Aarde en milieu

Civis Mundi Digitaal #133

door Jan de Boer

Vrouwen en de toekomst van onze wereld

Als de wereld nog een kans heeft om aan het einde van deze eeuw leefbaar te zijn, is dat dankzij vrouwen. Een op 27 maart gepubliceerde studie van de groep « Earth 4All », gelieerd aan de Club van Rome, brengt nieuwe overtuigende argumenten naar voren voor de noodzaak van het onafhankelijk worden van vrouwen (« women empowerment »). Dat zou een bepalende factor zijn niet alleen voor een draaglijke demografische groei, maar ook voor de beperking van de klimatologische impact en dus van het overleven van de mensheid op deze planeet. Natuurlijk is dit idee niet nieuw: in de stiefmoederlijk bedeelde landen weet men al heel lang dat de opvoeding en scholing van meisjes een belangrijke kracht voor ontwikkeling is: hoe langer de schoolperiode, hoe minder bevallingen en meer ruimte voor mogelijkheden voor een zelfstandig bestaan. In een ontwikkelde wereld bevordert de gelijkheid van mannen en vrouwen ook de sociale vooruitgang.

Deze studie maakt voor tien zones op onze planeet de verwachtingen duidelijk niet alleen wat betreft geboorte- en sterftepercentages, maar ook wat betreft de interacties tussen gegevens als het BBP per inwoner, scholing, gezondheid en klimaatopwarming. Na het bestuderen van « de mogelijke ontwikkelingen in de loop van deze eeuw wat betreft energie, voeding, ongelijkheden, sociale spanningen, armoede, demografische en economische groei, laten wij zien dat op niet één van deze gebieden vooruitgang bestaat zonder een veel grotere zelfstandigheid van vrouwen, » schrijven de onderzoekers, die optimistischer dan de Verenigde Naties de verwachtingen inzake de wereldbevolking ter discussie stellen.

De geboorte van de acht miljardste aardbewoner in 2022 bevestigde de demografische versnelling, die niet te scheiden is van de klimatologische zorgen: de planeet telde 1 miljard inwoners in 1803, 2 miljard in 1927, 3 miljard in 1960, 4 miljard in 1974, 6 miljard in 1999 en dus 8 miljard in 2022. Deze snelle demografische ontwikkeling geeft mij toch de gelegenheid een centraal punt van consensus tussen de normaliter elkaar bestrijdende demografen te onderstrepen: na een meer dan indrukwekkende groei in de laatste zes decennia zal de mondiale bevolking teruglopen van nu tot aan het einde van de eeuw dankzij een spectaculaire daling van het geboortecijfer.

De vraag is nu wanneer dit plaats zal vinden. De Verenigde Naties dachten dat dat niet eerder dan aan het einde van de éénentwintigste eeuw het geval zou zijn, bij een dan uiterst problematisch bevolkingsniveau voor de planeet: 12 miljard mensen. De sterkere en meer algemene daling van het geboortecijfer dan voorzien was – gemiddeld 2,3 kinderen per vrouw op dit moment en 2,1 in 2050 - bracht de Verenigde Naties ertoe haar verwachtingen naar beneden toe bij te stellen. Zij voorziet de piek met 10,8 miljard mensen nu in 2080.

Maar andere experts betwisten deze verwachting en stellen deze evaluaties naar beneden toe bij. Een in 2020 in het wetenschappelijke blad « The Lancet » gepubliceerd Amerikaans onderzoek voorziet de piek in 2064 met een lager aantal van 9,7 miljard mensen, gevolgd door een duidelijke daling. De wetenschappers van « Earth4all » denken dat de wereldbevolking de 8,5 miljard niet zal passeren en vanaf 2050 al zal gaan dalen – en zelfs al vanaf 2040 als ongekende investeringen op het gebied van scholing, gezondheid, voedselveiligheid… dat en van gelijkheid tussen vrouwen en mannen goedgekeurd worden en plaatsvinden.

De mogelijkheid van vrouwen om « over hun eigen lot te beslissen wat betreft scholing, werk en gezinsleven is één van de factoren die het verschil met de schattingen van de Verenigde Naties verklaart, » stelt Beniamino Callegari van de universiteit Kristiania in Oslo en één van de auteurs van het rapport: « Als vrouwen autonoom zijn, hebben zij gemiddeld een voorkeur voor een evenwicht tussen deze elementen dat zich vertaald in een uitstel van zwangerschappen en dus in kleinere gezinnen. »

De absoluut bepalende impact van het statuut van vrouwen wordt versterkt door de volgende constatering: terwijl het geboortecijfer in de landen met de grootste bevolking (China, India, Brazilië, de Verenigde Staten) ineenstortte, bleef de demografische groei aanzienlijk in ontwikkelingslanden als de Magreb, en in gebieden als de Sahel, het centrum van Afrika, Afghanistan, Jemen en Irak. Dit zijn gebieden waar de vrijheid van vrouwen in het geding is of in het geheel niet bestaat, veroorzaakt door onderdrukkende regimes geleid door mannen die geboorten aanmoedigen vanuit religieuze, economische of oorlogszuchtige redenen. « Kan men zich voorstellen dat de Sahel (waar vrouwen gemiddeld meer dan vijf kinderen hebben) verantwoordelijk is voor een derde van de bevolkingsgroei in de eenentwintigste eeuw? » vraagt de demograaf Michel Garenne zich af in een artikel in het Franse dagblad « Le Monde » in 2017. Hij kwalificeert deze regio daarbij als een « demografische bom ». Vandaar de absolute maar zeer problematische noodzaak van een stabilisatie van deze regio’s.

Maar hoewel de groei van de wereldbevolking een duidelijke impact heeft op de CO2-uitstoot, is een demografische vermindering in arme landen, waarvan de « CO2 -voetafdruk » heel erg klein is, op zich geen antwoord op de klimaatproblemen. « Het belangrijkste probleem van de mensheid is de buitensporige consumptie van koolstof, niet de bevolking, » schrijven de experts van « Earth4All »: « Het is het hoge niveau van de « milieu-voetafdruk » van de 10% rijkste mensen die de planeet destabiliseert. » Kortom, geen enkele aanpak voor het vestigen van de aandacht op de demografische en mileu-uitdagingen kan de kwestie van gelijkheid tussen mannen en vrouwen, maar ook tussen alle mensen op deze planeet, uit de weg gaan.

Geschreven in april 2023

Kunstmatige intelligentie: een levensgevaarlijke ontwikkeling

Zoals alle uitvindingen die een zegen voor de mensheid kunnen zijn, wordt ook kunstmatige intelligentie of Artificial Intelligence (AI), dat waardevol kan zijn voor het oplossen van grote wereldproblemen, voor het onderwijs, voor de gezondheidszorg… ook gebruikt uit een oogpunt van concurrentie en machtswellust voor rampzalige, dodelijke uitvindingen, zoals atoomsplitsing voor nucleaire wapens. Het veel te vroeg overleden genie Stephen Hawking zei dat als de mensheid niet ten onder gaat aan de door haar veroorzaakte klimaatverandering, dat dat dan wel gebeurt door de door de mensheid geschapen sombere en dodelijke kant van AI.

De kranten hebben er bol van gestaan: bijna 2000 experts en persoonlijkheden uit de AI-sector hebben – naar aanleiding van ChatGPT – begin april een alarmbericht de wereld ingestuurd over de bedreigingen van deze technologie voor desinformatie en voor het verlies van controle over onze beschaving. Zij roepen op een pauze van een half jaar in te stellen wat betreft deze ontwikkelingen om na te denken over de ethische, sociale en politieke consequenties, en om spelregels op te stellen. Want we zien dat met AI referenties en bronnen verdwijnen. Feiten kunnen tot in het oneindige gemanipuleerd worden en hun relatie met de realiteit volledig verliezen. AI geeft alle mogelijkheid tot levensgevaarlijke desinformatie – een « zegen » voor complottisten, etc. – op sociale media. De oproep tot het houden van deze pauze c.a. zou zo een stap in de goede richting zijn.

Helaas is hier sprake van een bedrieglijke naïviteit. Het bericht stelt dat AI moet worden herijkt wat betreft « de fabricatie van machtige systemen vooraan in de technologie: deze moet duidelijker, veiliger, vatbaarder voor uitleg, transparanter, robuuster, volledig onderling afgestemd en waardiger voor vertrouwen en loyaliteit worden ». Nou ja, je kunt altijd dromen! Deze oproep tot ethiek en betrouwbaarheid is domweg naïef, onnozel, omdat er niet gezegd wordt over hoe de belangrijkste hinderpalen uit de weg geruimd moeten worden. Enerzijds is er de harde concurrentie van de hoofdrolspelers van de « tech », die met alle kracht vechten om het leiderschap over wat Bill Gates, mede-oprichter van Microsoft, kwalificeert als « de grootste technologische revolutie sinds de jaren 1980 ». Het is een illusie om aan deze tovenaarsleerlingen te vragen om samen te werken, transparant te zijn en zich verantwoordelijk te weten in deze jacht op het goud. Anderzijds kunnen we in de context van de technologische oorlog tussen de Verenigde Staten en China de hoop op een absoluut noodzakelijk mondiaal bestuur, harde afspraken, etc. wat dit onderwerp betreft helaas ook vergeten.

Achter deze alarmkreet verbergen zich overigens heel wat investeerders en ontwikkelaars van AI die, onder het mom van het redden van de mensheid van de chaos, eigenlijk ongerust zijn om er niet in te slagen de macht van deze technologie te normeren wat betreft haar sociaal nut, en met name wat betreft de verdiensten die zij ervan verwachten: zij zijn bang dat hun verdiensten drastisch beperkt zullen worden en wellicht zelfs als sneeuw voor de zon verdwijnen.

De Europese Unie werkt aan een wet voor de ontwikkeling en het gebruik van AI, maar zonder mondiaal bestuur met harde afspraken, etc. voor AI – en dat zie ik niet gebeuren – brengt AI ons op de rand van de afgrond, met alle kans dat de mensheid in die afgrond geduwd wordt. Ik voorspel dat AI wereldwijd ongekende werkloosheid zal veroorzaken en financiële markten zal manipuleren, met alle gevolgen van dien, terwijl de wapenwedloop met AI ontwikkelde militaire robots en autonome wapens (de Verenigde Staten, China en ook andere landen werken daar al jaren aan) door criminelen worden gebruikt voor hun activiteiten, infrastructuren volledig kan ontregelen, etc., etc.

In een studie van de universiteit Oxford en de universiteit Yale, al daterend uit mei 2017 (!), laten 350 wetenschappers ons weten dat « door haar mogelijkheid op autonome wijze te leren en te evolueren, AI op een goede dag (naar mijn mening beter gezegd « op een kwade dag ») de menselijke intelligentie kan overtreffen, en zij zou dan kunnen beslissen zich tegen haar scheppers te keren ». Het is in de (verre) toekomst zacht gezegd beslist niet onmogelijk dat een door AI gecreëerde maatschappij van superintelligente autonome robots ons als slaven gaat gebruiken in plaats van andersom. Mijn geachte lezers zullen dat niet willen geloven… net zoals zij mij nooit geloofd hebben inzake de klimaatverandering met alle (komende) catastrofale gevolgen van dien. Lees onder meer Stephen Hawking er nog maar eens op na. AI is duizend maal gevaarlijker dan de atoombom.

Geschreven in april 2023