Ons geldsysteem

Civis Mundi Digitaal #137

door Herman Hümmels

Ad Broere, van huis uit econoom, is al meer dan 30 jaar actief in het bedrijfsleven, als oud-bankier, zelfstandig gevestigd bedrijfsadviseur en docent/ontwikkelaar van leergangen bij diverse Business Schools. Hij was een van de drie initiatiefnemers van Burgerinitiatief Ons Geld. Naar aanleiding van het Ons Geld initiatief verscheen een adviesrapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR): Geld en schuld, De publieke rol van banken.

Eiland
Na het eerste statement dat economie geen exacte wetenschap is maar een instrument om waarde uit te wisselen, beschrijft Broere de rol van banken, die door geld uit te lenen eisen, dat er meer terugbetaald moet worden dan er geleverd is. Het terug te betalen geld wordt de ‘schuld’ genoemd. Broere beschrijft hoe tien mensen op een onbewoond eiland terechtkomen. De elfde is een bankier die contracten verleent met 5 procent winst: ‘voor zijn eigen onderhoud’. De bankier verleent alle andere schipbreukelingen 100 euro. Eén persoon kan de 105 euro aan het eind van het jaar niet betalen en moet extra lenen.

Aan het eind van het jaar moet iedereen 105 euro ‘schuld’ terugbetalen. "Hoe kom ik aan die extra 5 euro?”, vroeg iemand. “Door hard te werken”, zegt de bankier, “en door meer te verkopen dan je zelf koopt…" 

Macht
“Met uitzondering van een paar duizend zeer machtigen zijn alle zeven miljard aardbewoners gevangen in een misdadig schuld-creërend systeem, dat zich in de afgelopen driehonderd jaar tot in zijn perfectie heeft ontwikkeld. Dit systeem is gericht op slavernij en horigheid. Het heeft diep ongeluk bij gewone, fatsoenlijke mensen tot gevolg en het veroorzaakt oorlogen, schuld, honger, armoede, vervuiling van het milieu. Het wordt gevoed door hebzucht, angst en verdeeldheid. Het dwingt mensen om in een tredmolen te leven van hersenloze massaconsumptie.” (p29)

Schuld
Het verdienmodel van de banken is gebaseerd op zo veel mogelijk schuld creëren. In de ‘verkeersvergelijking van Fisher (M*V=P*T) speelt de hoeveelheid geld een belangrijke rol. “Hoe meer geld we afbetalen, hoe lager de economische activiteit wordt. [...] als door nieuwe schuld nieuw geld ontstaat, leidt het afbetalen van de schuld tot het tegenovergestelde: geldvernietiging. En de vernietiging van geld leidt tot minder economische activiteit. [...] Het ridicule van rente wordt in deze tijd wel heel erg duidelijk doordat banken een negatieve rente in rekening gaan brengen op spaartegoeden.” (p36,37)

Op het randje
De toenemende tekorten aan geld die door de banken aangevuld worden door nieuw geld te scheppen, heeft geldontwaarding en een toenemende armoede bij veel mensen tot gevolg. Broere belicht het huidige geldstelsel van verschillende kanten. Titels van paragrafen als “Het naziverleden van de BIS bank” en "Gouddiefstal" zijn voer voor complotdenkers, evenals soms het woordgebruik: “Door een uitgekiende diplomatie en met ruggesteun van de Deep State slaagde Henry Kissinger erin de ‘petrodollar’ te lanceren, waardoor de dollar in de fossiele brandstoffen-wereldhandel de sleutelpositie behield.” (p92)
Broere bespreekt allerlei onderwerpen, zoals alternatief geld, mondiale samenwerking, nationale banken, cryptocurrency, psychologische technieken, allerlei geldstromen, wonen als winstobject, gezondheidszorg, pensioenen…

Toekomstvisie
Broere beperkt zich tot aan aantal aanbevelingen:

1. Heroprichting van de publieke Postbank in een gemoderniseerde versie.
2. Gecoördineerde geldschepping door de Centrale Bank.
3. Private banken worden pure financiële tussenpersonen.

Stichting Ons Geld
De initiatiefnemers van Ons Geld zien als oplossing: een ander systeem van geldschepping: het Chicagoplan. De initiatiefnemers van Ons Geld zien dit als oplossing voor de huidige problemen. In essentie komt dit neer op het doorsnijden van de nauwe band tussen geld en schuld.

WRR
Het rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid Geld en schuld, De publieke rol van banken kwam tot stand naar aanleiding van een adviesaanvraag van de Tweede Kamer, dit weer naar aanleiding van het burgerinitiatief Ons Geld, dat geïnitieerd werd door Stichting Ons Geld. In 2014 bracht de stichting met De verleiders het succesvolle theaterstuk Door de bank genomen uit. In 2015 organiseerde de stichting het Burgerinitiatief Ons Geld. Het kreeg meer dan 100.000 steunbetuigingen.
In het WRR-rapport wordt nog eens uitgelegd hoe het scheppen van geld werkt en wordt uitgelegd hoe er verschuiving heeft plaatsgevonden in de geldschepping. Er doen zich twee problemen voor:

1. de grote omvang en hoge volatiliteit van schulden en
2. de onbalans tussen publieke en private belangen.

Het rapport stelt allerlei vragen in verband met de transitie en stelt tenslotte: dat de transitie en de internationale context belangrijke drempels zijn voor de invoering.

“De WRR acht een overgang naar een publiekgeldsysteem daarom

een ongewenst experiment”, maar vindt verdere bestudering wel de moeite waard:

“Voor een evenwichtigere groei van schuld en een betere balans tussen publieke en

private belangen moet een aantal belangrijke veranderingen worden doorgevoerd.

Daartoe doet de WRR een viertal aanbevelingen:

– Zorg voor diversiteit in de financiële sector;

– Tem de overmatige schuldengroei;

– Wees beter voorbereid op de volgende crisis;

– Veranker de publieke dimensie van banken”

Conclusie
In veel economie-verhandelingen wordt maar even ‘vergeten’ – zoals bijvoorbeeld in John Rawls sluier van onwetendheid – dat we deel uitmaken van een geschiedkundig verloop. Dit is in het voorbeeld van het eiland dat Broere geeft, niet anders. Hoe kwam de bankier aan 1000 euro plus 100 euro om zelf het eerste jaar in zijn levensonderhoud te voorzien?
De juistheid van de Fisher-vergelijking is discutabel (zie onder andere mijn boek Ontarmende economie): er moet voldoende geld zijn (het overschot kan gespaard worden). Dat de banken hier geen winst over mogen maken is ook Broere van mening. Het gaat echter niet om de hoeveelheid geld, maar om de omloopsnelheid; het gaat om het aantal transacties per tijdseenheid. Geldvernietiging hoeft niet ten koste te gaan van de economie (als spaargeld vernietigd wordt). Zo is er meer over het boek van Broere te zeggen, zoals in het WRR-rapport.
“De term ‘Deep State’ verwijst naar een verondersteld geheim netwerk van individuen die aanzienlijke macht en invloed hebben in de regering en andere instellingen, en die achter de schermen werken om beleid en beslissingen in hun voordeel vorm te geven.” (ChatGPT)
Broere en de Stichting Ons Geld, zijn activisten die op een positieve manier bijgedragen hebben aan het op de kaart zetten van de rol van de banken en ons geldsysteem. Met dit systeem is van alles mis. Broere en Ons Geld hebben bijgedragen aan de verduidelijking. Het activistische taalgebruik in het boek kan ook verkeerd begrepen worden. Zo is de suggestie van een Deep State bedenkelijk, omdat er weliswaar van alles in het geheim gebeurt, maar het netwerk van waaruit dit plaatsvindt is niet geheim. Hoe het systeem werkt is bekend en is daardoor geen complot. Het wordt door ons allen in stand gehouden.