Amerika

Civis Mundi Digitaal #137

door Jan de Boer

Grote foto’s in de kranten van een stralende president Lula te midden van andere staatshoofden, na de op 8 en 9 augustus door hem georganiseerde internationale topconferentie over de ontbossing van Amazonië. Daarbij natuurlijk als belangrijkste deelnemers de leden van de zeer bescheiden OCTA, de Organisatie van het Amazonische Samenwerkingsverdrag: Brazilië, Bolivia, Colombia, Guyana, Ecuador, Peru, Suriname en Venezuela, en verder staatshoofden en vertegenwoordigers van staten uit de hele wereld. Officieel voorzien als een eenvoudige bijeenkomst van de OCTA na 14 jaar nietsdoen, werd het een algemene mobilisering voor het behoud van het bos en het milieu. Met andere woorden, deze topconferentie was een groot diplomatiek succes voor Lula, maar daarmee houdt het ook op. De eindverklaring – 113 punten – munt uit door de afwezigheid van concrete en dwingende beloftes: het is een verklaring van vrijblijvende goede bedoelingen. Brazilië had beloofd om in 2030 een einde te maken aan de ontbossing, maar verschillende landen willen daar niets van weten, dus is er op deze topconferentie voor ontbossing geen enkel doel gesteld. Hetzelfde geldt voor olie en gas. Over de winning daarvan in Amazonië wordt niets gezegd, want Lula is akkoord met een oliewinningsproject van de Braziliaanse oliereus Petrobas in de Amazonedelta. Achter de ogenschijnlijke consensus zijn er de nodige spanningen, onder meer met de Europese Unie inzake de onderhandelingen over het vrijhandelsverdrag met de Mercosur. De Europese Unie wil in het verdrag garanties voor natuurbescherming opnemen, wat Lula als « groen neokolonialisme » afdoet. Belem ontvangt in 2025 de COP3O over het klimaat…

Lula mag zich dan wel als de grote beschermer van de inheemse bevolking opwerpen, maar de moorden op deze indiaanse stammen gaan gewoon door. Tijdens deze topconferentie onderging op nog geen honderd kilometer van Belem het volk Tembé een enorme golf van geweld, met doden en gewonden gepleegd door veiligheidsagenten van de maatschappij « Brasil BioFuels », die werkzaam is op het gebied van palmolie en biobrandstoffen.

De positie van Lula wordt er niet gemakkelijker op, en wankelt wellicht. De grootste volksorganisatie van Brazilië en Lula’s belangrijkste bondgenoot, de « Beweging van landarbeiders zonder grond » (MST), die een democratisering van toegang tot grondbezit voorstaat, heeft president Lula gesommeerd zijn beloften wat betreft agrarische hervorming door te voeren. Daarbij is het goed om te weten dat van de 70 miljoen bebouwde hectares 40 miljoen in handen is van een klein aantal grootgrondbezitters. De beweging is vier maanden geleden in actie gekomen en heeft ten minste negen grote landbouwbedrijven in het land bezet. Zijn militanten – bijna 500.000 landbouwfamilies – willen eindelijk een rechtvaardige herverdeling van landbouwgrond, alsook de al enige decennia beloofde agrarische hervorming.

Ceres Hadich, nationaal coördinatrice van de MST, zegt dat men beseft dat de taak voor Lula na de door Bolsonaro nagelaten chaos niet gemakkelijk is. Je moet inderdaad erkennen dat Lula slechts een vijfde van de zetels in het Congres controleert waardoor zelfs de minste sociale vooruitgang afhangt van een akkoord met de (ultra)conservatieve formaties van het establishment. Oog in oog met de landarbeiders tonen deze hun macht: sinds mei is er een door extreem-rechts gedomineerde parlementaire commissie (CPI) die de acties van de MST onderzoekt. De rapporteur van deze commissie is niemand anders dan Ricardo Salles, oud-minister van milieu onder Bosonaro en een verklaarde vijand van de landarbeiders zonder grond.

Zwaar onder druk gezet probeert Lula de MST te vermurwen met een groot en kostbaar plan voor het ondersteunen van de familiale landbouw (ruim 13 miljard euro): « Ik wil dat jullie meer kwalitatief betere voedingswaren gaan produceren », waarbij hij de aanwezige leiders van de MST beloofde een lijst van niet-geëxploiteerde terreinen ter verdeling op te stellen.

Maar de breuklijnen zijn ook duidelijk zichtbaar in de regering van Lula, waar twee totaal verschillende mannen samen verantwoordelijk zijn voor het landbouwdossier. Aan de ene kant de 53-jarige Carlos Favaro, minister van landbouw, een uiterst rechtse senator en het vroegere hoofd van de machtige vereniging van sojaproducenten van de Mato Grosso. Aan de andere kant de 62-jarige Paulo Teixeira, hoofd agrarische ontwikkeling en al heel lang een militant van de Arbeiderspartij, afgevaardigde van Sao Paulo en bevriend met de MST. Geen wonder dat Carlos Favaro de mobilisatie van de MST krachtig afwijst en Paulo Teixeira tot kalmte oproept en namens Lula gaat onderhandelen met de MST, die in de noordoostelijke staat Alagoas het vertrek eist van de regionale chef van het publieke Instituut van kolonisatie en agrarische hervorming (Incra), César Lira, belast met de herverdeling van de landbouwgronden. Maar de rechtse Cesar Lira, vervolgd voor corruptie, staat zeer vijandig tegenover de MST en is de neef van Arthur Lira, de almachtige rechtse voorzitter van de Braziliaanse Tweede Kamer.

Het is voor Lula onmogelijk zich van deze man te ontdoen, want dat zou hem de meerderheid in het Congres kosten. Volgens mijn informant is Lula knap geïrriteerd door de eisen van de MST. die hij toch heeft geprobeerd te vermurwen. « Het bezetten van landbouwbedrijven is niet de beste vorm van strijd, » liet de minister van institutionele relaties, Alexandre Padilha, lid van Lula’s Arbeiderspartij, weten; hij veroordeelt alle activiteiten die de agrarische productie verstoren.

Maar voor de MST houdt de strijd niet op met de herverdeling van landbouwgronden. Deze grootste sociale beweging in Zuid-Amerika propageert nu een politiek linkse maatschappij die milieu, feminisme, mensenrechten, etc. bijeenbrengt. Een project dat Lula, gezien de politieke omstandigheden nooit in gang kan zetten, als hij dat al zou willen. De politieke toekomst van Lula wordt er zacht gezegd niet beter op nu hij de steun van zijn belangrijkste bondgenoot gaat verliezen.

Ten slotte nog dit: op 23 augustus stond in het tijdschrift « Nature » een artikel over een wetenschappelijk onderzoek inzake de tropische wouden overal ter wereld, dus ook in Amazonië: de temperatuur in deze tropische wouden is zo hoog (en wordt door de klimaatopwarming steeds hoger) dat de drempel van de fotosynthese-capaciteit van de bomen/bladeren vrijwel bereikt is. Bij sommige boomsoorten schijnt dat al het geval te zijn. Dat betekent straks geen opvang van koolstof meer, verwoesting van ecosystemen en ondergang van wat daar leeft. De groene longen voor de mensheid houden dan op te bestaan, met alle catastrofale gevolgen van dien. De Engelse krant The Guardian wijdde er een prima artikel aan.

Geschreven in augustus 2023