De illusie van een nieuwe stabiliteit in het Midden-Oosten

Civis Mundi Digitaal #103

door Jan de Boer

Midden september werden in het Witte Huis bij een stralende Donald Trump in gezelschap van zijn drie gasten (de Israëlische premier Netanyahu, de minister van buitenlandse zaken van de Verenigde Emiraten, Abdallah Ben Zayed Al-Nahyane, en zijn Bahreinse collega, Abdelatif Ben Rashid Al-Zayani) in koor de geboorte van een « nieuw Midden-Oosten » verheerlijkt. Als we deze mannen geloven slaan de overeengekomen diplomatieke relaties tussen Israël en de beide monarchieën aan de Perzische Golf de bladzijde van tientallen jaren conflicten om en leggen ze de fundamenten van een nieuw tijdvak gebaseerd op stabiliteit, vrede en voorspoed. Donald Trump zou geslaagd zijn te doen wat George W. Bush niet had kunnen realiseren: het creëren van een « groot Midden-Oosten », meer verzoenend richting Israël en de Verenigde Staten.

De methode van Donald Trump, een gok op groeiende affiniteit tussen de pro-Washington autocratische Arabische regimes en Israël, werkt heel wat beter dan het credo van van bovenaf opgelegde democratisering waarmee de neo-conservatieven van de jaren 2000 zwaaiden. Er moet nu afgewacht worden of de andere Arabische landen, te beginnen met het sultanaat van Oman, op korte of middellange termijn het steeds minder solide taboe van de erkenning van de joodse staat verbreken.

Maar daarbij is het goed om te weten dat, hoewel dit proces van allianties in een versneld tempo plaatsvindt, er nooit sprake is geweest van een werkelijk conflict tussen de monarchieën aan de Perzische golf en Israël. Trump oogst de winst van een gelijkgerichtheid van meer van twee decennia oud. De eerste contacten tussen de Emiraten en Israël dateren uit het midden van de jaren 1990. Het verdwijnen van de generatie sjeiks, zoals Zayed, de vader van de Verenigde Arabische Emiraten (VAR), die met overtuiging de Palestijnse zaak steunde, heeft deze beweging versneld.

De turbulente dagen na de « Arabische lente » van 2011 en het akkoord van 2015 inzake de nucleaire ontwikkeling in Iran, die aan beide kanten met de nodige ongerustheid werden gadegeslagen, hebben geleid tot gezamenlijke belangen tussen de potentaten van het Arabisch schiereiland en de Israëlische leiders. De heimelijke samenwerking tussen de inlichtingendiensten van de VAR en Israël die vaak in de hoofdstad van Jordanie plaatsvond, werd in de laatste jaren gewoon.

De ceremonie in het Witte Huis is in feite niets anders dan het officieel bekrachtigen van deze strategische herwaardering. En naar mijn mening is het hoogst onwaarschijnlijk dat deze strategie de instabiliteit in het Midden-Oosten gaat oplossen. Met het kortsluiten van het paradigma van grond tegen vrede werken de Emiraten en Bahrein mee aan de afbraak van de kernpunten van de resolutie van het Israëlisch-Palestijns conflict, met grote snelheid geleid door Netanyahu en Trump. Met als motief de annexatie « de jure » van het dal van de Jordaan door Israël te vermijden, consolideert Abu Dhabi (het regeringscentrum van de VAR) de annexatie « de facto » van een groot deel van Cisjordanië. Het logische toekomstperspectief van dit proces, een twee-nationaliteiten-staat, is niet acceptabel voor Israël. Het maakt wellicht na een « apartheidsperiode », waarin de Palestijnen net als destijds de zwarte Afrikanen in Zuid-Afrika als tweederangs burgers of erger behandeld werden, uiteindelijk een einde aan de theocratische Joodse staat. De diplomatieke ommezwaai van de VAR en Bahrein verscherpt dit conflict. Een confrontatie die weliswaar haar centrale rol heeft verloren, maar die toch een explosieve kracht heeft, één van de belangrijkste oorzaken van de Arabische woede vis-à-vis het Westen. Marwan Muasher, vice-voorzitter van de denktank Carnegie, oud-minister van buitenlandse zaken van Jordanië en de eerste ambassadeur van Jordanië in Tel-Aviv: « Israël kan alle vredesovereenkomsten die het met de Arabieren wil sluiten, tekenen, maar zolang de Palestijnen daar niet in betrokken zijn, stellen die niet veel voor ».

Wat betreft het dossier Iran, het echte motief van de bezorgdheid van de potentaten van de Perzische Golf, moet de impact van de normalisatie afgewacht worden. « De emiraten krijgen waarschijnlijk toegang tot zeer modern militair materieel dat tot nu toe alleen aan Israël verkocht werd, » anticipeert Elham Fakhro, bij de Internationale Crisis Groep belast met de Perzische Golf, refererend aan de lopende onderhandelingen over levering van de F-35 aan Abu Dhabi. « Het is een boodschap aan de tegenstanders van de VAR dat de Emiraten de steun van de machtigste militaire macht in de regio hebben ».

Het lijkt erop dat in de Perzische Golf een nieuwe bewapeningswedloop plaats gaat vinden. Je mag je mijns inziens ook afvragen of de zeer agressieve houding van Israël jegens Iran de Emiraten geen schade gaat berokkenen. Sinds 2019 heeft Abu Dhabi uit voorzorg, om het risico op het in vuur en vlam zetten van de Perzische Golf te beperken, communicatiekanalen met zijn grote sjiitische buurman geopend. Israël heeft zich daarentegen getoond als de enige staat die geweld tegen Teheran gebruikt door de Iraanse belangen in Syrië, in Irak en Libanon te bombarderen. Deze zomer schijnt de Joodse staat zelfs betrokken te zijn geweest bij een serie explosies bij Iraanse nucleaire en militaire plaatsen zonder een tegenaanval van Teheran te hebben moeten doorstaan. Abu Dhabi ligt veel dichter bij Iran en is dus veel meer blootgesteld aan het risico van represailles.

Het verbond tussen de twee Sparta’s van het Midden-Oosten, Israël en de VAR, voedt ook mijn pessimisme wat betreft de politieke toekomst van de regio, over zijn mogelijkheid om een manier van een inclusieve regering te ontwikkelen, toch de sleutel voor een duurzame ontwikkeling. Het duo heeft alleen maar minachting voor de Arabische democratische eisen, die ervan verdacht worden het bed te spreiden voor radicalisme. Hussein Ibish, analist bij het Arab Gulf State Institute in Washington: « De Emiraten ontwikkelen een politiek absolutistisch model dat het onafhankelijk worden van burgers belemmert en geen enkele ruimte biedt voor politieke islam-conservatieve gevoelens. » Dit repressieve model kan nooit stabiliteit in het Midden-Oosten brengen. Voor alle overlevenden van de « Arabische lentes », zij die weigeren de toekomst van hun land teruggebracht te zien tot het alternatief van chaos-dictatuur, is de komst van het verbond Emiraten-Israël een reden voor zeer diepe ongerustheid. En dan heb ik het niet eens over de complicerende levensgevaarlijke nucleaire ontwikkeling in het Midden-Oosten, waarover ik u kortgeleden informeerde.

Geschreven op 8 oktober 2020