Europa en chemische producten

Civis Mundi Digitaal #103

door Jan de Boer

Een aantal weken geleden schreef ik een artikeltje over chemische producten die overal in zitten: vloerbedekking, cosmetica, kinderspeelgoed, meubels, textiel… Europa wil hieraan graag een einde maken, maar intern ligt dat niet eenvoudig, omdat de chemische industrie daarmee een zeer gevoelige klap krijgt. Ik voorspelde toen dat Europa wel weer een kniebuiging voor de chemische industrie met haar machtige lobby zou maken. Einde verhaal dus. Maar nu komt Europa toch met maatregelen tegen deze chemische producten. Had ik destijds ongelijk, was ik te pessimistisch? Het is aan u om dat na het lezen van dit artikeltje te beoordelen.

Het is een van de belangrijkste onderdelen van de in december 2019 door de presidente van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, aangekondigde « Green Deal ». Na eindeloos lobbyen van de industrie en hevige interne botsingen heeft de Europese Commissie op 14 oktober een ambitieus project gepresenteerd: een herziening van de regelgeving van chemische producten die in 2030 « een omgeving zonder giftige substanties garandeert ». Volgens de Commissie is « 84% van de Europeanen ongerust over de impact van chemische producten, aanwezig in dagelijks gebruikte objecten, op hun gezondheid, en 90% maakt zich ongerust over hun impact op het milieu ». De Europese Commissie geeft hen gelijk en laat weten dat « studies van biosurveillering in Europa een toenemend aantal verschillende gevaarlijke chemische producten in het bloed en menselijke weefsels laten zien, met name bepaalde pesticiden, lipociden, farmaceutische producten, zware metalen en vuurvertragers ». Van deze moleculen is er een aantal dat volgens Brussel « een bedreiging voor de menselijke gezondheid vertegenwoordigt », en de vervuiling die daarvan het gevolg is, « is een van de sleutelfactoren die de planeet in gevaar brengt door het vergroten van planetaire crises als klimaatverandering, de afbraak van ecosystemen en het verlies van biodiversiteit ».

Een van de eerste maatregelen van de voorgestelde strategie is de aanvaarding van criteria die de ontwikkeling van nieuwe substanties inkaderen om deze « veilig en duurzaam » te maken. Wat betreft vaak gebruikte producten (materiaal in contact met voedingswaren, zoals verpakkingen, speelgoed, cosmetica, meubels, textiel…) voorziet de Commissie een op gevaar gebaseerde benadering, dat wil zeggen op de intrinsieke eigenschappen van de substanties en niet op de aan de bevolking te voorziene blootstelling van deze producten. Op die manier moet de reglementering verzekeren dat deze producten « geen substanties bevatten die kankerverwekkend zijn en genetische mutaties, verstoringen in de reproductie en van het endocriene systeem veroorzaken ».

De Commissie belooft de economische impact van deze maatregelen te evalueren alvorens de agenda en de manier van het terugtrekken van deze substanties vast te stellen. Een andere aankondig van de Commissie betreft het verbod op zogeheten poly-substanties en perfluoroalkyles (PFAS) voor « niet essentieel gebruik voor de maatschappij », zonder overigens de draagwijdte daarvan te vermelden. PFAS worden gebruikt voor hun waterafstotende en anti-aanbakeigenschappen met een hele serie toepassingen: teflon, kleding, auto-industrie… Maar eenmaal in omloop verbreiden zij zich in het milieu en in drinkwatervoorraden. Zij zijn betrokken bij het ontstaan van heel wat ziekten. De Europese autoriteit voor voedselveiligheid verklaarde onlangs in een onderzoek dat de blootstelling van grote delen van de Europese bevolking aan deze producten de veiligheidsdrempel aanzienlijk overschrijdt.

NGO’s zijn verheugd over deze « duidelijke vooruitgang ». Op Europees niveau verenigd in het Verbond voor gezondheid en het milieu (HEAL) roepen ze de Commissie op om « werk te maken van een snelle toepassing van de voorgestelde maatregelen ». Zij vrezen echter met grote vrezen dat in Brussel flink op de rem getrapt wordt om de toepassing van deze voorgestelde maatregen zo lang mogelijk uit te stellen. En van uitstel kan gemakkelijk afstel komen. Natacha Cingotti, specialiste chemische producten binnen het HEAL:« Het feit dat de introductie van al deze maatregelen afhangt van nog uit te voeren studies inzake de impact kan alle nu gedane aankondigingen weer ter discussie stellen ». De Belgische Europarlementariër Marie Arena, die veel druk op Brussel heeft uitgeoefend: « Er zijn nog heel wat problematische punten, met name het feit dat het accent sterk gelegd is op innovatie in plaats van in het algemeen op een reductie van de productie van chemische producten ». En in de tekst van het voorstel van de Europese Commissie staat een zin die mij er ook niet geruster op maakt: « De Commissie erkent volledig de fundamentele rol van de chemische producten voor het welzijn van de mens en voor de ecologische en digitale transitie van de economie en de Europese maatschappijen ». In ieder geval een afgedwongen verklaring door de algemene directie van de binnenlandse markt, die de ambities van de algemene directie van het milieu sterk wil beperken om de kampioenen van de chemie, de vierde industriële sector in Europa met ruim een miljoen banen, te beschermen. Daarbij nog dit gegeven: In Europa wordt ieder jaar rond de 300 miljoen ton chemische substanties geproduceerd en verwacht wordt dat de mondiale productie van nu tot 2030 verdubbeld wordt.

Het is nu aan u om te beoordelen of ik bij het schrijven van mijn eerste artikel van een paar weken geleden te pessimistisch was.

Geschreven op 20 oktober 2020