Terugblik op de coronacrisis
Civis Mundi Digitaal #139
door Piet Ransijn
Voor degenen die willen ophelderen wat er tijdens de coronacrisis ook al weer precies gebeurde, volgt een beschrijving van de crisis en de maatregelen.
Dit artikel vormt de bijlage bij mijn boek Herontdekking van Albert Camus. Hij blijft inspireren dat binnenkort verschijnt bij uitgeverij Aspekt in Soesterberg. In dit boek bevat een hoofdstuk over De pest en de coronacrisis met een uitgebreide bespreking van het boek De pest van Camus gerelateerd aan corona en gebaseerd op het artikel in Civis Mundi 95 daarover.
In onderstaande bijlage is gestreeft naar een zoveel mogelijk objectieve en feitelijke weergave van de coronacrisis en de maatregelen ertegen. In daaropvolgende artikelen geeft Maarten Rutgers een kritische evaluatie gerelateerd aan zijn artikelenserie over dystopieën. Andere kritische evaluaties zijn te vinden in de twee boeken onder redactie van Dick Bijl, Pandemische chaos en Voorbij de pandemische chaos: Goed op weg?, besproken in CM 120 met bijdragen van ruim dertig deskundigen. Mijn persoonlijke visie is vermeld in vele coronagedichten. In de volgende bijdrage worden feiten zoveel mogelijk van meningen onderscheiden.
De corona-pandemie brak uit aan het eind van 2019 in China in de miljoenenstad Wuhan. De berichten over een ernstige epidemie waarvoor de overheid diverse ziekenhuizen binnen een week uit de grond stampte, gingen gepaard met verhalen over de gedwongen isolatie van de inwoners in hun huis. Vanwege de strenge lock-down verspreidde de ziekte zich maar langzaam naar andere delen van China. Voor die tijd was het virus al door reizigers meegenomen naar omliggende landen en andere continenten.
De ziekte die door dit virus werd veroorzaakt, kreeg van de World Health Organization de naam Corona Viral Disease 2019, kortweg COVID-19. De uitbraak werd al gauw tot pandemie verklaard door de World Health Organization (WHO). Een pandemie is een graadje erger dan een epidemie, meer grootschalig en omvat grote delen van de hele wereld. De verwekker was een nieuw virus, een type coronavirus dat van vleermuizen afkomstig was en sinds kort in staat was om van mens op mens over te springen. Dit coronavirus bleek nogal besmettelijk voor mensen.
De symptomen van Covid-19 zijn voor veel mensen minder ernstig dan die van pest of cholera of ebola en komen meer in de buurt van een ernstige griep, maar gaan vaker gepaard met een longontsteking. Wat bij griep niet voorkomt maar wel bij corona, was een plotseling optredende stolling in de bloedvaten met onverwachte verergering van de toestand met ademhalingsproblemen en vaak dodelijke afloop.
Vooral voor ouderen en mensen met een stoornis in het afweersysteem was het een ernstige ziekte, waarvoor behandeling op de Intensive Care (IC) nodig was, vaak met beademing. Corona mocht dus niet als een griep worden beschouwd gezien de ernst ervan bij heel veel mensen. Na enkele maanden was een behandeling ontwikkeld waardoor de stollingsafwijking vaak kon worden voorkomen. Toch bleven de IC’s overvol vanwege de vaak wekenlange beademing.
Bij de meeste mensen kwamen de symptomen overeen met die van griep. Vooral jongeren hadden vaak zelfs helemaal geen klachten na besmetting met het virus maar konden het virus wel verspreiden, evenals kinderen die er nog minder bevattelijk voor waren. De dodelijkheid was globaal genomen minder dan het dubbele van een ernstige griep. Net als griep wordt het virus overgedragen via de luchtwegen en ook via de handen, vooral als deze in aanraking komen met de neus, mond of adem. De besmettelijkheid binnenshuis is groter dan buiten.
De herkomst van het virus in China zou te maken hebben met het te dicht op elkaar leven van mensen en wilde dieren, bijvoorbeeld op de markt waar dieren besmet door vleermuizen werden verkocht als voedsel. Dit is tot heden omstreden gebleven want in Wuhan is ook een groot laboratorium waar met virussen wordt gewerkt, wat aanleiding gaf tot de theorie dat het virus uit het laboratorium afkomstig kon zijn. Toen in Wuhan een onderzoek werd ingesteld door een internationaal team van wetenschappers in opdracht van de WHO, werd onderzoek in het laboratorium door de Chinese autoriteiten niet toegestaan. De laboratoriumlek-theorie werd serieus genomen toen de latere Amerikaanse president Biden een onderzoek instelde dat echter geen uitsluitsel gaf.
Ook in Nederland
In Europa was de eerste grote uitbraak van het virus in Noord-Italië rond de stad Bergamo, waar een belangrijke voetbalwedstrijd was met veel toeschouwers in het stadion, ook buitenlandse. De sport en ook de wintersport in de regio werd aanvankelijk niets in de weg gelegd, mede vanwege economische overwegingen. In dit gebied wonen relatief veel oudere mensen, die vatbaarder zijn om ernstig ziek te worden van het coronavirus. Ziekenhuizen en crematoria raakten ernstig overbelast.
In Nederland werd reizigers vanuit besmette delen van China aangeraden om veertien dagen in quarantaine te gaan in het eigen huis, maar voor reizigers vanuit Italië gold dit advies aanvankelijk niet. Al snel kwam het virus naar Nederland, waar het net carnaval was waardoor het virus zich massaal verspreidde. In het Brabantse Uden en in andere plaatsen in het zuiden raakten ziekenhuizen overvol. Medisch personeel werd ziek en sommigen stierven. In ziekenhuizen werd voor de poort al gevraagd naar ziektesymptomen en er kwamen aparte covid-afdelingen. Bezoek of begeleiding werd niet toegelaten om verspreiding van de ziekte te voorkomen. Medewerkers van een ziekenhuis mochten COVID-afdelingen alleen betreden volledig ingepakt en met medische mondkapjes die virusproof waren. Die waren aanvankelijk niet beschikbaar voor verpleegtehuizen, waar de epidemie des te erger toesloeg, wat aanvankelijk niet door het Outbreak Management Team niet werd opgemerkt.
Ziekenhuizen richtten zich landelijk in allerijl op het inrichten van extra IC-capaciteit. De gezondheidszorg in sterk aangedane gebieden raakte overbelast en er werd een organisatie opgezet om patiënten over te plaatsen naar ziekenhuizen in het noorden van het land. Ziekenhuizen in het hele land deden verder alleen spoedeisende zorg. Heupoperaties bijvoorbeeld werden uitgesteld, een uitstel dat jaren kon duren.
Vele landen sloten de grenzen en het luchtruim. Zelfs de grens tussen Nederland en België was enkele maanden gesloten. Vliegtuigen stonden geparkeerd op de landingsbanen. Internationale handel stagneerde. Nederlanders die in het buitenland strandden, werden door de regering zo veel mogelijk gerepatrieerd. Sommige landen die geen ingrijpende maatregelen namen, deden dat na enkele maanden toch, bijvoorbeeld toen men in New York geen raad meer wist met de doden die in vrachtwagens op straat werden geparkeerd tot teraardebestelling mogelijk was met alle stankoverlast van dien. Reizigers uit Europa mochten jarenlang Amerika niet in. De besmettelijkheid en dodelijkheid van corona werd eerst onderschat, maar daarna overschat toen het ernstig uit de hand dreigde te lopen.
Coronamaatregelen
Om verspreiding tegen te gaan en overbelasting van ziekenhuizen te voorkomen werden vanaf maart 2020 door de Nederlandse regering maatregelen afgekondigd. Hoe erg het ging worden, werd de bevolking duidelijk toen op een zondagmiddag het besluit werd bekendgemaakt dat de horeca binnen twee uur moest sluiten. Dit werd gecontroleerd door de politie en inderdaad gingen de kroegen en restaurants dicht, alleen hotels kregen een paar dagen extra de tijd en mochten in die tijd alleen hun eigen gasten van eten en drinken voorzien.
Verdere maatregelen werden wekelijks afgekondigd op de televisie in een persconferentie door de minister-president samen met de minister van volksgezondheid en de directeur van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), tevens voorzitter van het Outbreak Management Team. Deze aankondigingen hadden een hogere kijkdichtheid dan internationale finales van voetbalwedstrijden. De meeste maatregelen gingen in met onmiddellijke ingang of de volgende dag.
Het ging om de volgende maatregelen, waarvan sommige tijdens de hele pandemie golden, andere pas later werden ingesteld of met tussenpozen van kracht waren. Anderhalve meter afstand houden. Geen handen schudden, niet omarmen en vooral niet kussen en zoenen. Handen wassen en desinfecteren. In haast iedere winkel en openbare gelegenheid stonden desinfectievoorzieningen.
Geen buitenlandse reizen meer. Grenscontroles en twee weken quarantaine bij aankomst vanuit een ander land. Verbod om in groepen van meer dan drie samen te komen. Dringend advies om ook thuis niet met meer dan drie personen van buiten het huisgezin samen te komen.
Er gold ook een dringend advies of verplichting om thuis te werken bij niet-essentiële beroepen. Dat waren alle beroepen behalve in de voedselvoorziening, gezondheidszorg, politie, brandweer, afvalverwerking en andere nutsvoorzieningen.
Ook het openbaar vervoer was aanvankelijk alleen opengesteld voor deze beroepen. Mensen mochten een half uur per dag hun huis verlaten om een luchtje te scheppen. Als je in gezinsverband wandelde, moest je aantonen dat je op hetzelfde adres woonde.
Geen familiebezoek meer, vooral niet aan bejaarden, die vaker een ernstige vorm van covid kregen. Maar door gebrek aan bezoek ‘verpieterden’ de verpleeghuisbewoners en vele zieke oude mensen overleden eenzaam, al of niet aan covid.
Ingrijpend was de sluiting van scholen onder druk van docenten die al wat ouder waren of een kwetsbaar gezinslid hadden en bang waren voor besmetting met het virus dat onder kinderen vrijelijk circuleerde. Ouders werden zo gedwongen thuis te blijven en veel kinderen hadden moeite met de maatregelen.
Na enkele maanden kwam er ook een sluiting van winkels (behalve voor levensmiddelen en apotheken) en openbare instellingen zoals sportfaciliteiten. Op het hoogst van de crisis werd er een avondklok ingesteld.
Deze laatste maatregelen vallen onder de zogenaamde strenge lockdown. In Nederland werd aanvankelijk gekozen voor een mildere, zogenaamde intelligentie lockdown, maar later noodgedwongen ook geruime tijd voor een strenge lockdown. Dit gebeurde voornamelijk op geleide van wekelijkse cijfers over de bezettingsgraad van ziekenhuizen en IC’s en de mortaliteit, die echter pas een paar weken later een piek laat zien. De dodelijkheid was (tijdens de maatregelen) globaal genomen minder dan het dubbele van een ernstige griep. Cijfers en berekeningen zijn echter niet altijd even duidelijk en eenduidig. Wat betreft de dodelijkheid (mortaliteit) is het vaak de vraag wat de doodsoorzaak is als er een combinatie van kwalen is, de zogenaamde co-morbiditeit. Corona geeft dan vaak net zoals bij griep de genadeslag, hoewel de doodsoorzaak niet alleen corona of griep is, maar vooral andere kwalen.
Maatschappelijk effect van de maatregelen
Nederland schakelde massaal over op een digitale samenleving: digitaal werken, digitale lessen, digitaal vergaderen werden de norm, ook digitale kerkdiensten en digitaal bijwonen van begrafenissen. Digitaal bestellen en digitale contacten werden gangbaar en zelfs digitale examens werden mogelijk. Bedrijven die van overheidswege gesloten moesten blijven, kregen daarvoor compensatie voor de loonkosten om massale ontslagen te voorkomen en belastingbetaling mocht door bedrijven worden uitgesteld. Toch werden vooral kleine bedrijven vaak ernstig gedupeerd. De horeca en de cultuursector bleven jarenlang dicht en als er in de zomermaanden een tijdelijke versoepeling mogelijk was, beperkte die zich vaak tot activiteiten in de buitenlucht en met een onderlinge afstand van anderhalve meter.
Gezien de urgentie en de onbekendheid van het virus konden de maatregelen niet of maar ten dele worden gefundeerd op wetenschappelijk onderzoek. Men ging af op eerdere epidemieën. Het virus werd overgedragen via de luchtwegen door de uitademingslucht. De virusdeeltjes zijn zo klein dat ze niet verder komen dan anderhalve meter. Maar bij hoesten, blazen, schreeuwen en zingen kwam het virus verder.
Het effect van mondkapjes, die op basis van eerdere corona-achtige virusuitbraken in Oost-Azië werden geadviseerd door de WHO, werd aanvankelijk niet onderschreven door het RIVM, omdat gewone mondmaskers het virus niet tegenhouden en een haard van besmetting kunnen zijn.
Na enkele maanden kwam de aerosolen-theorie naar voren, die stelt dat het virus zich ook verspreidt door de lucht via kleine vochtdeeltjes, die verder dan anderhalve meter kunnen komen en vooral in afgesloten slecht geventileerde ruimten het besmettingsgevaar vergroten. Deze theorie werd aanvankelijk verworpen door het RIVM, waar de stem van virologen en epidemiologen vaak doorslaggevend was. Maar door nader onderzoek werd de aerosolen-theorie grotendeels bevestigd, waardoor ook ventilatie een belangrijke maatregel werd en de mondkapjes, die wel druppels tegenhouden, toch verplicht werden in gebouwen. Omdat ze een bron van besmetting zouden kunnen zijn, dienden de mondkapjes dagelijks te worden verwisseld of gewassen. Het virus werd ook indirect via de handen overgedragen, vooral als deze in aanraking waren gekomen met de neus, mond of adem. Het handen wassen en ontsmetten had in dit opzicht een beperkt effect.
Besluiten werden door de regering onder druk genomen met een beroep op ‘gezond verstand’ en naar het voorbeeld van andere landen. In vrijwel alle landen werd ‘social distancing’ in acht genomen, maar de afstand varieerde van een tot twee meter, in Nederland anderhalve meter. Verschillende landen namen verschillende maatregelen, met variërend effect. Vooral in het internationale verkeer leverde die variatie grote problemen op.
Een epidemie verloopt snel en het onderzoek naar het nieuwe virus duurt zo lang dat de epidemie al een feit is voor de resultaten daarvan bekend worden en men achter de feiten aan blijft lopen. Een epidemie kan alleen worden voorkomen als in het beginstadium effectieve maatregelen worden genomen, die dan sneller zouden kunnen worden afgebouwd dan bij een laissez-faire-beleid. Nederland is echter evenmin als de meeste andere landen een eiland en herbesmetting van buitenaf blijft mogelijk.
Vaccinatie
Na ongeveer een jaar waren er vaccins ontwikkeld, de eerste met behulp van een niet eerder onderzochte techniek die wordt geassocieerd met genetische modificatie of manipulatie van RNA, dat echter niet wordt gemodificeerd maar synthetisch gemaakt. In het lichaam komt dit mRNA buiten de celkern terecht, waardoor de cellen worden aangezet een bepaald eitwit aan te maken dat lijkt op dat van het coronavirus waardoor het immuunsysteem antistoffen aanmaakt tegen dit lichaamsvreemde eiwit en zodoende ook tegen het virus. Hoewel bijwerkingen op termijn van deze methode nog niet bekend konden zijn, kwam er een nadrukkelijk vaccinatie-advies, zodra de vaccins effectief bleken. Vaccins die waren gemaakt op de standaardmanier, kwamen een jaar later beschikbaar. Er was een minderheid die zich niet wilde laten vaccineren en een groter aantal mensen dat er aanvankelijk onzeker over was, maar door voorlichting over de streep werd getrokken.
Een grotere stimulans tot vaccinatie vormde het zogenaamde vaccinatiebewijs, dat nodig was om toegang te krijgen tot openbare gelegenheden, inclusief sportfaciliteiten, want niet-gevaccineerden zouden het virus kunnen overdragen. Vandaar deze vorm van sociale uitsluiting. Toen bleek dat ook gevaccineerden – zij het in mindere mate – covid kregen en het virus konden overdragen was de tweedeling tussen gevaccineerden en ongevaccineerden niet langer houdbaar. Het vaccinatiebewijs bleef echter bestaan met als rechtvaardiging dat gevaccineerden een geringere kans hadden om ernstig ziek te worden en in het ziekenhuis terecht te komen. Het niet overbelasten van de zorg was immers een van de belangrijkste doelen van de maatregelen. Gevaccineerden zouden ook een geringere kans hebben te overlijden.
In het hele land verrezen teststraten – zelfs ‘drive through’. En er kwamen vaccinatietenten. Mensen die de ziekte hadden doorgemaakt, werden als immuun beschouwd net als de gevaccineerden, maar in beide gevallen was het niet honderd procent betrouwbaar. Er waren vrij wat mensen die tijdens de pandemie twee- of zelfs driemaal een corona-infectie hebben doorgemaakt.
Weinig protest en kritiek
De maatregelen werden zeer serieus genomen op een kleine minderheid na, die tegen de maatregelen was die de samenleving ernstig belemmerden, of tegen de vaccinatie. De tegenstanders van vaccinatie, de antivaxers, noemden de voorlichting propaganda en het ‘covid-pasje’ een verkapte vaccinatieplicht.
Nederland zou geen democratisch land zijn als er geen protesten werden toegelaten. Toch was er betrekkelijk weinig kritiek, ook omdat de reguliere media daar minder ruchtbaarheid aan gaven en kritische wetenschappers en journalisten berispingen en ontslag riskeerden. Critici waren verbaasd en soms bezorgd over de kritiekloze massale volgzaamheid wat betreft maatregelen die nog niet wetenschappelijk onderbouwd konden worden, terwijl wat betreft de overlast geen wetenschappelijk onderzoek nodig werd geacht: die was evident. Aanvankelijk was het nodig dat de regering besluiten nam en onmiddellijk afkondigde om de pandemie te beheersen, maar het parlement bedong dat het achteraf de besluiten kon bespreken en eventueel terugdraaien. Een parlementaire meerderheid werd niet verkregen voor controle achter de voordeur op samenkomsten met meer dan drie mensen, en deze werd niet doorgevoerd, mede vanwege de moeilijkheden met de handhaving.
Het einde van de pandemie
Toen een milde corona-variant dominant werd, waartegen verreweg de meeste mensen waren opgewassen met minder ernstige symptomen wat minder ziekenhuisopnamen teweegbracht, werden de maatregelen vanaf het voorjaar 2022 geleidelijk ingetrokken en in de zomer waren binnenslands de maatregelen voorbij. Het eind van de pandemie was een gevolg van de combinatie van vaccinatie, het begin van het zomerseizoen, een mildere variant en doordat een deel van de bevolking de ziekte inmiddels had doorgemaakt en daardoor immuniteit had opgebouwd. Het aandeel van elk van de factoren is moeilijk precies te bepalen.
Vele mensen bleven last houden van het verlies van smaak en reuk, dat maanden kan aanhouden en weer kan genezen, maar andere langdurige en hardnekkige symptomen, zoals ernstige vermoeidheid en cognitieve problemen als concentratieverlies bleven in veel gevallen nog jaren bestaan. Deze aandoening komt ook bij griep voor, maar minder vaak en is niet besmettelijk. Deze verschijnselen worden long-covid of post-covid genoemd. Verder werden er nog steeds geregeld enkele nieuwe patiënten opgenomen met ernstige symptomen waarvoor op de IC beademing nodig was. De pandemie werd in mei 2023 officieel door de WHO en de regering als beëindigd verklaard. Die zomer was er voor het eerst een week zonder coronapatiënten op de Nederlandse IC’s.
Ook in landen met een geringer percentage gevaccineerden doofde de pandemie uit, het laatst in het autocratische China. Daar was mogelijk geen groepsimmuniteit opgebouwd door de langdurige strenge lockdown en de geringe vaccinatiegraad met een minder effectief Chinees vaccin, waar de bevolking weinig vertrouwen in had. Na drie jaar braken protesten uit tegen de gedwongen lockdown die ernstig uit de hand liepen en in november 2023 waren de autoriteiten daardoor genoodzaakt de strenge maatregelen in te trekken.
Besluit
Achteraf terugkijkend was het een ongelofelijke periode, waarin angst en andere emoties prominent aanwezig waren, die het gezond verstand vaak op de proef stelden. De omvang van alle leed is tot op heden niet officieel in kaart gebracht. Dat geldt ook voor de positieve en negatieve effecten van de maatregelen. Er kan niet worden geconcludeerd dat strenge maatregelen altijd meer effectief waren, wel dat ze meer belastend waren. De maatregelen hadden in elk geval een psychologisch effect dat de ernst van de pandemie benadrukte.
De officiële evaluatie van de maatregelen is nog aan de gang, maar vooral kritische deskundigen hebben geconstateerd dat de wetenschappelijke onderbouwing en de effectiviteit van de maatregelen vaak te wensen overlieten, in het bijzonder wat betreft de strenge lockdown die met schoolsluiting gepaard ging. Dit geldt met name in verhouding tot de ingrijpende negatieve effecten, die ook meegenomen dienen te worden om de proportionaliteit te kunnen bepalen. Ook al is de parlementaire enquête nog niet begonnen, er zijn al juridische voorbereidingen getroffen voor een eventuele nieuwe uitbraak om in een vroeg stadium te kunnen ingrijpen waardoor een epidemie beter kan worden voorkomen. Ook al geldt dat “de evaluatie van de coronapandemie nog moet beginnen en het onduidelijk is hoe effectief de maatregelen zijn geweest, maar toch is er al een nieuwe wet, inclusief een aantal van de maatregelen.” (NRC, 17 mei 2023, ‘Aanpassing coronawet’) Deze wet is overigens onder druk van de maatschappij en het parlement door de minister teruggetrokken en niet in het parlement besproken. Hij ligt nog wel in de kast.
Voor de kinderen was de schoolsluiting zeer ingrijpend, niet alleen voor hun opleiding, maar ook voor hun geestelijke ontwikkeling. Er is sinds de pandemie meer depressiviteit geconstateerd bij jongeren. De schoolsluiting werd niet door het RIVM geadviseerd vanwege het veronderstelde beperkte effect in verhouding tot het ingrijpende karakter. Het werd met andere woorden gezien als een ‘dispropotionele maatregel’, buiten proporties.
De (nieuwe) gezondheidsminister Kuipers gaf toe dat de sluiting van scholen en sportinstellingen anders had gekund, zoals het RIVM vooraf reeds adviseerde op grond van een onderbouwde inschatting. “Dat hadden we echt anders moeten doen. Dit heeft zeer langdurige effecten.” (NRC, 11 mei, Nog één keertje over corona)
Voor geraadpleegde literatuur zie de noten van hoofdstuk 13 De pest en de coronacrisis.
https://www.youtube.com/watch?reload=9&v=s7V_d88mvH
Nevenschade 2023 06 09
De mate van verdwazing
en de collaterale schade
tijdens de coronajaren
zijn moeilijk te bepalen
Angst, onzekerheid en onbegrip
hielden vele mensen in hun grip
Toen men en masse het risico liep
op een ernstig soort van griep
Mensen moesten binnen blijven
en ze mochten niet meer reizen
Vele winkels werden gesloten
behalve om eten te kopen
Samenkomen was verboden
en de meeste mensen geloofden
blind een team van virologen
Kritiek was vrijwel uitgesloten
Geen krant stond ervoor open
Hoe kon het allemaal zo lopen?
Een tijdelijke noodtoestand
beproefde het gezond verstand
De scholen werden ook gesloten
Dat zou menig kind begroten
Het effect zou klein zijn*
De nevenschade op termijn
zou vele malen groter zijn
en op niemand te verhalen
Want wie kan dat betalen?
Vaccinatie van het hele land
stuitte slechts op weinig weerstand
De meeste mensen gingen overstag
Maar gaf dat wel of niet de doorslag
bij de overwinning van de pandemie?
Die kwam niet alleen door vaccinatie
Wat van vaccinatie bij-effecten zijn
is nog steeds een glibberig terrein
Het onderzoek is weinig open
en schade is niet uitgesloten
Het virus zou verdwijnen
toen de zon ging schijnen
En een milde virusvariant
gaf veel minder trammelant
Wat hebben we ervan geleerd
als angst en dwang regeert?
Werd ontwrichting van het leven
niet een beetje overdreven?
Ons bestaan werd op zijn kop gezet
door de regelingen die zijn ingezet
Vele lijken goeddeels overbodig
Vaccinatie was niet altijd nodig
Zoals bij jongeren en kinderen
want corona kan hen weinig hinderen
Vanwege kans op vaccinatieschade
lijkt het beter om ze ongemoeid te laten
Om te beletten anderen te besmetten
is er echter wel wat voor te zeggen
Hoewel ook de gevaccineerden
andere mensen kunnen infecteren
Zouden we een heel eind zijn gekomen
met minstens anderhalve meter afstand
met frisse lucht en met gezond verstand
en de weerstand ook in acht genomen?
*Volgens het RIVM