Snelle toename van de populatie van wilde zwijnen: een onoplosbaar probleem?

Civis Mundi Digitaal #101

door Jan de Boer

De cijfers liegen er niet om: in 1973 werden in Frankrijk 36.000 wilde zwijnen gedood, tegen 747.000 in 2019, oftewel twintig keer zoveel. In dezelfde tijd heeft de populatie wilde zwijnen dezelfde exponentiële lijn gevolgd om nu naar schatting 2,5 miljoen te bedragen. In talrijke regio’s zijn de jagers vandaag de dag overbelast. « Alle departementen in het zuiden van Frankrijk zijn daarbij betrokken, » zegt Willy Schraen, voorzitter van de nationale federatie van jagers (FNC), « maar ook steeds meer de grote vlakten van het oosten, in het centrum en in het westen van Frankrijk ».

Wie is de schuldige? Allerwegen wordt naar de jagers gewezen, die ervan beschuldigd worden de wilde zwijnen te voeden, en ze te vermenigvuldigen door ze ook te kruisen met tamme varkens. Deze « sanglochons » (een verbastering van sanglier/wild zwijn en cochon/varken) werpen vaker en meer jonge « marcassins », biggen. Zo proberen de jagers « belles chasses », oftewel mooie jachtpartijen te organiseren. Lydie Deneuville, landbouwster en vertegenwoordigster van het « Syndicat Coordination Rurale »: « De situatie wordt steeds erger. Ik wil niemand beledigen, maar er zijn twee soorten jagers: de lokale jager die de situatie serieus neemt en de notabele die veel betaalt om te jagen en die kost wat kost wild moet hebben. Hij komt op zondag jagen en voor de rest zal alles hem een zorg zijn. »

Volgens de woordvoerder van de jagers, Alain Péréa, hebben ook de landbouwers zelf schuld aan de situatie: « De agrarische evolutie is voor een groot deel verantwoordelijk voor de huidige situatie. Het kleine wild (vroeger favoriet bij de jagers) is verdwenen door agrarische praktijken als het verkavelen en de uitbreiding van monoculturen als mais ». In het centrum van de kritiek staat de « agrainage », de extra voeding van wilde zwijnen met vooral mais in de bossen om deze zo te verhinderen zich te voeden op de in de omgeving in cultuur gebrachte landbouwgronden. Deze techniek is doeltreffend wanneer er gezaaid of geoogst wordt, maar vaak voeden de jagers het wild zo gedurende het hele jaar, en dat geeft het grote wild de mogelijkheid zich extra te vermenigvuldigen. Deze « agrainage » is sinds 2019 verboden door een wet gecreëerd door de « Office français de la biodiversité » (OFB), maar wordt nog steeds op grote schaal toegepast.

« De oorzaken van grote populaties zijn meervoudig, » zegt Eric Baubet, expert van het OFB, maar de belangrijkste oorzaak is gerelateerd aan de luimen van de mens. « De vermenigvuldiging is bij het wild zwijn bijzonder groot. Zijn voornaamste doodsoorzaak is de jacht. Hij past zich aan alle soorten omgevingen aan en hij went goed aan de menselijke soort ». Hoewel de invasie van wilde zwijnen op het platteland niet nieuw is, raakt zij nu ook de steden en stedelijke gebieden: de parkeerplaatsen in Montpellier, in kleinere stedelijke woonwijken, overal in dorpen. Régis Bernard ziet zijn tien hectare kersenbomen steeds meer in de nacht aangevallen worden. « Vroeger was dit een uitzondering en werd er niet op een wild zwijn geschoten. Het is een beetje een situatie van een hond die in zijn eigen staart bijt: jagers willen meer wild en wij willen minder schade ». Régis rekent mij voor: het grote wild, wilde zwijnen en herten, kosten hem 7000 euro per jaar voor 20 km elektrische omheining, de enige doeltreffende maatregel. Hij preciseert: « Het probleem is niet het materiaal, maar vooral de dagelijkse controle, het onderhoud en de tijd die het omheinen van de percelen kost ». En als een wild zwijn eenmaal rijpe druiven heeft geproefd… De jagers doen ook hun best, maar zoals overal in Frankrijk wordt hun aantal ieder jaar kleiner. Waren er in 1970 ruim 2,2 miljoen jagers, nu zijn dat er nog nauwelijks 1 miljoen. De jacht op wilde zwijnen is enerzijds fysiek veeleisend, en anderzijds verslavend. « Met het everzwijn worden jagers vleeseters, zij willen steeds meer en dat houdt nooit op, zegt mijn goede vriend Alexandre: een « écologische » jager die al vijftig jaar jaagt, en vaak met lege handen thuiskomt omdat hij ervan geniet de dieren in de vrije natuur te observeren. « Er zijn heel wat jagers die zoveel mogelijk wilde zwijnen willen doden met zo min mogelijk inspanning. Sommige jagers gaan zo ver dat ze hun honden uitrusten met elektronische apparatuur om zo de geposte jagers te verzekeren van het neerschieten van hun prooi, zonder zich in feite in te spannen. Er zijn zelfs jagers die van de ene post naar de andere post in hun « 4x4 » rijden om er zeker van te zijn dat ze hun prooi niet zullen missen, hetgeen overigens verboden is. Dit is geen jacht meer, maar gewoon « ball-trap » (kleiduiven schieten) ».

Een ander dilemma dat het jagersmilieu verdeelt, zijn de schietinstructies. Moet je je geweer ook richten op zwangere everzeugen of zeugen die door biggen gevolgd worden? Voor veel onderzoekers is dat de enige methode om overbevolking te limiteren. « Nee, dat doe ik niet, » zegt mij René, een bevriende jager in Alet -les- Bains. « Ik ben de zoon van een wijnbouwer en ik kan onmogelijk schieten op een everzeug die biggen heeft ». Maar er zijn er ook heel wat die een andere mening hebben: « Als er te veel zijn, hebben we geen keus ».

Een kwestie van ethiek: moeten de jagers de regelaars van de wilde fauna zijn? Is dat niet de functie van de staat of, waar de ecolo’s voor pleiten, van de wolven, een van de zeldzame natuurlijke roofdieren van het everzwijn? « De wolf vreet met plezier de biggen, maar niet de voor hem gevaarlijke volwassen everzwijnen », zegt Eric Baubet van de OFB. Minder jagers, meer wilde zwijnen en meer schade in de landbouwculturen: deze crisis lijkt onoplosbaar. « Het everzwijn maakt ook verschillende breuklijnen in de maatschappij zichtbaar,» analyseert Eric Baubet. « Het platteland tegen de steden, de natuurliefhebbers tegen de jagers, de jagers tegen de landbouwers… en vaak is het zo dat die wie het hardst schreeuwt, gelijk krijgt…

De klimaatopwarming zou de urgentie van het probleem ook kunnen bespoedigen. Een recente studie in het blad Ecological Applications laat een verband zien tussen de klimaatverandering en de toename van het aantal wilde zwijnen. De biologe Laura Touzot: » Het meest waarschijnlijke scenario is dat de klimatologische opwarming een groei van de populatie tot gevolg heeft door de kwantitatieve toename van eikels in de bossen. Hoe overvloediger deze bron is, hoe meer de zeugen zich kunnen voortplanten. Volgens onze simulaties zou dit kunnen leiden tot het volledig op hol slaan van de groei van het aantal wilde zwijnen ».

Hoe dan ook, het wilde zwijn, het everzwijn, is in Frankrijk en ook in landen als Italië een ware plaag geworden. En hoe dit probleem opgelost moet worden, is nog allerminst duidelijk.

Geschreven op 4 augustus 2020