Samenwerking tussen wetenschappers en politici: het unieke functioneren van het IPCC

Civis Mundi Digitaal #113

door Jan de Boer

Haar rapporten worden altijd in spanning afgewacht en rijkelijk geciteerd door de media, politieke leiders en de burgerlijke samenleving. Sinds haar creatie meer dan dertig jaar geleden ziet de Intergouvernementele groep experts van de evolutie van het klimaat (IPCC) haar invloed groeien naarmate zij meer alarmerende rapporten produceert over de steeds omvangrijker wordende klimatologische crisis. Ondanks het dezer dagen gepubliceerde zesde rapport is haar unieke functioneren, dat gebaseerd is op een samenwerking tussen de wetenschappelijke en de politieke wereld, bij het grote publiek vrijwel onbekend. Vandaar dit artikel, dat ik voor de duidelijkheid in een paar korte hoofdstukjes heb ingedeeld.

Wat is het IPCC en waarom is dit instituut gecreëerd?

Het IPCC is gecreëerd in 1988 door twee instituties van de Verenigde Naties (VN): de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) en het Programma van de Verenigde Naties voor het milieu (UNEP). Haar missie is het evalueren en samenvatten van de staat van wetenschappelijke kennis van de klimaatverandering, haar oorzaken, haar consequenties, en mogelijke oplossingen om deze te beperken met de bedoeling een precieze, robuuste en objectieve diagnose aan de politieke beslissers te leveren. Het betreft dus niet de creatie van nieuwe studies, maar het bereiken van een consensus vanaf de al bestaande studies. Haar rapporten dienen met name als basis bij internationale klimatologische onderhandelingen, maar het IPCC is niet de beleidsbepalende groep. Zij bepaalt niet de keuzes en beslissingen van de politiek, die andere, niet-wetenschappelijke doelen mee laat spelen. De creatie van het IPCC is het gevolg van een ontmoeting in de jaren 1980 tussen de wetenschappelijke gemeenschap, met name de Zweed Bert Bolin, en de politieke wereld, onder aanvoering van Ronald Reagan en Margaret Thatcher. Deze laatste twee wensten op te treden tegen de toename van broeikasgassen in de atmosfeer.

Hoe is het IPCC georganiseerd?

De leden van het IPCC zijn de 195 lidstaten van de WMO en de UNEP die zich één of twee keer verenigen in een algemene vergadering. Zij kiezen met name het bureau van het IPCC, samengesteld uit 34 wetenschappers, waarvan één als voorzitter (op dit moment de Koreaan Hoesung Lee), drie als vice-voorzitters en de overige in bureaus van werkgroepen. Het zijn deze bureaus die de honderden auteurs van de toekomstige rapporten selecteren, waaronder door de regeringen voorgedragen personen. De selectie van de experts die varieert van rapport tot rapport en vindt plaats op basis van universitaire competenties, geografisch evenwicht en disciplines. Het IPCC doet zo een beroep op klimatologen en glaciologen, maar ook op economen, sociologen, filosofen en ingenieurs. De auteurs worden verdeeld over drie werkgroepen. De eerste houdt zich bezig met de natuurkundige bases van klimaatverandering, de tweede met de impact van klimaatverandering, met kwetsbaarheid en aanpassing, en de derde wijdt zich aan de beperking van de uitstoot van broeikasgassen. Aan het zesde evaluatierapport van het IPCC werken 743 auteurs uit de hele wereld mee, waaronder 234 auteurs voor de eerste werkgroep, die onlangs het eerste deel van dit zesde evaluatierapport heeft gepubliceerd.

Wanneer zijn de rapporten gepubliceerd?

Het IPCC heeft op dit moment vijf evaluatierapporten geproduceerd: in 1990, 1995, 2001, 2007 en 2014. Momenteel werkt men aan het zesde rapport. Iedere werkgroep publiceert een deel van deze uitgebreide rapporten. De bijdrage van groep 1 aan het zesde rapport is op 9 augustus gepubliceerd, en heeft veel stof doen opwaaien. De bijdrage van groep 2 moet worden gepubliceerd in februari 2022 en het derde rapport in maart 2022, waarna het samenvattende rapport eveneens in 2022 volgt. Het IPCC publiceert ook speciale rapporten, zoals die gewijd aan de doelstelling om de klimaatopwarming te beperken tot 1,5 graad Celsius (verschenen in 2018), en die gewijd aan het gebruik van gronden of oceanen (2019).

Hoe komen de rapporten tot stand?

Iedere cyclus van het IPCC neemt tussen de 5 en 7 jaar in beslag. Als de inhoud van een rapport eenmaal door de wetenschappers is vastgesteld en uitonderhandeld is met de regeringen, nemen de auteurs de bestaande wetenschappelijke studies (meer dan 14.000 in het kader van de bijdrage van groep 1 aan het zesde rapport) door en schrijven zij hun hoofdstukken. Het eerste concept van het rapport wordt vervolgens drie keer herlezen tijdens een proces dat twee jaar duurt: eerst door de specialisten, daarna door de wetenschappers en de experts van de regeringen en de organisaties van de burgerlijke samenleving. Het eerste deel van het zesde rapport van het IPCC (1300 bladzijden!) kreeg zo 75.000 commentaren en zijn « Summary for Policymakers » (15 bladzijden) kreeg ruim 3000 commentaren. Alle commentaren worden gepubliceerd, en de auteurs moeten op elk commentaar een antwoord geven en zeggen wat ze ermee gaan doen. Het is een enorm proces, maar dat geeft de rapporten wel een zeer grote legitimiteit. Van 26 juli tot 6 augustus werd plenair « Summary for Policymakers » behandeld. De vertegenwoordigers van de lidstaten bestuderen dan, gesteund door de wetenschappers, woord voor woord de tekst en keuren deze goed. Er wordt bijna nooit wat wezenlijks veranderd, maar soms wordt het taalgebruik aangepast. Zelden slaagt men er niet in om op een onderdeel consensus te bereiken, en mocht dat wel het geval zijn, dan wordt dat onderdeel uit de tekst verwijderd.

Wat is de invloed en de zwakte van het IPCC?

De IPCC kreeg in 2007 de Nobelprijs voor de vrede toegekend. Zij heeft invloed uitgeoefend bij de klimaatonderhandelingen, en doet dat nog steeds: de doelen van het klimaatakkoord van Parijs (2015) zijn bijvoorbeeld gebaseerd op de conclusies van het vijfde rapport van het IPCC. De organisatie is ook vaak bekritiseerd en betrokken geweest bij heftige polemieken, daarbij door diverse pressiegroepen en klimaatsceptici beschuldigd van een alarmistische houding en van het vervalsen van gegevens. In werkelijkheid is het IPCC op heel wat onderwerpen aan de conservatieve kant; geen wonder, gegeven de samenwerking met politici.

De zwakte van het IPCC is naar mijn mening dat de productie van rapporten veel te veel tijd kost en door gebeurtenissen als de pandemie nog verder vertraagd wordt. Want dat betekent dat de totstandkoming van hun rapporten, zeker bij de huidige versnelling van de klimaatverandering, achterlopen bij de werkelijkheid. Anders gezegd: de werkelijke klimaatverandering is ernstiger dan in de rapporten van het IPCC wordt weergegeven. Deze tekortkoming van het IPCC wordt vooral veroorzaakt door een gebrek aan middelen –het budget is slechts zo’n 6 miljoen euro per jaar – en dat gaat problemen geven in het kader van het klimaatakkoord van Parijs: iedere vijf jaar moet er een mondiale balans van de inspanningen van de landen worden gerealiseerd en gepubliceerd.

Geschreven in augustus 2021