Wetenschap en geloof, waarden en bewustzijn, dichterlijke reflecties
Civis Mundi Digitaal #137
door Piet Ransijn
https://www.wyniasweek.nl/in-de-coronacrisis-was-het-rivm-niets-anders-dan-een-politiek-instrument/
Wetenschap en geloof 2023 08 17
Piet Ransijn
Nog niet overleden
wel soms moegestreden
is in mijn gedreven leven
veel onbegrepen gebleven
Wat ik er zelf van heb begrepen
daar heb ik veel van opgeschreven
voor degenen die dat willen weten
ook al is het onvoltooid gebleven
Vaak had ik een vorm van vrede
met mijn beperkte vorm van weten
Een zekere vervulling en geluk
ondanks werk en andere druk
Het leven heeft mij uitgedaagd
soms ook veel van mij gevraagd
Meestal vonden we een antwoord
en ging het leven vrolijk voort
Vele dingen heb ik niet begrepen
Andere zaken zijn omstreden
De herkomst van het virus van corona
De stappen die men heeft genomen
De grote blinde volgzaamheid
in onze wetenschappelijke tijd
De wetenschap bood hoop
en vervanging van het geloof1
Terwijl zij heel veel nog niet weet
doorgaans dogmatiek bestreed
of het onderwerpt aan onderzoek
en stoutmoedig hypothesen toetst
werd wetenschap een nieuw geloof
dat hoop en redding uit de nood belooft
Mensen moeten tegenwoordig geloven
in het heil dat de deskundigen beloven
Toekomstig leven staat op het spel
Mensen volgen dan vaak wonderwel
de regelingen van het machtsspel
Wetenschap verliest zijn autonome kracht
komt meer en meer handen van de macht
die wat de wetenschap genuanceerd beweert
tot heil van de talloos velen propageert
De wetenschap wordt dan geweld gedaan
en leidt een zwaar bedreigd bestaan
Is wetenschap niet meer ermee gebaat
als zij voor andere visies openstaat
zich met redelijk debat inlaat?
Organisatieprincipes die overeenkomen met het wetenschapsbedrijf.
https://ibestuur.nl/artikel/de-ethificering-van-govtech/
Wetenschap, waarden en bewustzijn
De combinatie van techniek en macht
heeft onnoemelijk veel leed gebracht
maar ook onnodig leed verzacht
Het komt uiteindelijk aan op de ethiek
Want zonder waarden gaat het niet
en doen wij ook onszelf teniet
Wetenschap kan ook ontaarden
zonder waarden van waarachtigheid
eerlijkheid, openheid, betrouwbaarheid
Een open oog voor tegenstrijdigheid
en openheid voor kritische repliek2
Want zonder oppositie gaat het niet
Dan wordt de wetenschap een dictatuur
en dan verdwijnt de wetenschapscultuur
van vrij en open kritisch onderzoek
naar wat men eerst gegrond vermoedt
en daarna onderzoekt en toetst
Ieder vinding vraagt weer verder onderzoek
De wetenschap blijft steevast onvolledig
en blijft met nieuwe hypothesen bezig
Het speelt zich af in ons bewustzijn
Het enige waarvan wij zeker zijn
Wetenschap als spel van ons bewustzijn
Terwijl bewustzijn ook de waarden schept
waarmee de mensheid zich verheft
Als er iets is om betrokken bij te zijn
dan is dat de ontwikkeling van het bewustzijn
en het waarde-volle menselijke vermogen
tot begrip, respect en mededogen
Wat is het licht van het bewustzijn?
waar komt het eigenlijk vandaan?
Wat zegt het over ons bestaan?
Dergelijke vragen gaan ons aan
Volgens Augustinus komt dit licht van God
door wie de geest verlicht wordt3
God zou dan een en al bewustzijn zijn
waarvan wij dan deelgenoten zijn
Als een miniem maar wetend onderdeel
van een ontzagwekkend groot geheel
Een wetenschap van het bewustzijn
onderzoekt de grote vragen van ons zijn
De natuur als een bezield geheel
De natuur lijkt op een bezield systeem
waarvan wij nog maar weinig weten
ondanks alles wat wij kunnen meten
De notie van bezieling van het Al verdween
De natuur zag men als materieel systeem
Het is een knap gestructureerd geheel
Verbazend intelligent in ieder onderdeel
Hetgeen ons telkens weer verrast
en waarbij een zekere eerbied past
Zo men wil een religieus gevoel
met verbondenheid als doel
dat wetenschap ook geven kan
door de studie van het kosmisch plan
De wereld zit planmatig in elkaar
en alles lijkt verbonden met elkaar
De wereld lijkt op een bezield systeem
hoewel het geloof daarin verdween
Toch kunnen wij haar beter eren
dan exploiteren en haar ruïneren
Want het kan met ons verkeren
als de natuur zich gaat verweren
1. Zie o.a. Herman Hümmels, ‘Wetenschap als nieuwe religie’, Civis Mundi nr 126
Bespreking van Ronald Meester, Wetenschap als nieuwe religie: Hoe corona de spirituele schaarste in de samenleving blootlegde. Ten Have, 2022.
2.Zie o.m. Karl Popper, Conjectures and Refutations, The Open Society and Its Enemies, Unended Quest. An Intellectual Autobiography, Thomas Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions, Paul Feyerabend, Science in a Free Society, ‘Deskundigen in een vrije samenleving’ en ‘Hoe verdedigen wij onze samenleving tegen de wetenschap?’ in Harry Kunneman, red., Wetenschap en ideologiekritiek, Imre Lakatos en Alan Musgrave, Criticism and the Growth of Knowledge.
Verder Robert King Merton, The Sociology of Science en On the Social Structure of Science. Hij is gepromoveerd op het gebied van de wetenschapssociologie en was medewerker van Sorokin aan de Harvard Universiteit. Hij schreef ook boeken en artikelen over ‘Science and Military Technique’, ‘Science, Technology, and Society’ en ‘The Normative Structure of Science’. Hij wordt beschouwd als grondlegger van de wetenschapssociologie.
2.“Het licht waarin wij weten… is het licht van God... het licht in ons hart en het voedsel van de ziel, het vermogen dat de geest voedt en de bron van het denken.” (Belijdenissen I,13,21, Gilson, The Christian Philosophy of Saint Augustine, p 93,104)
“Het natuurlijke licht dat de geest (het bewustzijn) ontvangt van het goddelijke licht, is nodig om iets te kennen. "God neemt niet de plaats in van het intellect als we de waarheid benaderen. Zijn verlichting is alleen nodig om ons intellect in staat te stellen de waarheid te denken krachtens de natuurlijke orde der dingen die door hem expliciet is gevestigd... Augustinus zegt dat het goddelijk licht voor alle mensen schijnt, zowel zondaars als heiligen; het is aanwezig in ieder mens dat in deze wereld komt, en nooit bij ons afwezig als we het nalaten ons erop te richten. Voor zover een mens is toegerust met een intellect, wordt hij van nature verlicht door God." (Gilson, p 79,80, Koornstra, Het noëtisch primaat van het Zelf bij Augustinus, p 28). Er zijn echter gradaties van zuiverheid en nabijheid van dit licht ook al wordt dit gereflecteerd in iedere geest.
“Alles wat over dit licht van de geest hier door mij gezegd is, is alleen maar door ditzelfde licht klaarblijkelijk. Want door dit licht begrijp ik, dat de gezegde dingen waar zijn, en wederom door dit licht begrijp ik dat ik begrijp.” (De vera religione, Over de ware religie)