Klimaatverandering, Citaten van Lisa Doeland, over haar boek Apocalypsofie. Over recycling, groene groei en andere gevaarlijke fantasieën en van psychotherapeute Marte Kaan over ’klimaatangst’

Civis Mundi Digitaal #137

Klimaatverandering

Citaten van Lisa Doeland over haar boek Apocalypsofie. Over recycling, groene groei en andere gevaarlijke fantasieën en van psychotherapeute Marte Kaan

“Dat we ons moeten neerleggen bij een onvermijdelijke ondergang, is niet mijn punt... De apocalyps moeten we niet opvatten als een alles-of-niets gebeurtenis die ons te wachten staat... Het is een gradueel gebeuren... wat altijd nóg erger kan... We moeten vooral afstappen van het idee dat onze planeet een grondstoffendepot is, waar we naar believen uit kunnen putten zonder iets terug te geven, en waarin we probleemloos kunnen dumpen.”

“Wat ik in mijn boek bekritiseer, kortom, is het idee dat de status quo houdbaar is, zolang we daar maar een groene mouw aan passen [...Dat] zet namelijk... de deur open voor een techno-optimistische benadering van de klimaatcatastrofe [met..] onvoldoende oog voor bovenstaande plundering en vervuiling... Wind- en zonne-energie gaan razendsnel... Ook dergelijke energie is niet ‘schoon’.... We vergeten nogal makkelijk dat windmolens en zonnepanelen niet uit de lucht komen vallen.” 

“De toekomst staat niet vast, dus we moeten iets doen om te zorgen dat het een goede toekomst zal zijn. Dat onderschrijf ik zonder meer... Kritisch denken zonder hoop is cynisme, maar hoop zonder kritisch denken is naïviteit... Als het kwik oploopt tot 50 graden is het verzengend heet... bossen branden af. Het is tot die realiteit dat we ons moeten verhouden.”

“Omgang met die realiteit vraagt wat ik ‘goed uitsterven’ noem, wat niet verward moet worden met fatalisme... Ik bedoel ook niet dat ik nu dood wil. (Uit)sterven doen we sowieso, de vraag is alleen wanneer en hoe... Uitsterven is een collectief gebeuren... gaat dus over rechtvaardigheid. Het is een ethische kwestie. Zolang elders van anderen opofferingen worden geëist zodat we hier nog wat langer op de ons bekende voet kunnen doorgaan... is onze hoop op afwending van klimaatcatastrofe niet alleen naïef, maar zelfs kwaadaardig.”NRC 5 aug. 2023 ‘Hoop? Niet als we zo doorgaan’, Lisa Doeland. 

Omgaan met klimaatverandering

Citaten uit boekbespreking van filosoof Lisa Doeland, Apocalypsofie. Over recycling, groene groei en andere gevaarlijke fantasieën. NRC 18 aug. 2023.

(Besproken in CM 135)

“Hoe moet je omgaan met de waarheid over klimaatverandering?... Fatalisme is gevaarlijk. Niet alleen omdat het ons passief maakt terwijl er zoveel is te doen, maar ook omdat het het einde... te eenvoudig voorstelt... Het is een vorm van loochening, een manier om de waarheid niet echt onder ogen te zien... Het uitsterven is allang begonnen... in een zee vol plastic, in de lucht leeg van insecten... Hoe kunnen we deze waarheid verteren?”

“We moeten onszelf als onderdeel leren zien van de hele kringloop van het leven en sterven, en toegeven dat we er niet goed in zijn, in uitsterven... Liever hopen we op een technofix (terwijl technologie vooralsnog eerder bijdraagt aan klimaatverandering...), sussen we onszelf door een hybride auto te rijden en afval te recyclen... gevaarlijke fantasieën... om maar niet te hoeven erkennen dat  het verkeerd gaat.”

“Wat gebeurt er als je niet wegkijkt van de feiten?... We kunnen vluchten, vechten of bevriezen... Vluchten... is de loochening waar Doeland het over heeft... Vechten is al moeilijker, maar noodzakelijk. Het is wat veel klimaatwetenschappers verkiezen.... Bevriezen dat doe je door stil te staan bij je angst... De gevaarlijke fantasieën... zijn daarentegen een vorm van vluchtgedrag. ook al klinken ze vaak heel concreet...” 

“Maar als we het nooit helemaal goed kunnen doen, altijd een spoor achter zullen laten van vervuiling, wat dan? Een eenduidig antwoord is er niet... ‘De natuur heeft [ook...] geen antwoorden... De natuur is onze Grote Moeder... feilbaar... net als wij... De lezer is uitgenodigd er zelf op uit te gaan...”

Verantwoordelijkheid bij wie? Citaten van psychotherapeute Marte Kaan

“De schuldvraag verlamt, ziet Marte Kaan. Wat kan een individu doen tegen klimaatverandering? Pas als politici en bedrijven in actie komen, krijgt gedragsverandering zin.” [Maar hoe krijgen we ze zover? Wat vraagt dat van ons?]

“Net als de meeste mensen voel ik de noodzaak van verandering... en probeer ik mijn steentje bij te dragen door bewust om te gaan met eten, consumeren en reizen... Maar de wijze waarop  deze noodzaak zich inmiddels in onze collectieve psyche manifesteert, vind ik problematisch en zelfs schadelijk. De worsteling met schuld polariseert, en verlamt zo onze motivatie om bewuste en zinvolle keuzes te maken. En onderzoek van de universiteit van Bath... liet zien dat 45 procent dermate last heeft van ‘’klimaatangst’ dat het hun dagelijks functioneren aantast.”

“Een inkijkje in de totstandkoming van het schuldmechanisme [:...] In het artikel The Carbon Footprint Sham beschrijft Mark Kaufman een reclame over vervuiling... De slogan luidde: ‘People start pollution, people can stop it’... Reclame... gefinancierd door de industrie die plastic flessen produceert... De echte boodschap, aldus Kaufman:... vervuiling is jouw probleem, en niet dat van de industrie die goede plastic flessen produceert... Carbon footprint [is...] een inmiddels wijdverbreid begrip waarmee belasting op het klimaat van een individu wordt gekwantificeerd. Ook hier gold: zadel individuen op met de verantwoordelijkheid en voorkom dat de aandacht naar de industrie gaat.”

“Organisaties als Extinction Rebellion strijden voor verandering bij de grote spelers en proberen het publiek van deze noodzaak bewust te maken. maar we blijven gevoelig voor de mechaniek van de schuldvraag. Ook dit werd tijdens de coronapandemie duidelijk... Niet alleen confronteerde de pandemie ons met onze kwetsbaarheid, ze zorgde ook voor een diepe verdeeldheid... Men nam elkaar voortdurend op de maat... een gebruikelijke vorm van psychologische afweer, bij verlies van control: beschuldigen of je schuldig voelen biedt houvast.”

“Mensen kijken naar grote complexe systemen waarvan ze weten dat ze er volledig in zijn ondergedompeld en mee samenhangen, maar waarbij ze het gevoel missen er invloed op uit te kunnen oefenen... Dat neemt niet weg dat we geen verantwoordelijkheid hoeven te dragen voor onze omgeving, maar het relativeert die verantwoordelijkheid en de schuldvraag. We moeten onze pogingen om bij te dragen aan de noodzakelijke veranderingen zeker niet staken. Het is zinvol wanneer individuen hun gedrag aanpassen om het klimaat minder te belasten, mits het gebeurt in een context waarbij het zwaartepunt komt te leggen bij de grote vervuilers. Als de schuld bij de individuele burger wordt weggehaald, en de verantwoordelijkheid komt te liggen bij de politiek en de grote bedrijven, kan echte verandering plaatsvinden.”

NRC 19 aug. 2023 ‘De verantwoordelijkheid voor het klimaat hoort niet bij mij te liggen,’ Marte Kaan, schrijver en psychotherapeut.

Geselecteerd door Piet Ransijn