Kenschets van de Romantiek
Deel 8: Schilderkunst tijdens de Romantiek
Civis Mundi Digitaal #113
door Piet Ransijn
https://kunstvensters.com/2017/12/12/de-romantiek-van-het-noorden/
Scène uit het Tijdperk van de Noorse Sagen, Knud Baade (1850).
Na de wetenschap en filosofie tijdens de vroege Romantiek in CM 11, de literatuur in CM 111 en de muziek tijdens de Romantiek in CM 112 is nu de schilderkunst aan de beurt. Omdat schilderkunst vooral iets is om te bekijken zal de beschrijving korter zijn, temeer omdat de Romantiek al uitgebreid naar voren is gekomen. Na een korte beschouwing over de schilderkunst volgt in deel 9 een terublik en algemene typering van de Romantiek en in Deel 10 de overgang naar de moderne tijd, die wat betreft de literatuur en de muziek reeds aan de orde is gekomen. Tot slot wordt in Deel 11 wordt de Romantiek gesitueerd in de wereldgeschiedenis van die tijd en volgt cultuurkritische nabeschouwing aan de hand van werken van Nietzsche, Sorokin en Albert Schweitzer.
Schilderkunst in de 19e eeuw
Duitsland: De meest opvallende Duitse romantische schilder is de natuurschilder Caspar David Friedrich, bij wie “de dingen op de voorgrond naar een ideale verte wijzen, waar wijsheid, rust en overgave aan de kosmische machten heersen” (A Vloemans, Cultuurgeschiedenis van Europa, p363). Verder worden Ph Runge, de Nazareners en de pre-Rafaëlieten genoemd. Zij lieten zich inspireren door de renaissanceschilder Rafaël, en gingen terug naar het (christelijke) verleden. Vorige delen van deze serie artikelen zijn met diverse werken van Friedrich geïllustreerd.
https://www.myinnervictorian.nl/romantiek-in-het-noorden-groninger-museum/
Kust bij maanlicht (1850) door Caspar David Friedrich, vlak voor zijn dood
..
Engeland: Wat betreft Britse schilders zijn in deel 4 over de Britse literatuur illustraties geplaatst van John Constable en William Turner. Van Constable was rond de jaarwisseling een expositie in Teylers Museum te Haarlem, helaas tijdens de lockdown (zie NRC 2 sept, 4 en7 okt. en Volkskrant 24 sept. 2020 overJohn Constable: Licht, lucht en landschap, Uitgeverij Thoth). Van Turner is sinds kort een landschap te bezichtigen in het Dordrechts museum: Whalley Bridge and Abbey: Dyers Washing and Drying Cloth (ong. 1811). Een ander werk van hem is te zien in het museum De Fundatie te Zwolle. Beide lieten zich inspireren door de Hollandse landschapsschilders. Constanble o.m. door Ruysdael en Rembrandt, Turner vooral door Albert Cuyp (zie Volkskrant 25 juni, ‘William Turner kwam graag in Dordrecht. Nu kan het Dordrechts Museum met een landschap van hem pronken’). In het najaar komt daar een tentoonstelling over Albert Cuyp, een voorloper van de landschapsschilders tijdens de Romantiek. In deel 1 is reeds gewezen op een zekere verwantschap van de Barok met de Romantiek.
Frankrijk: Daar was Eugène Delacroix “de onbetwiste meester” (Vloemans, p364). Zijn bekendste werk De vrijheid leidt het volk siert deel 6 over Franse literatuur. De invloed van Michelangelo, Rubens en Constable is merkbaar in de de beweeglijkheid van zijn figuren en zijn naturalistische landschappen.
Het impressionisme van Monet, Manet, Renoir e.a. en het expressionisme van Van Gogh e.a. zijn te beschouwen als een laat hoogtepunt van de Romantiek, waarin de natuur ook vaak centraal staat. Bij sommige impressionisten “vervloeit alles in licht en lucht, de eigenlijke kosmische elementen” (Vloemans, p405). “Voor mij bestaat een landschap niet op zichzelf, omdat het op elk moment verandert; maar de omgeving brengt het tot leven – de lucht en het licht, … Voor mij is het alleen de omringende atmosfeer die objecten hun werkelijke waarde geeft,” schreef Claude Monet.
Van Gogh werd o.m. beïnvloed door Francois Millet. Bij De zaaier is dat goed merkbaar. De vaak religieuze strekking van hun werk doet ook romantisch aan. Het drukt een kosmische verbondenheid uit met de natuur en heeft ook een voorkeur voor het eenvoudige, onomwonden (boeren)leven. Hun werk is overbekend en behoeft hier weinig toelichting.
Claude Monet, Papaverveld bij Argenteuil, 1873. Postromantiek en impressionisme
Gestalten vervloeien met het landschap tot een organisch geheel dat een zekere bezieling lijkt te hebben
Spanje: De Spaanse schilder Francesco Goya behoort ook tot de Romantiek, hoewel hij vanwege zijn stijlverscheidenheid met (neo)klassicistische en modernistische tendensen moeilijk is in te delen. Hij wees reeds de weg naar het impressionisme en het latere realisme (o.a. De verschrikkingen van de oorlog).
Nederland: Er waren natuurlijk veel meer schilders tijdens de Romantiek. Dit artikel beperkt zich tot de meest prominente figuren. Nederlandse, maar ook Engelse schilders tijdens de Romantiek sloten aan bij eerdere Hollandse landschapschilders, waarvan boven alleen Ruysdael en Cuyp zijn genoemd. De romantische schilderkunst ging in Nederland over in de ‘Haagse School’ en daarmee geliëerde landschapsschilders, die o.m. beïnvloed werden door de realistisch georiënteerde Franse school van Barbizon (Roussau, Millet, Corot). Enkele namen: Andreas Schelfhout, Johannes en zoon Gerard Bilders, Anton Mauve (aangetrouwde neef van Van Gogh), Mesdag (van het panorama te Scheveningen), Jacob, Willem en Matthijs Maris, Jozef Israëls, Wijnand Nuijen en vele anderen. Er zijn natuurlijk veel meer romantische Nederlandse schilders, bijv het romantisch impressionisme van IJsselschilder Jan Voerman sr.
Romantisch impressionisme van IJsselschilder Jan Voerman sr.
https://www.rvk.nl/gelderland-grensland-een-reis-door-vier-eeuwen-landschaps/jan-voerman-oever-van-de-ijssel-bij-hattem-1867-rijksmuseum-amsterdam/
Eenheid in verscheidenheid 2021 07 09-10
In het veld van mijn bewustzijn
bewegen zich de bomen
en de bloemen die er vele zijn
zoals golven die langskomen
Overstelpende verscheidenheid
van strelende vormen en kleuren
zachte geluiden en geuren
vormen een levende eenheid
In de eenheid van bewustzijn
lijkt verscheidenheid op schijn
Wat houdt de vormen bijeen?
Wat maakt het vele tot één?
Geboeid zie ik het aan
door er middenin te staan
als één van talloos vele
levendige onderdelen
van een wonderlijk geheel
Dat weerspiegeld wordt
in dit levendige onderdeel
dat zich dan bewust wordt
van het levende geheel
Het vibreert in vormen en kleuren
klanken en verrukkelijke geuren
die zich tonen als een eenheid
ondanks de verscheidenheid
Als een golfje van de oceaan
kom ik even op mijzelf te staan
voor ik opga in de oceaan
Om mij heen zie ik de golven
Boven mij zie ik de wolken
Vooraleer ik door de golven
onafwendbaar wordt verzwolgen
neemt de eindeloze deining van de zee
mij nog zeker even met zich mee
Claude Monet, Papavervelden bij Argenteuil (1873)
Stille verbondenheid 2021 07 15
Van binnen is het stil
Alsof de stilte mij iets zeggen wil
Een boodschap van verbondenheid
Van eenheid in verscheidenheid
in alle kleuren en vormen
die een levendige eenheid vormen
In een groots bezield geheel
waarin ieder nietig onderdeel
deel heeft aan de eenheid
Vincent van Gogh, Laboureur dans un champ, Landarbeider op een akker (1889-90)