin durven te gaan.” Hij vindt dat onaanvaardbaar, ”omdat we spelen met mensenlevens” [7]. Vanuit Duitsland horen we vergelijkbare berichten. Ook daar zijn de ziekenhuizen nog leeg, ondanks de verontrustende berichten. "Verheugend weinig dramatische gegevens rechtvaardigen geen dramatische maatregelen." Ook daar vragen over de dodelijkheid van covid-19, die overtrokken wordt weergegeven door iedereen met covid-19 mee te tellen als gestorven door covid-19 [8]. Zo zijn er zijn meer artsen, die de ophef overdreven vinden. Mensen die zich al te kritisch opstellen, hebben een groter risico op ontslag of verminderde loopbaanperspectieven en consequenties voor hun reputatie. Velen zijn daarom voorzichtig. De mate van conformisme en/of dissidentie is echter moeilijk in te schatten.

Mogelijk zijn de coronamaatregelen in Nederland vaak wat minder stringent dan elders. Het gaat om een afweging van gezondheidsrisico’s en sociale en economische schade (zie nr 100 hierover). Het op zijn beloop laten is geen verstandige optie. Het gaat om een adequate verhouding en balans.

‘Bangmakerij – Niet de emotie maar het verstand zal ons redden’

Angst aanjagen lijkt Wilma de Rek (Volkskrant 17 aug.) een slecht plan. Zij reageert op het  Volkskrantartikel: ‘Overvallen door de tweede coronagolf’ (15 aug.). Bij nadere beschouwing bleken er zeven nieuwe ziekenhuisopnamen te zijn, minder dan de dag ervoor. “We moeten uitgaan van het slechtste scenario. Dat we dat niet doen komt volgens hoogleraar gedragwetenschap Will Tiemeyer omdat mensen slecht zijn in ‘mentaal tijdreizen’... Zijn oplossing... ‘dagelijks afschrikwekkende journaalbeelden... en gevaar in onze directe omgeving’... om ‘het gevoel van urgentie’ terug te krijgen.”

“Mensen... laten zich leiden door emoties.. maar moet je daar misbruik van maken als je ze in een bepaalde richting wil sturen, bijv. door ze schrik aan te jagen met enge coronabeelden?... Aan de gevolgen van roken, overgewicht, drank, stress en gebrek aan beweging sterven jaarlijks 35 duizend Nederlanders. Dat moet sars-cov-2 nog maar eens voor elkaar zien te krijgen. ‘Afschrikkende journaalbeelden’: een slechter plan heb ik lang niet gehoord. Koele cijfers moeten we hebben, harde feiten, saaie duiding, heel veel achtergrondinformatie en nog meer uitleg. Niet de emotie maar het verstand zal ons redden.”

Voorlopige conclusie

Uit sectie van de zognaamde coronadoden blijkt dat ze zijn gestorven aan kwalen die ze al hadden. In combinatie met Covid-19 waren deze dodelijk. Covid-19 alleen blijkt niet dodelijk te zijn. Er wordt  met man en macht gezocht naar een vaccin tegen Covid-19, terwijl het gros van de mensen daar geen of betrekkelijk weinig last van heeft of “thuis kan uitzieken”. Zij kunnen het virus ook zonder vaccin aan. Het opmerkelijk van het Covid-19 virus is dat het zowel ernstige als milde of geen klachten kan geven, volgens Aura Timen, hoofd van het Centrum Landelijke Coördinatie Infectieziektenbestrijding en secrataris van het Outbreak Management Team (zie slot deel 2). De mensen met geen of weinig klachten krijgen relatief weinig aandacht, terwijl zij numeriek veel sterker vertegenwoordigd zijn dan de mense met ernstige klachten. Er wordt vooral naar de soms ernstige en dodelijke symptomen van het virus gekeken, meer dan naar de eigenlijke onderliggende doodsoorzaken. Die lijken vaak niet eens mee te tellen bij coronadoden. Er wordt ook niet op ingezet om daar iets meer aan te doen. Bijv. aan obesitas, die mensen kwetsbaar maakt voor allerlei kwalen inclusief ‘corona’. Het wordt haast uitsluitend ingezet op een vaccin als redmiddel. Dat zou echter alleen nodig zijn om een betrekkelijk kleine groep kwetsbare mensen, voornamelijk ouderen, te beschermen, hoewel een vaccin geen bescherming biedt tegen de fatale kwalen waar ze aan lijden. Daarom zien we bij een griepvaccin dat ondanks vaccinatie vele mensen overlijden aan (ouderdoms)kwalen, waar een vaccin niet tegen beschermt. Jongere mensen, ook degenen die geen of weing last hebben van Covid-19, zouden gevaccineerd moeten worden, omdat zij ouderen en kwetsbaren kunnen besmetten. Waar zijn we mee bezig? Met het hoog houden van het angstniveau om het vaccin te kunnen ‘uitrollen’, zonder dat gebleken is wat de werking en de bijwerkingen ervan zijn?

Waarom zetten we ons niet met man en macht in om de algehele volksgezondheid te verbeteren, zodat mensen minder dodelijke kwalen krijgen, waardoor ze vatbaar zijn voor de complicaties ze besmet worden met Covid-19? Een vaccin kan een meerwaarde hebben. Maar de overtrokken verwachtingen ervan als reddend middel zijn vooralsnog geen bewaarheid. We ontkomen uiteindelijk niet aan het verbeteren van onze (volks)gezondheid en onze weerstand door een gezonde leefwijze en voeding. Waarom wordt daar niet meer op ingezet? Bijv. op het verminderen van obsitas, waar veel meer mensen aan lijden dan aan Covid-19, en ook aan andere mogelijk dodelijke kwalen. Waarom worden daarin niet meer miljarden geïnvesteerd dan bijv. in medicijnen die onnodig zijn voor gezonde mensen of in (reclame voor) ‘junkfood’, dat de gezondheid niet bevordert en mensen op termijn ziek kan maken en obesitas kan veroorzaken of verergeren? Mensen rijden vaak met karren vol ‘junkfood’ uit supermarkten, hoewel deze ook gezond voedsel verkopen en tegenwoordig ook een toenemende biologische sortering hebben.

Het heeft er waarschijnlijk mee te  maken dat aan ziekte op korte termijn meer te verdienen is dan aan gezondheid, die echter op lange termijn voor iedereen voordelen heeft. Aan zieke mensen valt met medicijnen meer te verdienen dan aan gezonde. De industrie is vooral gericht op korte termijn winsten en hogere jaar- en kwartaalcijfers, ook al worden de mensheid en de wereld daarmee naar de knoppen geholpen. Ook aan ongezond, bewerkt voedsel met toegevoegde verslavende stoffen zoals suiker en zout, is wellicht vaak meer te verdienen dan aan gezond voedsel. De medicijnen- en voedingsindustie is gericht op winst, niet op gezondheid. Die schiet erbij in. Dit winstmodel is niet ons belang. Het is tijd om ons in te zetten hier iets aan te doen in plaats van bijv. garanties te geven aan de pharma-industrie tegen schadeclaims als een Covid-vaccin schadelijke bijwerkingen blijkt te hebben, die op korte termijn onmogelijk onderzocht en uitgesloten kunnen worden. Wat dat betreft toont de industrie realiteitszin. Uiteindelijk zal ook de industrie gebaat zijn bij een bewoonbare planeet, bewoond door gezonde mensen. Geneesmiddelen en vaccins kunnen daarbij helpen, zonder daar op overtrokken wijze op te rekenen en de algehele gezondheid in verhouding daarmee te weing aandacht te geven.

Noten

1. https://allecijfers.nl/nieuws/statistieken-over-het-corona-virus-en-covid19/#Corona_tests “Merk op: De begrippen "positief getest" en "bevestigde besmetting" worden door de WHO, het RIVM en ook hier gebruikt alsof ze hetzelfde zijn. Iemand die positief getest is hoeft echter niet daadwerkelijk besmet te zijn. De test kan vals positief zijn. In dat opzicht is het beter om uitsluitend de term "positieve testgevallen" te gebruiken. De grafiek toont het aantal patiënten op basis van RIVM cijfers over positieve tests. Het werkelijke aantal ligt naar verwachting hoger. Er wordt in Nederland sinds juni veel meer getest dan in de periode daarvoor en nog steeds worden veel personen ook niet getest. Bijvoorbeeld: bij bronnenonderzoek worden van de groep personen die intensief contact hebben gehad met de persoon bij wie een Corona besmetting is vastgesteld alleen de personen met duidelijke Corona symtomen getest.”;
2. https://commonsensetv.nl/griep-erger-dan-corona/ https://commonsensetv.nl/griep-erger-dan-corona/ https://commonsensetv.nl/griep-erger-dan-corona/; ‘Typisch. De berichtgeving over Zweden kan wel meer feitelijkheid en wat minder vooringenomenheid gebruiken’, Volkskrant 17 Aug.; https://www.linkedin.com/posts/dr-med-markus-m%C3%BCller-030b0b178_deutsche-studie-findet-bei-81-prozent-immunit%C3%A4t-activity-6698566719889276929-XcqT/; https://sebastianrushworth.com/2020/08/08/what-is-the-best-way-to-measure-rates-of-covid-immunity/;
   https://sebastianrushworth.com/2020/08/04/how-bad-is-covid-really-a-swedish-doctors-perspective/;
   https://www.spectator.co.uk/article/what-percent-of-covid-deaths-were-directly-from-covid- https://www.xandernieuws.net/algemeen/europese-top-pathologen-zeggen-dat-niemand-aan-covid-19-is-gestorven/?fbclid=IwAR2uvDgW2aLK-OOltAu0tqlpwd2m6j1bXQJyS36iLmNHB90EpGNaJm1KgQg; https://www.nachdenkseiten.de/?p=63898 https://www.nachdenkseiten.de/?p=63560
   https://fullfact.org/online/covid-italy-autopsies/; https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/331538/WHO-COVID-19-lPC_DBMgmt-2020.1-eng.pdf, over richtlijnen WHO bij Covid-doden.
3. Over chloroquinine zie de volgende merendeels positieve berichten, echter uitsluitend wanneer in een vroege fase voorgeschreven. Wetenschappers die positieve berichten hierover afgeven zijn voorzichtig. Waarom? https://www.palmerfoundation.com.au/c19-study-48-studies-28-peer-reviewed-showing-very-positive-results-using-hcq-as-pre-post-exposure-prophylaxis-early-treatment/; http://www.pharmatimes.com/news/researchers_says_hydroxychloroquine_could_still_prevent_covid-19_1346544; https://c19study.com/; https://c19study.com/faq.html; https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0924857920303423: ‘Low-dose Hydroxychloroquine Therapy and Mortality in Hospitalized Patients with COVID-19: A Nationwide Observational Study of 8075 Participants’; https://www.thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS2214-109X(20)30365-X/fulltext; De Volkskrant 25 aug. ‘Hydrochloroquine haalt geen snars uit’: “Of de kous daarmee af is, is de vraag… ‘Er zijn nog steeds geen echt goede studies hiernaar uitgevoerd,’ zegt de Leidse internist-infectioloog Mark de Boer. Hij acht ‘de kans dat er iets klinisch relevants uitkomt... niet heel groot’.
4. https://www.mediterranee-infection.com/wp-content/uploads/2020/04/Quousque-tandem-abutere.pdf; https://www.mediterranee-infection.com/quousque-tandem-abutere-patientia-nostra-article-soumis-et-rejeter-par-the-new-england-journal-of-medecine/;
5. https://www.ninefornews.nl/bill-gates-jullie-zullen-pijn-nog-jaren-voelen-dit-is-pas-het-begin/. https://www.sciencemag.org/news/2020/08/why-flu-vaccines-don-t-protect-people-long?utm_campaign=news_weekly_2020-08-14&et_rid=454558243&et_cid=3447050.
   https://www.nrc.nl/nieuws/2020/08/26/farmalobby-wil-dekking-tegen-claims-over-vaccins-a4009945;
   https://www.reuters.com/article/us-astrazeneca-results-vaccine-liability/astrazeneca-to-be-exempt-from-coronavirus-vaccine-liability-claims-in-most-countries-idUSKCN24V2EN; 
6. https://www.quarks.de/gesundheit/darum-sollten-wir-nicht-auf-einen-impfstoff-warten/ 
7. https://www.ninefornews.nl/hoofd-brussels-ziekenhuis-we-lezen-in-de-pers-dat-brussel-brandt-maar-we-zien-dat-hier-niet/;
   https://www.leidschdagblad.nl/cnt/dmf20200824_2463017/ophef-over-lumc-arts-die-coronaregels-disproportioneel-vindt-lumc-neemt-afstand-maar-maatregelen-blijven-uit?utm_source=google&utm_medium=organictps://www.nachdenkseiten.de/?p=63898; 
8. https://www.nachdenkseiten.de/?p=63898:’Covid 19 - Erfreulich undramatische Daten rechtfertigen kein dramatische Eingriffe’: https://www.nachdenkseiten.de/?p=63560: ’Wie tótlich ist Corona?’