Waar gaan we heen met corona?

Civis Mundi Digitaal #113

door Maarten Rutgers

Wat betreft corona is de rust is nog (lang) niet weergekeerd. Het is weliswaar zo dat de pandemie met het SARS-CoV-2 virus niet langer iedere dag de voorpagina haalt, maar daarmee is zij niet naar de achtergrond verdwenen. De dagelijkse cijfers omtrent het aantal positief geteste personen en de bedbezetting in de ziekenhuizen en met name de IC’s blijven van voldoende journalistieke waarde om ze iedere dag weer te vermelden. Het is de vraag of er niet belangrijker nieuws is over de pandemie. De tegenwerping is steeds, dat het van belang is de cijfers te volgen, omdat we dan weten hoe het staat met de pandemie. Maar dat blijft onduidelijk en onzeker en kan opeens weer veranderen en het is waarschijnlijk voor bijna iedereen verschillend. Nog lastiger wordt het om de gegevens van andere landen ook te betrekken in onze eigen afwegingen. Al vanaf het begin van de pandemie werd duidelijk dat er geen eenduidige definities zijn en dat het onduidelijk is of de cijfers wel hetzelfde weergeven. Hierin is nog nauwelijks verandering gekomen.

 

Terugblik op de lockdown

In eerdere artikelen in CM 98[1], 107[2], 108[3] en 110[4] van mijn hand werden de voor- en nadelen en de effecten van de lockdown besproken. Inmiddels is in vele landen geen sprake meer van een lockdown, maar wel nog steeds van beperkende maatregelen voor het sociale leven. In enkele landen is op grond van een nieuwe, soms zeer kleine golf van positief geteste personen, soms niet eens met ziektesymptomen, besloten tot (geografisch beperkte) lockdowns. Het gaat hier ondermeer om Australië en Nieuw-Zeeland waar de regeringen rigoreus ingrijpen bij slechts enkele positieve tests. Hierbij wordt rekening gehouden met de vaccinatiegraad, in beide landen relatief laag, en de opmars van de meer besmettelijke delta-variant. Nu ook daar het aantal positief geteste personen behoorlijk toeneemt, begint ook de belasting van de gezondheidszorg een rol te spelen.

Nog steeds neemt men ook elders bij een lockdown de neveneffecten voor lief, omdat de focus ligt op testresultaten en belasting van de ziekenhuizen en de intensive care units. De overbelasting van de IC is voor vele overheden het cruciale moment om opnieuw in te grijpen. Het positieve effect van lockdowns, namelijk de verspreiding van het virus wordt minder, minder positieve testen en minder patiënten in de ziekenhuizen, wordt breed uitgemeten.

Is dat echter wel wat er aan de hand is? Het is heel gemakkelijk om zo het beleid te verdedigen, maar gelet op de vele en grote negatieven andere effecten is het goed kritisch te blijven en niet zonder meer mee te gaan in de ‘euforie’ over de positieve effecten. Een goed moment om er nogmaals naar te kijken.

Ik schreef in de eerdere artikelen al dat het positieve effect van een lockdown (nog) niet bewezen is. Sindsdien is de situatie niet wezenlijk veranderd. Dit heeft mede te maken met het feit dat diverse artikelen met positieve bevindingen wat betreft de bijdrage van een lockdown aan vermindering van de verspreiding van het virus en het voorkomen van sterfte, modelmatige benaderingen kiezen, die niet of slechts beperkt overeenkomen met de werkelijkheid.

Er zijn echter studies die meer natuurgetrouw de data verzamelen en dan tot geheel andere uitspraken komen. Vincent Chin en mede-auteurs[5] laten zien in hun recente artikel, augustus 2021, dat “gevolgtrekkingen over effecten van niet-farmaceutische interventies niet robuust en zeer gevoelig voor de specificaties van het model zijn.” Anders gezegd, het effect van beperkende sociale maatregelen, lockdown, laat zich niet goed vaststellen en is bovenal afhankelijk van het gekozen model waarmee gerekend wordt. Verder is reeds lang duidelijk dat (de wijze van) meten, het meetinstrument, de onderzoeksopzet en de positie en stellingname van de waarnemer en onderzoeker de resultaten beïnvloedt, zowel in de (kwantum)fysica als de sociale wetenschappen. Het gaat verder dan het zgn. ‘thermometer-effect’, dat van invloed is op de temperatuur van het object.

 

Lockdown en sterfte

Christian Björnskov, hoogleraar economische wetenschappen aan de Universiteit van Aarhus, Denemarken, schrijft in de inleiding van een artikel[6] over het onderwerp, “of economische lockdowns werken in de zin van het onderdrukken van het virus en het voorkomen van sterfte blijft een open vraag.” Hij wijst hierbij op diverse wetenschappelijke studies die geen relatie aantonen tussen (de mate van) lockdown en de ontwikkeling van de sterftecijfers. Dus, “de resultaten suggereren dat een stricter lockdown-beleid geen relatie toont met lagere mortaliteit.”

Ook de Zweedse aanpak zonder heftige lockdown laat zien dat het daar zo slecht nog niet ging, toen ze eenmaal de situatie in de verpleeghuizen onder controle hadden. Eyal Shahar, emeritus hoogleraar publieke gezondheidzorg in de Verenigde Staten en Israël, zet aan het eind van zijn artikel[7] erover de kop “Een gigantische fout.” En dan, “Maar de lockdowns en paniek waren ongegrond, voorkwamen niets, en veroorzaakten onbeschrijflijke schade aan de samenleving. Zwedens statistieken vertellen ons, ondubbelzinnig, dat in grote delen van de wereld levens verloren zijn gegaan en bestaanszekerheid is vernietigd, - voor niets.” Hij is scherp en hard.

Björnskov onderzoekt de maatregelen en de sterfte in 24 Europese landen en vindt bevestiging voor zijn bovengenoemde uitspraak. Hij formuleert nu, “de lockdowns hebben niet gewerkt zoals bedoeld. … en er is zelfs een aanwijzing dat de lockdowns van voorjaar 2020 gepaard gingen met significant meer sterfte in de leeftijdsgroep tussen 60 en 79 jaar.” Hij gaat in zijn artikel niet in op andere negatieve effecten van de lockdowns, zoals veel sociaal leed en ingrijpend ongerief voor veel mensen.

Ook een ander artikel[8], waarbij er wel de nodige discussie kan zijn over de gebruikte methode en dataverzameling, komt tot de slotsom: “Concluderend, gebruikmakend van de beschreven methode en huidige data, …. vonden wij geen bewijs dat het aantal sterftegevallen per miljoen inwoners verkleind werd door de maatregel thuis te moeten blijven.” Ook de auteurs blijven voorzichtig en wijzen erop dat meer onderzoek gewenst is. Er zijn natuurlijk ook andere geluiden.

 

Lockdowneffect in Engeland

Simon Wood, hoogleraar statistiek aan de Universiteit van Edinburgh, begint zijn artikel[9], gericht op een lekenlezersschare, als volgt: “Wat dwingt Covid tot een terugtocht? Voor velen is het voor de hand liggende antwoord, lockdown. …Vaak wordt gezegd dat al het andere faalt.” Hij vraagt zich vervolgens af of het wel zo zeker is dat “alleen de lockdown” tot een vermindering van ziekenhuisopnamen, sterftegevallen en infecties, zoals de Engelse premier Boris Johnson stelt. Het verbaast niemand dat Wood van mening is dat een dergelijke uitspraak op grond van epidemiologische modellen goed onderzocht moet worden. Voor hem dus ook de vraag of de modellen robuust genoeg zijn. Zijn achtergrond brengt hem ertoe dit te onderzoeken. Hij kiest ervoor het in Engeland gebruikte model onder de loep te nemen[10]. Zijn eindconclusie in deze studie is dat “de op dit moment openbaar beschikbare data er sterk op wijzen dat de daling van het aantal geinfecteerden in het Verenigd Koninkrijk inzette voor de start van de lockdown.”

De direct hierop volgende vraag is of de epidemie ook niet zou zijn afgezwakt zonder lockdown. Een antwoord hierop kan niet worden gegeven. Anders vallen we in de valkuil van de preventieparadox-paradox. Dit gebeurt volop in deze pandemietijd, zoals Markus Gabriels, hoogleraar filosofie aan de Universiteit van Bonn, laat zien[11]. In CM 110[12] kwam dit ook al even aan de orde. Het valt Wood op dat de sterfgevallen nog verder stijgen na het begin van de lockdown. Dit kan niet alleen een na-ijleffect zijn, omdat de sterfgevallen nu eenmaal pas enige tijd na het ernstig ziek worden optreden. De daling zet hier veel later in.

Een ander punt is dat het Engelse model geen rekening houdt met andere gebeurtenissen die effect zouden kunnen hebben, zoals het weer. Hiervan weten we dat er een fors effect is. Al met al is zijn beeld in het eerstgenoemde artikel dat “maatregelen, afgezien van volledige lockdown, en misschien het gedrag van mensen in het licht van stijgende sterfgevallen, meer verantwoordelijk lijken te zijn voor het keren van het tij van de infecties.” En natuurlijk, na al zijn overwegingen en uitspraken, de slotzin van het artikel. Een duidelijke uitspraak: “En als lockdowns niet belangrijk zijn geweest in het keren van het tij van de epidemie, blijft de vraag over of dit alles de bijkomende schade waard was.”

 

delamode-group.com

 

Lockdownoverzicht

Omdat er zoveel discussie is over het onderwerp doet Robert Verbruggen, redacteur van de National Review en tevens verbonden aan het Manhattan Instituut, in mei 2021 een poging de relevante literatuur op een rijtje te zetten[13]. Hoewel hij probeert te vermijden dat rijp en groen in zijn overzicht belanden, is hem dat niet geheel gelukt. Zijn conclusie is dat er geen duidelijke uitspraak te doen valt en dat een standpuntbepaling meer samenhangt met wat je graag wilt horen dan met goede wetenschappelijke onderbouwing.

Hij sluit af met, “Kies allemaal je strijders! Het elkaar om de oren slaan met statistieken is nog maar net begonnen.” Dit is aanzienlijk genuanceerder en waarschijnlijk dichter bij de waarheid dan de slotzin van Bjørnskov: “Over het geheel genomen lijkt het lockdownbeleid in het voorjaar 2020 op het eerste gezicht op wezenlijk lange-termijn overheidsfalen.” In de gehele discussie speelt eveneens dat lockdown een verzamelnaam van uiteenlopende maatregelen is. Men weet niet wat losse onderdelen voor effect hebben. Minder contacten helpt de verspreiding tegen te gaan, hygiëne helpt, goede ventilatie helpt en zo is er nog meer. Zoals lockdowns nu gehandhaafd werden, is er veel discussie over het nut. De politici, maar ook de virologen, hebben het niet aangedurfd af te wachten wat minder vergaande maatregelen zouden hebben opgeleverd, maar Zweden deed het uiteindelijk niet zo slecht. Het moge duidelijk zijn dat voorlopig geen definitieve uitspraak te verwachten valt over de nuttigheid van lockdowns. Of meer onderzoek de twijfels wegneemt, valt nog te bezien

 

Het SARS-CoV-2 virus op z’n retour?

Het is inmiddels hoogstwaarschijnlijk dat het SARS-CoV-2 virus niet geheel zal verdwijnen[14]. Dat is nu eenmaal vele virussen eigen. Hoewel de volledige uitroeiing van het virus de grootste voorkeur geniet is dit een weinig realistisch scenario[15]. Wat dit voor de toekomst betekent, is onbekend. Iedere winter zullen er naar alle waarschijnlijkheid toch weer patiënten met een vorm van COVID-19 zijn en ook worden opgenomen. Hoeveel en hoe de ziekte er dan uit zal zien, weet niemand op dit moment. We kennen tot nu toe eigenlijk alleen maar het influenzavirus dat ieder jaar weer talloze, vooral oudere mensen, besmet met uiteenlopende, maar vaak ook ernstige gevolgen.

Hierbij gaat het niet om precies hetzelfde virus maar om varianten op een thema, waardoor de opgebouwde immuniteit maar gedeeltelijk effect heeft. Eens in de zoveel jaar is er een variant in omloop waarbij zich ernstige vormen van de ziekte ontwikkelen. Voor het laatst was dit in de winter van 2017-2018 het geval. De oversterfte was toen behoorlijk. Wanneer we verder teruggaan was er de Mexicaanse griep, die uiteindelijk bleek mee te vallen.

Virussen veranderen altijd na verloop van tijd, ze muteren[16]. We hebben al enkele mutanten van SARS-CoV-2 de revue zien passeren. Soms zijn ze meer besmettelijk gebleken, hoewel daar ook twijfel over bestaat. De virologen zijn het er niet over eens. Het ziektebeeld is bij patiënten hetzelfde gebleven, zij het dat er sneller meer ernstige symptomen optreden, ook bij jongere mensen zonder multimorbiditeit. Het beeld is vertekend doordat er langzamerhand veel mensen rondlopen die volledig gevaccineerd zijn. Zij raken nog wel, zij het wat minder besmet, maar worden minder vaak ziek en meestal minder ernstig, voor zover zij niet andere ziekten onder de leden hebben. Het voorkomt ziekenhuisopnamen en sterfgevallen echter niet.

Dit roept behoorlijke bezorgdheid op bij deskundigen en nog meer bij politici. De voorbeelden zien we onder meer in Brazilië, India en Columbia met hun eigen varianten en massale besmettingen, ziekte- en sterfgevallen. Al vroeg in de pandemie zorgden de Engelse en Zuid-Afrikaanse variant voor onrust. Politiek correct is het om niet langer in deze termen over de varianten te spreken. Het is gewenst neutrale benamingen te gebruiken om niemand voor het hoofd te stoten. Hier is door de WHO gekozen voor het Griekse alfabet, hetgeen de Grieken weer ontstemd heeft.

De Indiase variant heeft de letter delta toegewezen heeft gekregen. De allereerste variant met ernstige gevolgen, de Britse variant, heet nu alfa-variant. De Zuid-Afrikaanse variant heet nu beta en de Braziliaanse gamma. Na de delta-variant zijn we al bij lambda aangeland. De ECDC[17] (European Centre for Disease Prevention and Control) laat zien dat er na de delta-variant weliswaar varianten van belang zijn, maar deze hebben (nog) niet tot bezorgdheid geleid. De èta-variant is voor het eerst in Nigeria gevonden, de thèta in de Filipijnen, de kappa in India en de lambda in Columbia.

Daarnaast zijn de letters jota en zèta toegekend aan varianten die men in de gaten houdt, maar die niet de status ‘van belang’ hebben verkregen. De epsilon-variant speelt geen enkele rol van betekenis meer. Bedenk hierbij dat niet iedere variant een letter krijgt toegewezen. Het gaat hier alleen om varianten die een gevaar zouden kunnen opleveren of waarvan gedacht wordt dat ze voor problemen kunnen zorgen. De andere varianten, mogelijk al talloze, spelen geen rol van betekenis en verdwijnen snel weer zonder dat ze een letter toegewezen krijgen.

Dhruv Khullar, arts en docent aan Weill Cornell Medical College in New York en publicist, beschrijft op grond van een interview met Roberto Burioni, hoogleraar microbiologie en virologie te Milaan in zijn uitvoerige artikel in The New Yorker[18] drie scenario’s voor de toekomst:

1.  “In het eerste scenario slaagt het virus er niet in te ontsnappen aan de door vaccinatie tot stand gekomen immuniteit.

2.  In het tweede ontwijkt het delen van het immuunsysteem, maar verliest een deel van zijn besmettelijkheid en virulentie.

3.  In het derde scenario – het slechtste en hopelijk het minst waarschijnlijke scenario – omzeilen virusmutaties de vaccins en gaan door met ernstige schade aan te richten en daarmee onze inspanningen een forse stap achteruit te zetten.” Waar het heen gaat is voorlopig nog in nevelen gehuld[19].

Hieruit blijkt, zoals ook William Haseltine, voormalig hoogleraar geneeskunde aan de Harvard Medical School, schrijft, dat het virus duidelijk nog niet op z’n retour is[20]. Of het uiteindelijk gelukt het virus uit te roeien lijkt onwaarschijnlijk, maar het is wellicht niet geheel onmogelijk, zoals Perry Wilson, arts en docent geneeskunde aan Yale University, helder uiteenzet[21].

 

Zoönose?

Hoewel het erop leek dat de discussie over waar het virus vandaan komt wel voorbij was, is deze toch weer opgelaaid. Niemand ontkent dat er sprake is van een zoönose, een ziekte waarbij het virus wordt overgedragen van dier op mens en dan van mens tot mens. We weten inmiddels ook dat de weg terug naar het dier ook mogelijk is. Verder is er een relatie met luchtvervuiling, evenals met wonen in grootstedelijke gebieden. In eerdere artikelen[22] besteedde ik hier al aandacht aan. Nog steeds is in deze situatie geen verandering gekomen. Wel hebben we gezien dat door de lockdowns een vermindering van luchtvervuiling optrad.

Het onderzoek door de WHO naar de origine van de virusbesmettingen leverde geen duidelijk beeld op. Volgens het rapport was het het meest waarschijnlijke dat het virus van een vleermuissoort overgesprongen is op de mens. Niet iedereen accepteerde deze conclusie, omdat onvoldoende onderzoek kon worden verricht naar de mogelijkheid dat het virus ontsnapt zou zijn uit het virologisch laboratorium in Wuhan, China. Recent[23] bracht Peter Embarek, voorzitter van het WHO-expertteam dat onderzoek deed in Wuhan, naar buiten “dat het “aannemelijk” is dat een laborant die met vleermuizen werkte, tijdens zijn veldwerk of onderzoek in een lab in contact is gekomen met het virus.”  Mogelijk speelt een laboratoriumverhuizing een rol. “Een verhuizing verstoort al dat werk”, aldus Embarek.” Het brengt dus risico’s met zich mee.

Al in juni publiceerde Deepa Revi, als docent en onderzoeker verbonden aan de Kerala Universiteit voor gezondheidszorgonderzoek in India, een stuk over dit onderwerp[24]. Zij somt de argumenten op die tegen een zoönotisch begin pleiten, zoals het ontbreken van een duidelijke tussengastheer, tussen vleermuis en mens. Verder lijkt SARS-CoV-2 het de meest – 96% - op een virus waarvan het niet is aangetoond dat het in vleermuizen voorkomt en slechts 76% op SARS-Cov-1. En het feit dat er een al te perfecte bouw van het virus is, alsof het gemaakt is om de menselijk cel op zijn zwakste punt te treffen. Het geeft aan dat er voldoende aanleiding is om te twijfelen aan de oorspronkelijke verklaringen. Ook zou het lab in Wuhan virussen in de richting van dit coronavirus hebben gemodificeerd. Ze wijst hierbij op publicaties van een van de bekendste experts van het lab. Interessant is dat dit beschreven onderzoek gefinancierd werd door het National Institute of Health van de Verenigde Staten. Kortom, zij denkt aan een ontsnapping, hoe dan ook, uit het laboratorium. Zoals ze schrijft, “Een mogelijke ontsnapping uit het lab brengt iedereen in verlegenheid, terwijl een zoönotisch origine goed in ieders kraam past.” Dit verhaal krijgt vast nog een staartje. De herkomst van corona is nog altijd onzeker. Een laboratoriumoorzaak is niet definitief uitgesloten. Onderzoek op dit terrein gaat vast verder.

 

drienkel.nl

 

 

Immuniteit

Het is langere tijd de vraag geweest hoe het met de immuniteit bij het coronavirus zou zijn. In het algemeen is het immunologisch geheugen met betrekking tot virusinfecties, maar ook vaccinaties, tientallen jaren, zelfs wel levenslang, stabiel. Omdat het SARS-CoV-2-virus nog maar zo’n twee jaar rondwaart, is het lastig duidelijkheid te verkrijgen over de duur van de immuniteit. Nu zijn echter sinds enige tijd de eerste interessante gegevens beschikbaar, die zeker verder vervolg zullen krijgen. Het blijkt dat het doormaken van een infectie met SARS-CoV-2 een langer durende immuniteit veroorzaakt. Het maakt hierbij niet uit hoe ernstig COVID-19 is geweest. Er wordt zelfs over levenslange immuniteit gesproken.

In de gepubliceerde onderzoeken zijn specifieke antilichamen producerende geheugen plasmacellen in het beenmerg gevonden[25], hetgeen veel beter aangeeft hoe het met de immuniteit gesteld is dan wanneer slechts naar antilichamen wordt gezocht, waarvan bekend is dat die na verloop van tijd minder in aantal worden. Het gevonden effect op de plasmacellen neemt toe na eenmalige vaccinatie met mRNA-vaccin. Of het effect van tweemaal vaccineren bij niet door COVID-19 getroffen mensen, zoals bij deze vaccins gebruikelijk, hetzelfde oplevert, moet worden afgewacht. Eerste resultaten zijn minder rooskleurig[26].

Bij andere aandoeningen waarvoor een vaccin bestaat is de natuurlijk ontstane immuniteit duidelijk beter dan die opgewekt door vaccinatie[27]. Hierbij gaat het niet om die aandoeningen waarbij een eenmalige vaccinatie levenslange immuniteit geeft, zoals bij vele kinderziekten.

 

Brengt alleen vaccineren ons verder?

Zoals we boven gezien hebben levert het doormaken van COVID-19 een zeer goede immuniteit, al bij een gering ziekteverloop. Het is gelet op de ernst van de ziekte bij ouderen en bij mensen met comorbiditeit niet gewenst deze natuurlijke immuniteit af te wachten. Toch is het interessant dat bij onderzoek in Engeland is gebleken dat mogelijk 81% van de bevolking een vorm van immuniteit tegen SARS-CoV-2 bezit vanwege het doorgemaakt hebben, al dan niet opgemerkt, van infecties met andere virussen[28].

Bij de beslissing tot vaccinatie over te gaan moet ieder individu een risico-afweging maken, waarbij ook de mogelijkheid op bijwerkingen van de vaccinatie moet worden meegewogen. Deze afweging kan zeer moeilijk zijn (zie ook noot 12).

Het aantal gevaccineerden in ons land bereikt intussen een hoog percentage, waarbij het vooral volwassenen betreft. Het effect hiervan is ook zichtbaar aan de antilichamen die gevonden worden bij bloeddonoren. Inmiddels heeft meer dan 93% van hen antilichamen[29]. Wel moet hierbij bedacht worden dat het om een geselecteerde groep mensen, namelijk vrijwillige donoren, gaat.

 

 

Vaccinatiegraad-overzicht EU/EEA

25 augustus 2021

Hoe groener hoe meer mensen volledig gevaccineerd zijn

https://www.ecdc.europa.eu/

 

In vele andere landen in de wereld is het vaccinatiepercentage lager, soms zeer veel lager. Ook in Europa zijn er behoorlijke verschillen. Alleen Malta, Denemarken, Portugal, IJsland, België, Spanje, Ierland en het Verenigd Koninkrijk hebben iets meer mensen compleet gevaccineerd dan Nederland (stand 24 augustus 2021)[30]. De verschillen zijn niet erg groot en de gepresenteerde gegevens wisselen iedere dag doordat er mensen gevaccineerd worden. Ook stemmen de verschillende datasets niet compleet overeen. Om meer mensen over te halen zich te laten vaccineren, worden in diverse landen acties ondernomen, ten dele ook met positieve prikkels, gratis maaltijd of andere cadeau’tjes. In de Verenigde Staten van Amerika probeert men het zelfs op diverse plekken met een rechtstreekse uitkering van honderd dollar[31]. Hiermee hoopt men vooral diegenen te bereiken die al bijna bereid waren vaccinatie te accepteren. “Wij zijn het verleidbare dier”, schrijft Arnon Grunberg[32] in dit kader. De harde kern van mensen die tegen vaccinatie zijn wordt hiermee niet bereikt. Het nadeel van deze methode zou kunnen zijn dat ook bij andere vaccinaties nu om geld gevraagd gaat worden. De vraag of het ethisch verantwoord is mensen voordelen te bieden, bijvoorbeeld geld, wanneer zij zich laten vaccineren, kan positief worden beantwoord. Of het effectief is blijft onduidelijk, maar “het is in principe noch ethisch te verwerpen, noch ethisch een unicum.”[33]

 

https://coronavirus.nl/vaccinaties-nederland-tov-andere-landen/

 

 

In de pers komen artikelen voor waarin gesteld wordt dat de groep niet-gevaccineerden  zouden zorgen voor selectiedruk op het SARS-CoV-2-virus met als gevolg steeds meer gevaarlijke varianten. Het is echter zeer de vraag of deze stellingname, waarmee fors druk wordt gezet op weifelaars, klopt. Onder gevaccineerden en niet-gevaccineerden zijn in één studie evenveel varianten gevonden. Verder onderzoek is gewenst.

In dit artikel besteed ik geen aandacht aan de positieve effecten van een gezonde levensstijl. Dat is op andere plaatsen reeds genoegzaam aan de orde gekomen.

 

Vaccinatieplicht? Vaccinatiedwang?

Het belangrijkste thema van het laatste halve jaar lijkt wel vaccineren te zijn. Al vroeg werd steeds weer de vraag gesteld, wanneer heb jij een vaccinatie-afspraak? Trots werd gemeld, ik heb mijn eerste prik gehad, de afspraak voor de tweede staat. Langzaam worden zo twijfelaars verdacht, heb jij nog geen afspraak? Gelukkig als je zeggen kon dat je geboortejaar nog niet aan de orde was. Het begon er bijna op te lijken dat het zelfbeschikkingsrecht had afgedaan. Maar de druk is hier nog niet van de ketel. Vooral recent wordt er veel aandacht aan besteed, ook omdat de vaccinatiegraad voor vele wetenschappers nog te laag is. In diverse publicaties komt het thema terug

De cruciale vraag wordt gesteld en beantwoord door Michael Esfeld, hoogleraar filosofie aan de Universiteit van Laussanne, “zijn fundamentele vrijheden onderhandelbaar of niet?” Zijn stelling is dat “men bepaalde waarden absoluut stelt, zoals bescherming van gezondheid of het klimaat. Een coalitie van experts en politici pretendeert te weten hoe men de samenleving tot in het familiaire en individuele leven moet sturen om deze waarden te beschermen”. Dit gemeenschappelijk goed wordt van hogere orde geacht dan de individuele menselijke waardigheid en vrijheid[34]. Het is niet verrassend dat hij tegen een vaccinatiepas is die de bezitter weer enige of vele vrijheden veroorlooft. Ook in het artikel in Trouw[35] van de hand van Robin Goudsmit wordt gewezen op het grondrecht van zelfbeschikking. Drie ethici geven hun mening over druk uitoefenen op niet-gevaccineerden. Ze zijn genuanceerd, zoals het hoort. De rode draad is weliswaar dat er geen sprake zou mogen zijn van dwang, maar de waarde van algemeen belang is de laatste tijd wel groter aan het worden, waardoor er situaties denkbaar zijn, waarin er hoge druk wordt uitgeoefend. Maar, een verplichting, neen, dat niet. De lichamelijke integriteit staat voorop.

 

Integriteit van het lichaam

Vaccinatieplicht past niet bij lichamelijke integriteit. Het individu is immer zelf verantwoordelijk en beslist over zijn eigen lichaam. Toch wordt meer en meer gesproken over een vorm van dwang, direct of indirect, tot vaccinatie.

Het blijkt dat er op weinig plekken in de wereld, stand juli 2021, een vaccinatieplicht voor de bevolking ingevoerd[36]. Voor Nederland geldt dat “voor een vorm van vaccinatieplicht geen reden is”, aldus het Redactioneel commentaar[37] van de NRC. Tegen een vaccinatiebewijs om toegang tot restaurants, theaters, festivals, scholen, vliegen, musea en nog veel meer te verkrijgen, wordt op ethische gronden wel minder bezwaar geuit[38]. Het argument hier is dat je er in de meeste gevallen voor kunt kiezen er niet heen te gaan of met een bewijs van een negatieve test. Toch een indirecte vaccinatiedwang!

Het kan nog anders. Jürg Grossen, parlementslid en voorzitter van de Zwitserse Groenliberale Partij, lanceerde het idee om “verpleegkundigen, verzorgenden in verpleeghuizen, het personeel in kinderdagverblijven en nog anderen bijvoorbeeld een sticker te laten dragen die aangeeft of betrokkene gevaccineerd is of niet”. De Zwitserse Ruth Humbel, parlementslid voor Die Mitte (Het Midden), de vroegere Christelijke VolksPartij, en voorzitter van de Commissie Gezondheidszorg van het parlement, stelt iets soortgelijks, maar dan nog uitvoeriger, voor. Zij is voorstander van het dragen van mond-neuskapjes door niet-gevaccineerden; gevaccineerden hoeven ze niet te dragen[39]. Ook hier stigmatisatie.

Nog bonter is het voorstel[40] van het Zwitserse parlementslid voor de FDP Die Liberalen (Freisinnig-Demokratische Partei Die Liberalen, vergelijkbaar met de Nederlandse VVD) Kurt Fluri. Hij meent dat niet-gevaccineerden het zichzelf aandoen wanneer zij COVID-19 oplopen. De kosten van onderzoek en behandeling zouden dan ook niet door de ziektekostenverzekering moeten worden gedragen. Zijn argument is dat hierdoor de solidariteitsgedachte achter de zorgverzekering wordt ondermijnd. Het argument dat hier terecht tegen in wordt gebracht is dat je verzekerd bent tegen ziektekosten en dus recht hebt op vergoeding volgens de polisvoorwaarden[41]. Hierin zijn ziekten die optreden ten gevolge van levensstijl e.d. niet uitgesloten. Hoewel het voorstel stevige negatieve reacties opriep, blijft toch de wrange nasmaak dat een dergelijk voorstel serieus wordt overwogen. Deze manier van denken leidt tot nog veel uitsluitingen in de toekomst.

Toch staat ook voor anderen het algemeen belang zodanig voorop dat het je niet laten vaccineren tot een niet-solidaire houding wordt bestempeld[42]. De ethica Ruth Baumann, mede-oprichter en leider van het Interdisciplinaire Instituut voor Ethiek in het Gezondheidswezen in Zürich, meent dat er hier sprake is van een volledig verkeerd gebruik van het begrip solidariteit. Tevens wijst zij erop dat ethische dilemma’s ten principale besproken dienen te worden. Zij merkt nu dat dit onderdrukt wordt. “Dat is fundamentalistisch”, zegt zij[43].

 

Samenvattend geldt dat vaccinaties voor diverse ziekten in het algemeen een goed effect hebben; ook bij corona zijn de zichtbare effecten tot nu toe goed. De korte termijn bijwerkingen zijn bekend en in vergelijking met andere vaccins niet erg groot. Lange termijn effecten zijn bij andere vaccins vrijwel te verwaarlozen en dat kan ook mogelijk wel het geval zijn bij de covidvaccins. Wat velen tegen de borst stuit is vaccinatiedwang of vaccinatieplicht. Dat gaat menigeen veel te ver.

Het is al langere tijd duidelijk dat zowel gevaccineerden als ongevaccineerden besmet kunnen raken met de deltavariant, waarbij ze soms wel, soms niet ziektesymptomen vertonen. Ook kunnen beiden anderen besmetten. Het is wel opvallend dat de meeste nu opgenomen patiënten jong en ongevaccineerd zijn, hoewel ook gevaccineerden er helaas niet altijd aan ontkomen. De laatsten zijn overigens in het algemeen minder ziek, maar dit is geen wet van Meden en Perzen, zeker niet bij oudere mensen.

 

Coronapas

In Frankrijk is een coronapas ingevoerd, die noodzakelijk is om de horeca, musea, winkelcentra, ziekenhuizen en het openbaar vervoer in te kunnen. Columniste Rosanne Herzberger beschrijft[44] hoe zij op vakantie in de problemen kwam toe de pas abrupt werd ingevoerd. Zij wijst erop dat zelfs ook in Nederland een bekende viroloog voorstelde “om ongevaccineerden de toegang tot het fysiek onderwijs te ontzeggen.” Haar relaas eindigt met “Hoe je de bevolking alsnog uit elkaar kunt spelen en een klein groepje kunt bestempelen als de kern van het probleem. Zullen we dat in Nederland gewoon achterwege laten?”

Sinds enkele weken wordt overigens in steeds meer landen over een vaccinatieplicht voor bepaalde beroepsgroepen gesproken, zoals het zorgpersoneel. In enkele landen is dat inmiddels ingevoerd. In Nederland voelen weinig zorgmedewerkers ervoor, blijkt uit een kleine enquete[45].
Rechtsfilosoof Roland Pierik, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en Marcel Verweij, hoogleraar filosofie aan de Universiteit Wageningen, vinden[46] ”vaccinatiepaspoorten goed te rechtvaardigen vanuit het idee van bescherming van de volksgezondheid”, hoewel het tot ongelijke behandeling voert. Zij gebruiken het argument dat je alleen maar mag autorijden als je een rijbewijs hebt en tevens het argument dat je niet teveel (alcohol) gedronken mag hebben om achter het stuur te zitten. Hiermee slaan ze plank volledig mis, daar ze alleen maar naar het bewijs tot toegang, tot rechten kijken. Immers een rijbewijs geeft toegang tot en recht op autorijden. Ja, je zult een examen moeten afleggen en een goed resultaat verwerven. Het alcoholgebruik leidt ertoe dat je niet langer bekwaam bent om een auto te besturen. Dit is de grond het niet toe te staan. Het gaat niet primair, zoals zij stellen, om de verkeersveiligheid. Dat een indirect doel. Dit alles speelt bij een vaccinatiebewijs niet. Dit verkrijg je alleen maar als je je hebt laten vaccineren. Hierbij wordt je lichamelijke integriteit aangetast. Dat kan een welbewuste individuele keuze zijn, maar anderen kunnen in deze niet voor jou beslissen, ook niet als de volksgezondheid er beter van wordt, hetgeen niet eenvoudig is aan te tonen. Bij een rijbewijs is van dit alles geen sprake.

 

Straks alleen nog op café en restaurant met …

businessam.be

 

Vrijheidsrechten

In het Kamerdebat van 19 juli 2021 heeft minister-president Mark Rutte geprobeerd duidelijk te maken dat er in Nederland geen vaccinatieplicht komt, maar als de situatie erom vraagt is er wellicht toch ruimte om er een discussie over te voeren. Geheel bevredigend is dit antwoord niet. Anderzijds meent Aart Hendriks, hoogleraar gezondheidsrecht aan de Universiteit Leiden, dat bedrijven in de particuliere sector een vaccinatieplicht voor hun personeel kunnen invoeren[47]. Hij baseert zich op een advies terzake van de gezondheidsraad. De Grondwet geeft de overheid niet de ruimte, behoudens bijzondere omstandigheden. Voor de gezondheidszorg zou een dergelijke bijzondere omstandigheid nu kunnen bestaan.

Bedrijven hebben echter wel een probleem met de privacywetgeving, “omdat je als werkgever niet mag vragen of een werknemer ook daadwerkelijk gevaccineerd is.” Het is dus niet te controleren. Hij wijst aan het eind van het interview nadrukkelijk op het cruciale punt. “Het oude idee dat vrijheidsrechten, zoals het recht op privacy, altijd belangrijker zal zijn dan het recht op volksgezondheid gaat niet meer op.” Er dient zijns inziens een discussie te worden gevoerd over de vrijheidsrechten.

Ook eerdergenoemde Roland Pierik argumenteert in een interview in Trouw[48] dat “een grondrecht geen troefkaart is, het is één argument in een complex van argumenten.” Gevraagd naar onze grondrechten antwoordt hij het volgende: “Iedereen is vrij. Maar jouw vrijheid stopt, waar mijn vrijheid wordt beperkt.” Een argument dat al oud is, in de negentiende eeuw werd iets dergelijks al door de filosoof John Stuart Mill betoogd. Over grondrechten kan dus zeker gesproken worden, is zijn mening. NRC-columniste Rosanne Herzberger[49] is van het tegendeel overtuigd. Zelf is ze gevaccineerd, maar ze zegt,”maar ik zal het recht verdedigen van hen die dat echt niet willen.”

Olivier Kessler, directeur van het Liberale Instituut te Zürich, neemt duidelijk stelling[50] nu “men uit naam van de volksgezondheid zijn eigen behoeften ten gunste van anderen op zou moeten schorten”. Hij gaat verder en schrijft, “Tegenwoordig moet iedereen regelmatig informatie verstrekken over zijn gezondheidstoestand, terwijl men tegelijkertijd verantwoordelijk gemaakt wordt voor de gezondheid van alle anderen, hetgeen geheel en al niet strookt met een vrije samenleving.” Aan het einde van zijn korte betoog is hij nogmaals scherp. “De moraliserende opgestoken wijsvinger is derhalve volledig misplaatst en is op geen enkele wijze geschikt om een apartheidspolitiek te legitimeren, die de mensheid in twee klassen indeelt en een ervan veroordeelt, buitensluit en rechten ontneemt.” Duidelijker kun je bijna niet zijn. Vrijheidsrechten staan wat hem betreft per definitie niet ter discussie.

 

Tot slot

Bovenstaande maakt duidelijk dat er nog wel wat te bespreken is de komende periode. Het zal vooral over de vrijheidsrechten gaan, of we dat willen of niet. Hoe ver mag de staat gaan? Wat willen wij accepteren? Geven we zonder slag of stoot vrijheden op? Soms is het handig de discussie op scherp te stellen. Publiciste Aya Bilic[51] doet dat en stelt dat de staat zich wel met onze individuele vrijheid moet “bemoeien om de vrijheidsberovende situatie waarin we ons nu al anderhalf jaar bevinden, snel te beëindigen.” Ze lijkt overigens vergeten te zijn dat de staat deze “vrijheidsberovende situatie” zelf gecreëerd heeft. Bilics interessante oplossing is de ene vrijheidsberoving te vervangen door de andere, “door het nemen van maatregelen tegen individuen die door vaccinweigering anderen willens en wetens in (levens)gevaar blijven brengen en zo het vrije samenleven verlammen.” Het individuele welzijn opgeofferd voor het algemene? Een onderwerp waar nog veel over te zeggen is.

 

NOTEN