De utopie van de waterstof-energie

Civis Mundi Digitaal #111

door Jan de Boer

Wellicht hebt u nog nooit van hem gehoord: « Mister Waterstof », de bijnaam van Cesare Marchetti van het « International Institute for Applied Systems Analysis » (Iiasa), dat vanaf 1974 zijn visie van een waterstof-economie uitdroeg. De nu 94-jarige Marchetti is vooral bekend door zijn grandioze technologische project: de « energie-eilanden », te bouwen atoomcentrales in het midden van de oceanen om zo de wereld te voorzien van waterstof. Zijn vertrekpunt: atoomenergie moet andere markten dan die van elektriciteit veroveren, moet een vloeibare brandstof produceren die olie kan vervangen. In de jaren 1970, ten tijde van de eerste oliecrisis, velen dat olie op sterven na dood was. Atoomenergie zou de toekomst hebben, een onuitputtelijke energiebron dankzij snellekweekreactoren.

Marchetti, een overtuigd voorstander van het kapitalistische stelsel en de vrije markt, bleef dit project verdedigen. Allereerst binnen Euratom – hij bekleedde daar belangrijke functies – en als raadgever inzake toekomstgerichte activiteiten bij de Amerikaanse multinational General Electric, verder vooral via talrijke artikelen en conferenties. In 1974, toen in Miami de eerste internationale conferentie over de waterstof-economie werd gehouden, was hij overduidelijk de « vader » van deze conferentie. Een « Journal of Hydrogen Energy » zag het daglicht. De eerste delen van dit tijdschrift zijn fascinerend: men vindt er de huidige beloften van een waterstof-energie, het einde van fossiele brandstoffen, brandstofcellen, elektrolyseapparaten, pijpleidingen, waterstof als energie-overdrager van de toekomst, etc. Er werd bijvoorbeeld al gesproken over vliegtuigen op waterstof. Na de oliecrisis in 1973 zag men in Marchetti een profeet. De voorzitter van het Japanse Atomic Energy Research Institute nodigde hem uit om zijn project op het hoogste niveau te presenteren. De perspectieven waren overweldigend: atoomcentrales gebouwd op de atollen van de Grote Oceaan zouden waterstof produceren door thermische cracking van water (veel doeltreffender dan elektrolyse). Het waterstof zou dan geëxporteerd worden door een vloot van cryotankers (tankers met zeer lage temperaturen). Japan zou het Saoedi-Arabië van de eenentwintigste eeuw worden. Van het radioactieve afval zou men zich, in afwachting van kernfusie, ontdoen via het « zichzelf begraven »: door zijn eigen hitte zou dit radioactieve afval uit zichzelf wegzakken in de basaltschol van de atollen.

Het belang van het werk van Marchetti ligt met name in zijn aandacht voor de tijd die nodig is om deze visie werkelijkheid te laten worden. Om te proberen daarop een antwoord te geven, heeft hij zijn toevlucht tot de geschiedenis gezocht. En zo heeft hij een geweldige hoeveelheid gegevens geproduceerd, met als resultaat de ontdekking van de « wetten » die het tempo van energietransities bepalen. Marcetti laat zien dat de sleutelfactor van zo’n transitie niet zozeer de innovatie als wel de verspreidingstijd van deze innovatie is, die door de traagheid van infrastructuren, afschrijvingen en kapitaalverschuivingen moeilijk in te korten is. Marcetti schrijft: « Het mondiale energiesysteem heeft zijn eigen wilskracht, luimen en grillen, het heeft zijn eigen kalender. » En de bladzijden daarvan slaan heel langzaam om: 160 jaar voordat steenkool de helft van haar mondiale energie verliest, 80 jaar voor olie.

Om een transitie naar duurzame of nucleaire energie te realiseren, zijn het niet de technologieën die tekortschieten maar de tijd die de transitie kost. In 1982 waarschuwde een rapport van de Iiasa daarvoor opnieuw: de dynamiek van de innovatie en het kapitalisme produceren transities, maar veel en veel te langzaam met het oog op de klimaatopwarming. Het rapport meldt dat deze rond 2020 mogelijk een catastrofaal karakter gaat dragen, mede door het bereiken van het « point of no return »: twee graden opwarming in vergelijking met het pre-industriële tijdperk. We zijn nu heel hard op weg naar anderhalve graad opwarming.

De utopie van waterstof en de traagheid van de evolutie van de materiële wereld: de geleerde Italiaanse atoomdeskundige geeft perfect de onoplosbare tegenstelling tussen technologische oplossingen en klimatologische urgentie weer. Ik wil daarbij nog opmerken dat onbeperkte waterstofenergie bij handhaving van ons huidig op oneindige groei gebaseerde economische en consumptiesysteem een versnelling van de verwoesting van ecosystemen en biodiversiteit tot gevolg heeft, met uiteindelijk catastrofale gevolgen voor alles wat leeft – inclusief de mensheid. Daar zou de nu 94-jarige Cesare Marchetti zich ook rekenschap van moeten geven.

Geschreven op 13 juni 2021