Wat er in Kirgizië aan de hand is

Civis Mundi Digitaal #103

door Jan de Boer

Een simpele adempauze, of het einde van een politieke crisis die Kirgizië in complete chaos dreigde te storten? Op 15 oktober kondigde de president van dit zeer instabiele land in Centraal-Azië zijn aftreden aan, hetgeen hoop biedt op een terugkeer naar kalmte en rust. Sooronbaï Jeenbekov had de dag tevoren overigens nog geprobeerd zijn aftreden uit te stellen, maar uiteindelijk zwichtte hij « in het belang van de integriteit en de vrede van ons land », die sinds tien dagen op het spel stond.

« Ik wil niet in de geschiedenisboekjes komen als de president die op zijn medeburgers schoot en daarmee een bloedbad aanrichtte, » zei Jeenbekov. Mijn internetcontact Arkadi Doubnov, erkend expert op het gebied van Centraal-Azië: « Hij vertrekt net zo gemakkelijk als hij gekomen is ». In 2017 « erfde » Jeenbekov het presidentschap van zijn voorganger, Almazbek Atambaïev, zonder om de macht te hoeven strijden. Drie jaar later heeft hij zijn aanhangers niet willen mobiliseren en ook niet het leger willen inzetten om de protestbeweging neer te slaan, ondanks de botsingen in de laatste dagen.

Jeenbekov is gezwicht voor de gezamenlijke aanvallen van de straat en van zijn belangrijkste tegenstander, Sadyr Japarov, die een paar dagen eerder door een grote menigte uit de gevangenis bevrijd werd. Alles wijst erop dat de mannen een compromis hebben bereikt: op 14 oktober ging Jeenbekov akkoord met de benoeming van Japarov als premier, en tezelfdertijd koos het parlement een bondgenoot van de aftredende Jeenbekov, Kanatbek Isaïev, als haar nieuwe voorzitter, die als interim-president algemene verkiezingen moet organiseren. Het zou mij niet verbazen dat Rusland hierbij om geopolitieke redenen een wellicht beslissende rol heeft gespeeld. Ik kom daar later nog even op terug.

De politieke crisis begon op 4 oktober met de aanklacht van massale fraude bij de algemene verkiezingen, georganiseerd door de aanhangers van president Jeenbekov, die zo de grote winnaars van deze verkiezingen werden. Tijdens de daaropvolgende manifestaties verlieten verscheidene oppositieleiders, waaronder Japarov de gevangenis. De volgende etappe – de algemene en presidentsverkiezingen op een nog vast te stellen datum – zullen nog heel wat gevoeliger zijn. Arkadi Doubnov: « Zelfs de samenstelling van de verkiezingscommissie zal voor heel wat hoofdbrekens zorgen, wegens het grote wantrouwen tussen alle politieke krachten. »

Voorzichtigheid blijft geboden, ook omdat gedurende tien dagen Kirgizië zijn zwakheden liet zien en toonde dat in dit land, dat bekend staat als het meest pluralistische, maar ook als het meest instabiele land in deze regio, het ergste nog altijd te vrezen valt. Jeenbekov is de derde president die door « de straat » is weggejaagd, na de vorige in 2005 en 2010. Toch is het moeilijk om van « revoluties » te spreken. Ook deze keer is het de traditionele rivaliteit tussen de elites van het Noorden en van het Zuiden die deze evenementen hebben veroorzaakt. Het bij de verkiezingen op 4 oktober benadeelde Noorden, toen het slechts een handvol volksvertegenwoordigers kreeg, was van plan het evenwicht tussen Noord en Zuid in haar eigenbelang te veranderen.

Hieraan moet toegevoegd worden de economische en sociale crisis die Kirgizië ondermijnt en de toenemende woede van de bevolking over de alom aanwezige corruptie. De algemeen heersende armoede is door Covid-19 fors verergerd door de verminderde economische activiteit in het land, een vermindering van handel met China en een totale ineenstorting van het zenden van deviezen door in Rusland werkende migranten (-62%). « Zij die betoogden in de straten waren de armsten, en dat is een waarschuwing voor wie er dan ook aan de macht komt. Het is niet meer mogelijk om dat te negeren, of alleen maar de kaart Noord-Zuid te spelen, » aldus Arkadi Doubnov.

Maar ik denk dat deze hoop erg klein is, gezien het profiel van de groepen die zich bestrijden of verenigen om de macht in de hoofdstad Bichkek en de regio’s in handen te krijgen. Deze clans zijn er ook op uit om de hulpbronnen van het land legaal of illegaal te controleren. De populist Sadyr Japarov staat bekend door zijn banden met criminele groepen en zat voor zijn bevrijding een gevangenisstraf uit voor zijn medewerking aan de ontvoering van een gouverneur. In dit ingewikkelde en bewegende landschap is de rol die Rusland op dit moment speelt, een meer bepalender hoofdspeler dan China ondanks diens economisch gewicht, moeilijk te ontcijferen. Ik denk dat ook als Moskou uit principe de legitieme president Jeenbekov steunt, het zeer waarschijnlijk is dat het Kremlin een rol heeft gespeeld bij het bereiken van het compromis tussen beide partijen om zo de veiligheidsdiensten in veilige handen te laten blijven. De vertrouweling van Vladimir Poetin, Dmitri Kozak, had op 13 oktober een bespreking met Jeenbekov en Japarov. Op hetzelfde moment kondigde het Kremlin aan zijn financiële steun aan Bichkek op te schorten. Dus…

De komende tijd haalt Kirgizië ongetwijfeld wellicht (weer) ook de Nederlandse kranten. In dat geval kent u dan reeds de achtergronden van wat er speelt en gaat spelen in Kirgizië, wat ook van invloed is op deze Aziatische regio.

Geschreven op 28 oktober 2020