Afrika

Civis Mundi Digitaal #113

door Jan de Boer

Voor de Grote Renaissancedam (GERD) in de Nijl in Ethiopië volgen de jaren zich op, zonder dat er veel verandert. Al in 2020, na eindeloos gepraat met zijn Soedanese en Egyptische buren, heeft Addis Abeba eenzijdig besloten om over te gaan tot de eerste fase van het vullen van zijn stuwmeer. Een bijna identiek scenario speelt zich nu af. De tweede fase van het vullen van het stuwmeer is na de verhoging van de stuwdam in gang gezet. Het Ethiopische regenseizoen van juni tot september zorgt er op natuurlijke wijze voor dat eind juli, begin augustus het stuwmeer een capaciteit heeft van een 14 miljard kubieke meter water. De onderhandelingen in april dit jaar tussen Ethiopië, Egypte en Soedan over het gebruik van het water van de Nijl, onder toezicht van de Afrikaanse Unie (UA), liepen uit op een totale mislukking.

Deze tweede fase is een klap in het gezicht van Khartoem en Cairo. Sceptisch over de bemiddeling van de UA, zoeken ze naar andere internationale oplossingen, waaronder een beroep op de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. De regering in Addis Abeba heeft dit Egyptische initiatief verworpen: « Zij hebben geprobeerd het proces van de UA te smoren door het dossier totaal onnodig te internationaliseren. » Ondanks het gebrek aan resultaat wenst Ethiopië de continentale mediatie te vervolgen, conform de slogan « Afrikaanse oplossingen voor Afrikaanse problemen ».

De onverzettelijke stellingname van de Ethiopische regering komt voort uit politieke overwegingen. Sinds 2011 is het motto dat de GERD het land verenigt. Maar die verantwoordelijkheid, het verenigen van alle Ethiopiërs, kan nooit alleen op een infrastructureel project berusten. En bovendien toont de huidige situatie in Ethiopië, met zijn steeds wredere en uitbreidende oorlog in de deelstaat Tigray en de steeds omvangrijkere opstanden in de regio Oromia – het thuisfront van de huidige premier Abiy Ahmed – een totaal andere realiteit.

De laatste maanden is het sleutelwoord « itsmydam » – het is mijn stuwdam – als het ware een virusinfectie in Addis Abeba en in de rest van het land geworden: het verschijnt op T-shirts, op taxi’s, in vitrines van winkels… De constructie van de stuwdam heeft een patriottistisch elan voortgebracht vergelijkbaar met de veldslag van Adoua, de Ethiopische overwinning op de Italianen in 1896. En dit patriottisch elan werpt ook zijn vruchten af wat betreft de financiële mobilisatie van belastingbetalers in Ethiopië en van de diaspora. De diaspora heeft alleen al dit jaar 4,4 miljoen dollar bijeen gebracht voor de financiering van dit megaproject van ten minste 4,6 miljard dollar. In bepaalde sectoren zijn Ethiopische werknemers verplicht bij te dragen aan de GERD, willen ze hun arbeidscontract verlengd zien.

Maar de voltooiing van de constructie van de stuwdam kan nog wel eens langer duren dan voorzien was. Hoewel de stuwdam voor 80% klaar is, kan het chronische gebrek aan reserves van buitenlandse deviezen, te wijten aan exportproblemen, de totale bouw vertragen. De Italiaanse bouwonderneming heeft al verscheidene keren gedreigd de werkzaamheden te stoppen, laat mijn contact, dat om begrijpelijke redenen anoniem wil blijven, weten.

Daarbij komt dat de militaire campagne in Tigray uitermate kostbaar blijkt te zijn: 2,3 miljard dollar, volgens Abiy Ahmed, dus de helft van de kosten van de stuwdam. En hoewel de regering op korte termijn economische welvaart heeft beloofd door de bouw van de stuwdam, is er geen direct verband tussen de GERD en zijn bijdrage tot de ontwikkeling van het land. Voor energie om het platteland te voorzien van elektriciteit moet er snel geïnvesteerd worden in het rurale elektriciteitsnet. Wat betreft de energie voor industrialisering is er een duidelijke industriële agenda nodig, die tot op dit moment ontbreekt. En wat betreft de voor de export bedoelde energie, die heeft de Ethiopische economische hard nodig voor buitenlandse deviezen.

Wat betreft de stuwdam speelt de Ethiopische regering de patriottische kaart. In een toespraak eind juni heeft Abiy Ahmed de GERD als de nationale prioriteit aangeprezen, na de aankondiging van de terugtrekking van zijn troepen uit Tigray. Maar dat laatste is nog niet gebeurd, en de rebellen maken vorderingen in de buurregio’s Amhara en Afar, waardoor de weg van Djibouti naar Addis Abeba, vitaal voor de Ethiopische hoofdstad, dreigt te worden afgesneden. De ineenstorting van het Ethiopische leger heeft geleid tot een massale toetreding van nieuwe rekruten, veelal jongeren op straat opgepikt en zonder enige opleiding, soms zelfs zonder bewapening naar het front gestuurd. Abiy Ahmed vertoont ondertussen steeds meer dictatoriale trekken: « Indien nodig kunnen wij binnen één of twee maanden een half miljoen strijders mobiliseren »… De spanningen in Ethiopië glijden zo af naar een totale burgeroorlog.

Buurlanden Soedan en Egypte vrezen – niet geheel ten onrechte – dat de stuwdam met het daarachter liggende enorme stuwmeer grote problemen kan opleveren voor de irrigatie van hun gronden langs de Nijl, en zij eisen zekerheid voor hun bevolking. Egypte wenst regionaal beheer en een regeling om conflicten op te lossen. Zonder een juridisch akkoord over regels voor het gebruik van de GERD is het land overgeleverd aan de genade van de Ethiopische autoriteiten tijdens droogteperioden. Deze onmacht zou een teken van zwakheid voor Egypte zijn, en dus niet erg prettig voor president Sisi. En omdat de onderhandelingen tot dusverre geen bevredigend resultaat voor Egypte en Soedan opgeleverd hebben, hebben beide landen kortgeleden een demonstratie van hun macht gegeven: een gezamenlijke legeroefening om druk uit te oefenen op Ethiopië.

De Ethiopische regering toont zich tot dusverre erg beslist en doet geen concessies. Je mag hopen dat de sterke internationale pressie sinds de oorlog in Tigray Addis Abeba kan dwingen om rekening te houden met de reële eisen van Egypte en Soedan. Maar een kat in nood – en dat gaat zeker op voor Abiy Ahmed met de GERD, de nationale trots van Ethiopië – kan rare sprongen maken…

Geschreven in augustus 2021