De politieke invloed van TV zenders in de VS

Civis Mundi Digitaal #130

door Herman Hümmels

Raymond Mens is Amerika-kenner en politicoloog. Hij studeerde In Amsterdam en Virginia. Daarna werkte hij onder andere als campagnestrateeg voor de VVD. Hij voorspelde in 2015 dat Donald Trump de presidentsverkiezingen weleens zou kunnen winnen. In Nieuws als wapen beschrijft Mens een stukje Amerikaanse geschiedenis rond de opkomst van de Amerikaanse nieuwszenders met als hoofdpersonen media-tycoons en Amerika’s ex-president Donald Trump.

De mediaoorlog die Amerika verscheurt is meer dan een concurrentiestrijd om marktaandelen of winstmarges. Het gevecht draait om politieke macht. Drie ontwikkelingen passeren in dit boek de revue: de ontdekking van nieuws als geldmachine; de opkomst van nieuws als tegengeluid; de verwording van nieuws als het nieuwste wapen van een steeds fellere politieke tweestrijd.

1980 – 1996

‘s Werelds eerste nieuwszender werd opgericht door Ted Turner, pionier van de kabeltelevisie. Hij richtte in 1980 de tv-zender CNN op met 24-uur per dag nieuwsuitzendingen. In 1986 was CNN de enige zender die lancering van spaceshuttle Challenger live uitzond. Na een moeizame start laat de ramp met de Challenger (1986) zien wat de waarde van de nieuwszender is. In 1987 verslaat CNN het drama rond baby Jessica. De peuter wordt na twee dagen uit een put bevrijd. Als in 1990 Saddam Hoessein buurland Koeweit binnenvalt is dat het begin van de Golfoorlog. De camera’s van CNN volgen de militairen op de voet.

Ondertussen hadden ook andere zenders de lucratieve markt ontdekt. Krantenmagnaat Rupert Murdoch (1931) is een concurrent. In 1986 voegt hij een aantal kleine tv-zenders samen in de zender ‘FOX News’. Op dat moment waren er drie grote zenders: ABC, CBS en NBC (later MSNBC). Deze drie hebben een imagoprobleem: ze werden ‘te elitair’ en ‘te links’ gevonden. Daarom maakte Murdoch van FOX een conservatieve nieuwszender.

1996 – 2000

Murdoch neemt oud-zenderbaas en politiek strateeg van Nixon, Reagan en Bush aan: Roger Ailes. Ailes neemt de touwtjes bij FOX in handen. “De strategie van Murdoch en Ailes leunt op stijl en inhoud. Hun zender moet letterlijk en figuurlijk van het scherm spatten en doen wat de tabloids van Murdoch al jarenlang succesvol doen: de aanval op de elite openen, het liefst met gestrekt been” (p62). Presentatoren gaan een prominente rol spelen. CNN meldt als eerste een grootste nieuwsgebeurtenis van de eenentwintigste eeuw: de dood van Diana, de prinses van Wales. In 1997 wordt president Bill Clinton beschuldigd van een affaire met Monica Lewinsky. FOX News en MSNBC floreren. Tijdens de Balkanoorlog is CNN oppermachtig. De invloed van FOX News wordt merkbaar in verkiezingen.

2001 -2004

In deze periode vinden de aanstelling van president Bush, de 9/11 aanslagen en de oorlog in Irak plaats. “In de maanden na de aanslagen verliest de zender van Turner terrein aan die van Murdoch, wiens vaderlandslievende koers bij veel kijkers scoort” (p92). FOX wint van CNN. Tijdens de oorlog in Irak zet FOX een nieuwe verslaggever in: Geraldo Rivera. Hij is niet alleen een nieuws- maar ook een showman. Hij reist met het leger mee en geeft per ongeluk gevoelige informatie door en wordt door het leger over de grens naar Koeweit gezet. Het conflict met het leger in Irak zorgt voor een mediaoorlog tussen FOX en MSNBC. Mens beschrijft uitvoerig de vete die er was en het succes van FOX die groter werd dan CNN. Ondertussen was er een driedeling ontstaan: FOX News op rechts, CNN in het midden en MSNBC op links.

2008 – 2009

Bill O’Reilly laat bij FOX zien dat presentatoren (pratende hoofden) een verschil kunnen maken. Hij maakt het vak van televisiecolumnist tot een fel begeerde positie: “nieuws overkomt je niet, nieuws maak je” (p118). De opkomst van Obama is een cruciaal moment in de concurrentiestrijd tussen de drie nieuwszenders. CNN en MSNBC gunnen Obama veel zendtijd. Dit maakt dat FOX News “kan bewijzen waarom het op aarde is: om tegenwicht te bieden aan de linkse media. [...] Obama ziet niet zichzelf, maar een terrorist terug op de televisie” (p123/4). Onder andere het bericht dat hij als klein jongetje naar een islamitische school ging, werd uitgemolken. Hij wordt in Ailes’ uitzendingen steevast ‘Barack Hussein Obama genoemd.

2012 – 2017

De verkiezingen van 2016 zijn weer een ‘feestje’ voor de zenders. Joe Biden stelde zich niet verkiesbaar; zowel bij de Republikeinen als bij de Democraten zijn er voorverkiezingen. Op 16 juni 2015 stelt Donald Trump zich verkiesbaar. De voormalige reality-ster was populair bij de kijkers én bij de baas van Fox News. In een debat onder leiding van presentatrice Megyn Kelly confronteerde ze Trump met controversiële uitspraken. Trump: “Als jij dat niet leuk vindt, is dat jouw probleem.” Trump biedt geen excuus aan, maar zet de aanval op Kelly en haar zender in de media voort. Een paar maanden later komt er een verzoening. Vechtersbaas Trump komt als winnaar uit de strijd. “Ailes heeft niet alleen de machtsverhoudingen in de media, maar ook in de politiek veranderd” (p154). Trump wint de verkiezingen. Er verschijnen steeds meer berichten over seksueel grensoverschrijdend gedrag van Ailes, O’Reilly en anderen. Hun rol is uitgespeeld.

2018 – 2021

Trump is fan van FOX News. Het Witte Huis is deels bemand met oud-medewerkers van FOX. Laura Ingraham is ondertussen ster-presentator, evenals judge Jeanine Pirro. Nepnieuws wordt een gevleugeld woord. Trump blijft via FOX in tune met zijn kiezers. “Presentatoren vormen een ring van adviseurs om de president heen” (p188). De directe lijn tussen Trump en Murdoch wordt pijnlijk duidelijk als Trump in 2020 de verkiezingen verliest. FOX News geeft dit als eerste door. “Een woedende Trump belt Rupert Murdoch op en roept: trek de toewijzing nu terug. Murdoch weigert. [...] Trumps presidentschap is ten einde” (p190/1). Communicatief heeft Trump echter gewonnen: een maand later is zijn achterban er van overtuigd dat hij toch gewonnen heeft. De Stop The Steal-beweging van conservatieve kiezers floreert. Hoewel de Capitool-bestorming de FOX-presentatoren te ver gaat, blijven ze vierkant achter Trump staan.

2020 – 2022

De ‘pratende hoofden’ hebben grote invloed op het maatschappijbeeld van miljoenen Amerikanen. Mens laat er verschillende de revue passeren. Naast allerlei affaires speelt de Capitool-bestorming een rol in het nieuws, maar vooral de dood van George Floyd op 25 mei 2020 zorgt voor ophef. De handelwijze van de agenten zorgt voor grote woede in de samenleving. Al snel volgden er verspreid over het land grote Black Lives Matter- demonstraties. CNN stuntelt over de berichtgeving rond Floyd. Judge Jeanine richt zich vooral op de dader: “Het is beangstigend dat dit in de Verenigde Staten kan gebeuren” (p224).

Er ontstaat nu ook een tweedeling tussen CNN en Fox: “die staat gelijk aan de tweedeling op dit dossier in Washington: de ene partij wijt de vele schietpartijen aan vuurwapens, de andere partij legt de schuld bij het gebrek aan goede geestelijke gezondheidszorg” (p225). “Miljoenen Amerikanen bezien het nieuws vanuit hun eigen loopgraven, waardoor maatschappelijke ontwikkelingen totaal verschillend beleefd worden” (p226).

2022

Het medialandschap is de afgelopen veertig jaar drastische veranderd. “Als Trump in 2022 stappen zet om opnieuw in het Witte Huis te komen, valt het diverse media op dat FOX News daar maar minimaal aandacht aan besteedt [...] Kwade genius achter de strategie zou Rupert Murdoch zelf zijn. [...] Hij keurt de opruiing van de president af en geeft de voorkeur aan een opvolger die de democratische spelregels wel respecteert. [...] Ze zijn altijd tegen me geweest, laat de oud-president weten” (p245/6).

“De tweedeling tussen de nieuwszenders stijgt naar een hoogtepunt als de FBI een huiszoeking doet bij Mar-a-lago, het nieuwe huis van Trump” (p252).

“Wie tussen Fox News en MSNBC zapt, zapt tussen twee Amerika’s. Het verschil is groot en de toon is hard” (p255).

Conclusie

Raymond Mens geeft uitgebreid weer hoe media en politiek met elkaar verweven zijn, in Amerika. Hij besluit met een lijst ‘pratende hoofden’ en geeft kort aan hoe het nu met hen gaat. Mens voegt een interessante nieuwe informatieve toevoeging toe, vooral als het online videomateriaal betreft: als aanvulling op het geschrevene, is een grote hoeveelheid QR- codes toegevoegd naar de uitzendingen waarnaar verwezen wordt. Het boek van Mens is een interessant document voor iemand die geïnteresseerd is in de geschiedenis van de belangrijkste tv-zenders in de Verenigde Staten en belangstelling heeft voor hoe die media van invloed zijn op de politiek en de polariserende werking op de opvattingen van de bewoners.