Kiezen voor het afwijkende (Opinie De Limburger 20 oktober 2022)

Civis Mundi Digitaal #127

door Mathieu Wagemans

Er verschijnen de laatste jaren steeds meer berichten over crises. Een crisis kan worden beschouwd als een probleem dat niet gemakkelijk oplosbaar is. Gebruikelijke interventies helpen niet meer. Er is meer nodig. Denk aan de stikstofcrisis, de crisis op de woningmarkt of de energiecrisis. Maar ook het alsmaar afbrokkelend vertrouwen in de overheid en de politiek kan als een crisis worden opgevat.

Dat roept de vraag op of er niet iets fundamenteel mis is. We beschikken over alsmaar meer onderzoek, steeds meer mensen werken aan innovaties en we leren van onze ervaringen. We richten nieuwe organisaties op met als opdracht oplossingen te bedenken En als het mis gaat, proberen we via evaluaties en parlementaire enquêtes de onderste steen boven te halen. En vervolgens trekken we conclusies en doen voorstellen voor verbetering. Maar die helpen lang niet altijd. Mogelijk zijn die oplossingen te eenvoudig of, anders gezegd, zijn de problemen te ingewikkeld.

Regels
Om daar zicht op te krijgen is belangrijk dat we onze wijze van organiseren nader te bezien. Organiseren houdt in dat we orde scheppen. We formuleren doelen en opdrachten. We kennen bevoegdheden toe en maken afspraken over hoe we aan het werk gaan. Organiseren betekent dat we precies definiëren wat er moet gebeuren en wat iemand moet doen. Maar kenmerk van een definitie is dat die een onderscheid maakt tussen wat de definitie omvat en wat niet onder de definitie valt. Dat laatste wordt buitengesloten. Het is betekenisloos. Het krijgt geen aandacht. Per definitie niet. En dan gaat het fout. De aandacht in een organisatie gaat immers enkel uit naar wat we formeel hebben vastgelegd in regels. Organisaties creëren zo hun eigen wereld. Maar telkens weer blijkt dat die wereld beperkt is. We hebben geen aandacht voor de buitenwereld.

Maar juist die buitengesloten wereld heeft ons een boodschap te vertellen. Sterker nog, je zou kunnen stellen dat kenmerkend voor een organisatie of een systeem vooral datgene is dat geen aandacht krijgt. Typerend voor een organisatie is niet alleen wat die organisatie of dat systeem omvat, maar juist ook datgene waarvoor er daarbinnen geen plaats is. Vergelijk het met het begrip identiteit. Wanneer we de vraag krijgen wie of wat een bepaalde persoon eigenlijk is, zijn we geneigd eigenschappen te benoemen die die persoon onderscheiden van anderen. We benoemen het afwijkende ten opzichte van wat gebruikelijk is. Bijvoorbeeld hoe iemand zich kleedt of een zeldzame ziekte heeft. Het afwijkende bepaalde het eigene van een persoon.

Zou het niet helpen wanneer we met betrekking tot en binnen onze organisaties diezelfde houding zouden aannemen? Dat we de aandacht verleggen van onze regels en wetten naar wat we daardoor buitensluiten. Dat we de vervreemding tussen overheid en burger kenmerkend noemen voor ons overheidssysteem. Dat kenmerkend voor ons landbouwsysteem is dat het ecologische en sociale waarden onder druk zet. Dat kenmerkend voor het overheidsbeleid is dat het centraal stellen van regels de gevoelens van burgers opzij drukt. Dat in het politieke systeem het centraal stellen van partijbelangen de bron is van doofheid en blindheid.

Omslag
Dat houdt een ingrijpende omslag in. Het vraagt bovenal lef, vooral in onze binnen ons bestuurlijke en politieke systeem. Daarin is de aandacht thans vooral gericht op wat succesvol is en op de vraag hoe men zich kan profileren. In de politiek zou dat inhouden dat de rol en positie van de oppositie wordt versterkt. Die heeft dan de verantwoordelijkheid datgene te benoemen dat men liever buiten beeld houdt. Datgene op tafel leggen wat men liever geheim wil houden. Opkomen voor wat kwetsbaar is binnen onze regelsystemen. Benoemen waar men liever doof en blind voor is.

Thieu Wagemans is Raadslid voor Ronduit Open in Leudal