Civis Mundi Digitaal #116
De staatsgreep in Soedan en geopolitieke spelletjes: een analyse
Ethiopië: bombardementen in Tigré door het regeringsleger
De staatsgreep in Soedan en geopolitieke spelletjes: een analyse
Ik heb in het verleden al enige artikelen over de transitie in Soedan geschreven, maar nu, na de militaire staatsgreep onder aanvoering van generaal Abdel Fattah Al-Bourhane, wil ik in een uitvoerig artikel een analyse van de situatie in Soedan geven, die veel verder gaat dan alleen dat land zelf.
De staatsgreep in Soedan, dat in een zware economische crisis verkeert, komt beslist niet onverwachts. De militairen hebben op 25 oktober generaal Al-Bourhane aan het hoofd van het land geplaatst. Zij die hoopten dat te kunnen verijdelen, te beginnen met de Verenigde Staten, zijn daarin niet geslaagd. De Soedanese situatie is erg ingewikkeld. Technisch gezien leidde generaal Al-Bourhane het land al voor de staatsgreep, maar dan wel in een machtsverdeling met burgers in het kader van instituties ingericht voor een democratische transitie. Dat betekende dat hij mogelijkerwijs vanaf 17 november vervangen zou worden door een burgerlijke leider.
Noch het leger, noch zijn bondgenoten in het land, noch een aantal van zijn buitenlandse bondgenoten (met name Egypte) wilden deze democratische transitie, die eind 2023 met verkiezingen haar beslag moet krijgen, afwachten. Dan zou namelijk de kans verdwijnen om aan de macht te blijven. Het spel dat in dit deel van de wereld gespeeld wordt, geeft de Amerikaanse ambitie weer om China dwars te zitten, die van Rusland om haar invloedszone uit te breiden, alsook de bedoelingen van de Golfstaten, van Turkije en andere minder zichtbare acteurs, die ieder voor zich gunstige mogelijkheden zien bij een groeiende chaos. Het in oorlog verkerende Ethiopië zoekt naarstig steun van het buitenland, en met name van Turkije. De zeer kwetsbare Somalische regering staat op het punt om uit elkaar te vallen. Alleen Soedan was sinds twee jaar een voorbeeld van stabiliteit en democratie, maar helaas lijkt daar nu een eind aan te komen.
Na de in 2019 door een vreedzame volksbeweging veroorzaakte val van de dictator Omar Al-Bachir, na dertig jaar islamitisch-militaire onder drukking, werd Soedan geleid door transitie-autoriteiten op weg naar een ware democratie. De soevereiniteitsraad, waarin tot de bovengenoemde staatsgreep zowel burgers als militairen zitting hadden, moest het land leiden tot aan de verkiezingen, terwijl het dagelijks bestuur toevertrouwd werd aan technocraten. Met deze regeringsformule hervond Soedan na jaren van isolement haar plaats op het internationale toneel. In dit kader tekende het land in januari het zogeheten « Abraham-akkoord » voor toenadering tot Israël, verkreeg het een belofte voor financiële hulp van de Verenigde Staten en werd het van de Amerikaanse lijst gehaald van landen die beschuldigd werden van steun aan het terrorisme. Het was generaal Al-Bourhane die in februari 2020 in Kampala, de hoofdstad van Oeganda, de « normalisering » van de verhoudingen met Israël aankondigde. Het was een geopolitiek plan dat de projecten van het toenmalige Amerika van Donald Trump, bondgenoot van Israël, steunde. Nu alleen aan het roer van de staat bevestigde de generaal zijn steun aan deze normalisering, waarmee hij indirect ook een boodschap aan Washington stuurde.
Maar door het op 25 oktober arresteren van vrijwel alle leden van de regering – te beginnen met premier Abdallah Hamdok – en daardoor een einde te maken aan de democratische transitie, is alles veranderd. Nu de macht geconcentreerd is in de handen van generaal Al-Bourhane, dreigt het land uiteen te vallen. Voor mij staat vast dat er een confrontatie komt tussen de ambities van de generaals achter Al-Bourhane en Mohammed Hamdan Daglo, bijgenaamd « Hemetti », de commandant van de snelle interventie-strijdkrachten van het dagelijks bestuur, met als achtergrond de verschillende benaderingen van met name de Ethiopische kwestie.
Deze staatsgreep lijkt ook op een overwinning van wat Egypte in gedachten heeft. Generaal Al-Bourhane was even voor de gevangenneming van de transitie-autoriteiten in Caïro bij president Abdel Fattah Al-Sisi om hem op de hoogte te stellen van zijn plannen en wellicht om opdrachten van Al-Sisi in ontvangst te nemen. Volgens talrijke waarnemers wenste Egypte, gesteund door de Golfstaten, het einde van het burgerlijke avontuur van de democratische transitie door een militaire machtsgreep, zelfs als dat het risico van Amerikaans en in mindere mate Europees misnoegen met zich mee zou brengen. Een democratisch Soedan zou ideologisch gevaarlijk kunnen worden voor de dictatoriale regimes in de regio.
De Verenigde Staten hebben de verklaringen en de oproepen aan de leiders van de regio verveelvoudigd om de loop van de gebeurtenissen terug te draaien. Dit is tot dusverre zonder succes gebleken, waarmee het risico op de loer ligt dat het een nieuwe demonstratie blijkt van zijn verlies aan politieke invloed. Voor de Verenigde Staten is Soedan belangrijk voor zijn heroveringsstrategie in deze regio, de Hoorn van Afrika, die bovendien nauw gelieerd is aan de Golfstaten. De Verenigde Staten willen allereerst de invloed van China terugdringen. In dat kader had Washington allereerst Ethiopië als houvast en uitgangspunt bedoeld. Maar daar is alles in het honderd gelopen, en premier Abiy Ahmed heeft het land in een burgeroorlog gestort. De Amerikaanse pogingen om druk op de Ethiopische macht uit te oefenen in deze steeds verder uitbreidende burgeroorlog hebben niets opgeleverd. Egypte, dat in Ethiopië een zorgwekkend belang heeft – de inwerkingstelling van de Renaissance-stuwdam in de Blauwe Nijl – is vastbesloten om Ethiopië te verhinderen het water van de Blauwe Nijl te controleren. Dit doet zij niet door een oorlog, maar via steun aan de rebellen van de defensie-strijdkrachten van Tigré (TDF) en hun bondgenoten, het bevrijdingsleger van Oromo (OLA), twee bewegingen in oorlog tegen de centrale macht. Beide groepen bezoeken al heimelijk Soedan, in de hoop er substantiële hulp te verkrijgen.
De burgerlijke component van de Soedanese macht was tot nu toe tegen deze steun, want zij oordeelde dat deze de toch al gespannen verhouding met Ethiopië nog verder zou doen verslechteren. Ook generaal Hemetti, die met een paar Ethiopische leiders goede relaties onderhoudt, is fel tegen de steun aan de rebellen, daarbij gesteund door de Verenigde Arabische Emiraten: een totaal tegengestelde positie dan die van het Soedanese leger en van generaal Al-Bourhane. De twee landen hebben recentelijk nog strijd geleverd voor de controle over de Al-Fashaga driehoek, een zeer vruchtbare zone bij hun gemeenschappelijke grens die indertijd door Omar Al-Bachir afgestaan werd aan Ethiopië. Ook daarover gaf ik destijds informatie. De generaals zijn nu van oordeel dat het gerechtvaardigd is deze driehoek te heroveren, daarbij aangemoedigd door Egypte.
Het weekend voor de staatsgreep in Soedan bezocht de speciale Amerikaanse afgezant voor de Hoorn van Afrika, Jeffrey Feltman, Khartoem om er te pleiten voor het voortzetten van de democratische transitie. Ook de Amerikaanse inlichtingendiensten volgden al maandenlang nauwgezet de voorbereidingen van de staatsgreep en vreesden voor een uitbarsting van geweld tussen de verschillende gewapende groepen: militairen, geheime diensten, paramilitaire groepen van generaal Hemetti en groepen rebellen, die zich in de omgeving van Khartoem ophouden sinds de ondertekening van een vredesakkoord in oktober 2020. Desondanks werd de burgerlijke macht omvergeworpen.
Dit échec werd onmiddellijk gezien als een nederlaag van de Amerikaanse autoriteit. Rusland, dat in dit conflict eerst Amerika steunde, was dolgelukkig om deze uitzonderlijke gelegenheid aan te zien komen die de Amerikaanse plannen verijdelde. Rusland feliciteerde zich met dit « logische resultaat van een mislukte politiek ». Moskou, dat ten tijde van Omar Al-Bachir toestemming had verkregen om in Port-Soedan een maritiem steunpunt te realiseren voor de ontvangst van vier oorlogsschepenen en 300 personen, alsook de vrije doorgang van wapens via de havens en vliegvelden van het land, was diep gekwetst door de burgerlijke regering die dit project ter discussie stelde. De Russen waren al betrokken bij ontwikkelingen in de mijnsector. Raadgevers van het bedrijf Wagner (o.a. huursoldaten), gelieerd aan het Kremlin, zouden naar mijn informatie weliswaar zeer discreet, maar uitdrukkelijk in Soedan aanwezig zijn.
Het laatste woord over Soedan is nog lang niet gezegd, en we zullen nog heel wat horen over de gewapende ontwikkelingen in dit gebied, die altijd ten koste gaan van de diverse bevolkingsgroepen.
Geschreven in november 2021
Ethiopië: bombardementen in Tigré door het regeringsleger
Ik heb u al vaker op de hoogte gehouden van wat er zich in Ethiopië afspeelt, en nu er een nieuwe fase is aangebroken in deze oorlog, die al bijna een jaar de Ethiopische regering tegenover de rebellen van het Volksfront voor de bevrijding van Tigré (TPLF) stelt, lijkt het mij goed om weer een artikel aan deze trieste stand van zaken te wijden.
Het federale leger heeft recentelijk ten minste acht bombardementen in de noordelijke regio Tigré uitgevoerd, waarbij volgens de Verenigde Naties ten minste drie doden zijn gevallen en tientallen mensen gewond zijn geraakt. De Ethiopische regering twitterde: « De chirurgisch uitgevoerde operaties van het federale leger hadden als doel de illegale opslagplaatsen van zware wapens op gelokaliseerde plaatsen te vernietigen ». De waarheid is evenwel anders: de doelen waren onder meer een hotel, textielfabrieken en een opslag voor bouwmaterialen. Het is overigens moeilijk om de precieze schade aan te geven, want de provincie Tigré is door de federale regering afgesloten van iedere vorm van telecommunicatie en het is journalisten verboden de provincie te bezoeken.
Na eerst het bestaan van de bombardementen te hebben ontkend – « het is een absolute leugen » – moest Addis Abeba het bestaan ervan uiteindelijk toch erkennen. De regering van premier Abiy Ahmed – die in 2019 de Nobelprijs van de vrede toegekend kreeg (ik schreef daarover destijds een artikel) –beschuldigde overigens het TPLF ervan bij een beschieting met zware artillerie van de stad Wuchale 30 burgers te hebben gedood. Ik heb dat niet weten te verifiëren.
De bombardementen zijn overigens niet van de laatste tijd. Op 22 juni, toen de rebellen een tegenaanval vanuit de wildernis uitvoerden, werden bij een bombardement door het federale leger 43 burgers gedood op de markt van Togoga, zo’n dertig kilometer van Makalé. Dit lijkt een wraakactie te zijn tegen de in opstand gekomen bevolking van Tigré. Het grote offensief van 14 oktober van het federale leger om de bezette gebieden in Amhara en in Afar terug te veroveren, heeft tot dusverre weinig succes. Het treffen wordt nu vervolgd rond Dessie met haar 200.000 inwoners, een strategisch kruispunt op de weg die naar Addis Abeba leidt. De rebellen laten graag weten dat zij klaarstaan om op te trekken naar de 400 kilometer zuidelijk gelegen Ethiopische hoofdstad. Zij hebben zich al meester gemaakt van de stad Chifra in de regio Afar in het oosten, gevaarlijk dichtbij de verkeersader die de Ethiopische hoofdstad verbindt met de kuststad Djibouti, en die de economische long van het land is. Een verovering van deze vitale route zou Addis Abeba verstikken.
« De bombardementen zijn eerder een teken van wanhoop dan van een werkelijke militaire tactiek » laat mijn informant Kjetil Tronvoll van het New University College te Oslo weten. Als ik hem mag geloven maken de bombardementen vooral deel uit van een communicatiestrategie « want hun impact op de oorlog in Tigré is uiterst beperkt, maar het federale leger heeft het nodig om de Ethiopische bevolking te laten zien dat zij het TPLF schade toe kan brengen ».
Deze stedelijke bombardementen hebben de internationale gemeenschap, met wie Abiy Ahmed toch al een erg moeizame verhouding heeft, doen reageren. De Verenigde Staten en de Europese Unie hebben beide partijen opgeroepen om te onderhandelen over een staakt-het-vuren. Bij de Verenigde Naties heeft de woede een hoogtepunt bereikt. Enige weken na de uitzetting van zeven van haar diplomaten uit Ethiopië, heeft zij één van haar humanitaire vluchten voor de landing in Makalé moeten laten terugkeren, doordat jachtvliegtuigen van het Ethiopische leger daar begonnen te schieten. Het humanitaire coördinatiebureau van de Verenigde Naties gelooft niet dat dit toeval was. Haar vertegenwoordigster in Oost-Afrika, Gemma Connell: « De Ethiopische regering werd door ons geïnformeerd over deze vlucht voordat het vliegtuig opsteeg ». Alle vluchten van de Verenigde Naties zijn nu geannuleerd. Dat is een beslissing die de provincie Tigré nog verder isoleert, terwijl een belangrijk deel van de bevolking daar honger lijdt, of zelfs van honger sterft. Zo heeft Tigré door toedoen van de Ethiopische regering de afgelopen vier maanden slechts 10% van zijn humanitaire behoeften ontvangen. Zo voltrekt zich een gigantisch menselijk drama, waarvoor de Ethiopische premier verantwoordelijkheid draagt.
Geschreven in november 2021