Herontdekking van Albert Camus: Bericht van de auteur en Inleiding
Civis Mundi Digitaal #141
door Piet Ransijn
Het boek is te bestellen bij de auteur: €20 plus porto Rek nr. NL47 RBRB 0954 398386 t.n.v. P.L.J. Ransijn
Bericht van de auteur
Camus stelt de wezenlijke vraag wat het leven de moeite waard maakt. Deze vraag drong zich aan me op toen een vriend zijn leven niet meer de moeite waard vond, nadat hij hulpbehoevend werd en een zelfgekozen einde overwoog.
Camus wees een dergelijke keuze af. Voor hem was het bestaan hoe dan ook de moeite waard, ook al was het absurd en uitzichtloos. De zin van het leven lag voor hem in het leven zelf. Er hoeft geen zin aan toegevoegd te worden, geen hemel, geen leven na de dood, geen toekomstperspectief, hoewel dat wel een toegevoegde waarde kan hebben.
Indringende gesprekken met die vriend voordat hij een natuurlijke dood stierf na een verzadigd leven, hebben mij ertoe aangezet Camus te herlezen. Met groeiende fascinatie zag ik vergezichten opengaan die Camus in diverse werken heeft beschreven. Zelf heeft hij zijn einde al jong onder ogen moeten zien toen hij op zeventienjarige leeftijd ernstig ziek werd, want hij leed aan longtuberculose toen daarvoor nog geen effectieve medicijnen waren. Zijn levenswil verzette zich tegen een mogelijke dood. Hij ontdekte de zin van het leven in het in leven zijn, in het eenvoudigweg genieten van de zon en de zee waarmee hij was opgegroeid in Algiers, waar hij op loopafstand van het strand woonde. In zijn werk is een vitaal en zonnig levensgevoel voelbaar door alle problemen en tegenstrijdigheden heen waarmee hij te maken kreeg. Een mogelijk vroegtijdige dood door een ongeneeslijke ziekte was daarvoor geen belemmering en kon hij accepteren. Het leven is nu eenmaal eindig en als een ernstige beperking of een voortijdig einde zich opdringt, wordt zonneklaar wat het leven de moeite waard maakt.
In de oorlog was Camus in Frankrijk redacteur van een verzetskrant. Ook toen liep hij het risico op een vroegtijdig einde als hij zou worden gearresteerd. Dat heeft hij weten te voorkomen door schuilnamen en onderduikadressen. Voordat hij betrokken raakte bij het verzet, schreef hij De vreemdeling. Het was het eerste werk van Camus dat ik las toen ik op school zat. Het boek werd een bestseller, waarmee Camus doorbrak als schrijver. Hij beschrijft de vervreemding waarop hij een antwoord zocht. Het boek vertolkte het levensgevoel van een hele generatie, die niet meer geloofde in God en in het reine diende te komen met een ogenschijnlijk zinloos leven door het een nieuwe zin te geven. De titel sprak me aan: ik voelde me in deze wereld ook wel eens een vreemdeling. Een onzeker leven zonder zin, als een voorbijgaand verschijnsel op een toevallige plek in een doelloos universum, bood mij geen vervullend vooruitzicht. Ik wilde het gevoel hebben dat het leven zin had en ontdekte dat Camus op zijn manier erin slaagde zijn leven perspectief te geven door zich enerzijds te verzetten tegen zinloosheid en onrecht en anderzijds het leven met al zijn absurditeit en tegenstrijdigheden te aanvaarden.
De combinatie van aanvaarding van het leven en verzet typeert het leven en werk van Camus: het leven is de moeite waard om in verzet te komen tegen misstanden die het beperken. Dat gaf een gevoel van herkenning. De medemens nam bij hem de plaats in van God, de aarde de plaats van de hemel en het huidige moment de plaats van een toekomstig heil.
Het volgende boek van Camus dat ik las was De pest. De hoofdpersoon is een dokter die een team van trouwe medewerkers om zich heen verzamelt en de strijd aanbindt met de pest. Deze dokter is me bijgebleven als een baken van hoop, een man die de moed niet opgaf en het leven op zijn manier zin gaf. Camus zet hier een voorbeeld neer, een levensideaal dat in onze tijd niets aan actualiteit heeft ingeboet.
Herontdekking
Mijn herontdekking van Camus vond plaats in 2019, vlak voor de coronacrisis toen zijn boek De pest weer een bestseller werd en hij opnieuw in de belangstelling kwam. Zoals velen herlas ik De pest en schreef er een artikel over in de coronatijd. Vervolgens las en herlas ik zijn boeken, verhalen en essays. Er sprong toen als het ware een vonk over die vlam vatte en een warm gevoel gaf. De thema’s in zijn werk raakten mij: evenwicht tussen individualiteit en sociale betrokkenheid naast zijn natuurgevoel en oog voor menselijke grenzen. Camus zet mensen neer die dergelijke waarden gestalte geven. Zijn werk is nog springlevend en combineert diepte van denken met hartroerend gevoel, filosofische diepgang met levensechte voorbeelden. Geen abstracte filosofie maar concrete mensen, die voor problemen en dilemma’s staan en keuzes moeten maken in hun leven, zoals dat geldt voor vrijwel iedereen. Camus legt zijn levensfilosofie in romans en lyrische essays en zijn werken hebben ons het nodige te zeggen dat nog steeds van belang is in onze tijd.
Na de fase waarin hij De vreemdeling schreef en de absurditeit van de menselijke existentie de boventoon voerde, laat Camus zijn hoofdpersonen kiezen voor hun medemensen, zonder zichzelf tekort te doen. Het leven en werk van Camus geeft waarden weer die we tegenwoordig hard nodig hebben, zoals verbondenheid met de natuur en het vermogen om samen te werken met anderen.
Van een vriendin kreeg ik een boekje over Camus waarin passages stonden over verzet en levensaanvaarding die me aanspraken. Een voorbeeld: “Camus beschrijft hoe het neen met een overweldigende kracht het ja aan het licht brengt, en de bewustwording bewerkstelligt van een deel van de mens dat tot dan toe werd verwaarloosd maar dat nu… wordt herkend als zijn eigenste en meest vrije goed: ik ben mijn vrije bewustzijn… Er is iets in ons… waarbij alle mensen zijn betrokken: in de opstand ontstijgt de mens zichzelf ten behoeve van de gemeenschap… Ik verzet mij, dus wij zijn.” (De Luppé, p 36)
Dit vrije zelfbewustzijn brengt ons ertoe om ergens voor te gaan staan, om ons leven en dat van anderen een waarde toe te kennen die we delen met andere mensen. In een irrationele wereld is er een verlangen naar verbondenheid, die volgens Camus is te realiseren in een opkomen voor mensen en menselijke waarden. Hij maakt duidelijk dat wij door een bewuste keuze een verbinding kunnen realiseren met andere mensen en met de natuur als we bij onszelf te rade gaan en weten waarvoor we willen kiezen. Het vraagt een bewustwording van wat, waarheen en hoe, van welk leven we de moeite waard vinden.
Na deze hernieuwde kennismaking schreef ik een serie artikelen over Camus en overwoog ik er een boek van te maken, ook al zijn er al veel boeken over hem geschreven. Wat hij schrijft is namelijk nog steeds actueel. Ik herlas ook zijn filosofische essays. Aan het eind van De mens in opstand beschrijft Camus een positief levensgevoel dat maat weet te houden in een helder bewustzijn, dat hij ‘het klare denken’ noemt. Dat hebben we ook in de huidige tijd hard nodig.
Camus verwerpt levensbeëindiging als alternatief voor een absurd en uitzichtloos leven in zijn eerste filosofische essay De mythe van Sisyphus. In deze mythe is Sisyphus veroordeeld om dagelijks een rotsblok een berg op te rollen en het er weer vanaf te laten vallen. Elke dag opnieuw moet hij deze zinloze arbeid verrichten, maar toch ziet Camus hem als een gelukkig mens die zijn eigen leven leidt en inhoud geeft. Dat het leven hoe dan ook de moeite waard is, was het thema dat de aanzet gaf tot mijn herontdekking van Camus.
Mijn interesse werd verder gestimuleerd door collega-schrijver Jan de Boer die Camus persoonlijk heeft gekend en boeiend over hem schreef. Hij stimuleerde mij om met een eigen gezichtspunt te komen in een nieuw boek over Camus. Daarin konden ook zijn persoonlijke herinneringen aan Camus worden opgenomen.
Bij de ontwikkeling van een eigen visie, wilde ik mij direct baseren op de boeken van Camus zelf, die ik haast allemaal las, waarbij ik de visie van anderen meenam. Ik las vier biografieën om meer te weten te komen over zijn feitelijke leven en er volgden meer boeken over hem om mijn visie te verdiepen.
Toen ik met vrienden over Camus sprak zei een van hen: “Niemand kan zo mooi schrijven als Camus.” Ja, hij is een groot stilist, gevoelvol, met een eigen stijl van schrijven. Hij weet het hart te raken. Zijn stijl is authentiek, hij put uit zijn enerverende leven als een mens die zich bewust was van zijn tekortkomingen, maar ook van zijn mogelijkheden. Hij zat niet bij de pakken neer, maar kwam met een antwoord op levensvragen. Zijn sympathie voor medemensen plaatst hem naast ons en maakt zijn romanfiguren herkenbaar. Het is misschien vooral zijn medemenselijkheid naast zijn originaliteit en gevoelvolle persoonlijkheid die het hart raken. Tevens zet hij ons steeds weer aan het denken.
Het zoekende leven, denken en schrijven van Camus geeft een hoopvol antwoord op problemen die ook in onze tijd leven. Tijdens de coronacrisis werd geregeld naar hem verwezen in kranten en tijdschriften. Zijn werk bleek actueel. Dat is nog steeds het geval. De crisis in onze samenleving en cultuur is ingrijpender dan alleen een pandemie. Zoals Camus hoop bood in bange dagen, biedt hij nog steeds perspectief in de huidige stapeling van crises in de natuur en de samenleving. De tijd lijkt rijp voor een nieuw boek over Camus.
Dit boek geeft een bespreking van al zijn werken die relevant lijken voor onze tijd. Wat heeft Camus ons te zeggen en waarom kan hij ook in onze tijd een bron van hoop en inspiratie zijn? Een nieuw boek als dit biedt tevens de gelegenheid tot een nieuwe kijk op Camus in verband met de huidige actualiteit. Het is bedoeld voor eenieder die geïnteresseerd is in Camus of nader met hem of met zijn werk wil kennismaken, inclusief filosofen, theologen, literatoren, wetenschappers en wie er ook maar interesse heeft.
Voor mensen die Camus nog niet kennen, is dit boek geschikt als eerste kennismaking, omdat het een beschrijving geeft van zijn leven en werken. Voor mensen die zijn werk wel kennen, kan het interessant zijn omdat andere verdiepende accenten worden gelegd, en een fasering wordt aangebracht in de ontwikkeling in zijn werk. Maar vooral omdat het ook nieuwe inzichten geeft die in onze tijd van belang zijn.
Graag neem ik de lezers mee op mijn ontdekkingstocht.
Piet Ransijn, september 2023
https://www.pinterest.fr/pin/806566614507837074/ Albert Camus
De zin van het leven
Hij was als schrijver ook een filosoof
en distantieerde zich van ieder geloof
Volgens hem had het bestaan geen zin
Toch bracht hij er een bedoeling in
De zin is dat wij ons verzetten*
en niet op de zinloosheid letten**
ter verlichting van het lijden***
Zo geven wij het leven zin
tegen beter weten in
* Zie De mens in opstand
** Zie De mythe van Sisyphus
*** Zie De pest
Piet Ransijn 2019 10 09
Inleiding: blijvend van belang
Albert Camus zet in zijn werk een sociaal ideaal neer. Zoals in iedere samenleving proberen mensen met elkaar in het reine te komen en hebben zij relaties die soms dreigen te ontsporen. Maar sociale ontwrichting krijgt bij Camus niet de overhand, al is een ideale samenleving in zijn werk ver te zoeken.
In zijn boeken komen steeds mensen voor die opkomen voor menselijke waarden en zich verzetten tegen onrecht en misstanden. Camus heeft in essentie een eenvoudige boodschap: “Wat telt is menselijk te zijn en eenvoudig, nee, wat telt is waarachtig te zijn, dan past alles daarin, ook menselijkheid en eenvoud”, schrijft hij in zijn eerste bundel essays Keer en tegenkeer. In een wereld vol oneerlijkheid en tegenstrijdigheden is dat geen gemakkelijke opgave.
In zijn lyrische essays, verhalen en romans drukt Camus een inspirerend levensgevoel uit van verbondenheid met de natuur. De natuur is enerzijds bedreigend, anderzijds imponerend en innemend in haar sprakeloze schoonheid. Camus hield van de zon en de zee in het mediterrane klimaat waarin hij opgroeide, en de essays spelen zich vaak af in zijn zonnige geboorteland Algerije. Hij geeft op gevoelvolle wijze uiting aan zijn liefde voor het leven en de natuurbeleving als een zoekende levensgenieter die tegelijk gericht is op maathouden, kwaliteit van leven en betekenisvolle menselijke relaties.
Camus ziet geen heil in een nieuw systeem of ideologie. Daarvan zijn er al genoeg en geen ervan heeft de wijsheid in pacht. Hij vraagt zich af wat het leven de moeite waard maakt. Dat waren niet de ‘-ismen’, waartegen hij zich verzette zoals het communisme en het totalitarisme, die rond de Tweede Wereldoorlog veel mensen in hun greep hielden. Ideologieën hebben vaak totalitaire tendensen in de zin dat ze het hele leven in hun systeem proberen te vatten en een verplichtende richting en structuur willen geven. Het leven is echter altijd rijker dan welke ideologie ook. Camus komt op voor de vrijheid. “Hij is geen vitalist, geen moralist of idealist, zelfs geen absurdist, maar een medemens die ons iets te zeggen heeft”, schreef Hans Achterhuis in zijn proefschrift Camus: de moed om mens te zijn. (p 12)
Camus verwerpt ook het atheïsme. Waarin gelooft hij dan wel? In de liefde, zoals Jezus? Of in het Goede, zoals Plato? Het goede is in zijn boeken wat mensen in leven probeert te houden, een kracht die het leven ondersteunt. Camus filosofeert niet over het goede, maar laat het in praktijk brengen door zijn romanfiguren. De hulpverleners in De pest doen wat ze kunnen en laten zich geen angst aanpraten, maar komen met gezond verstand op voor menselijke waarden.
In de werken van Camus is het leven vaak sterk verbonden met de natuur, die enerzijds onbarmhartig en onbegrijpelijk is zoals de pest, maar anderzijds het leven ondersteunt en voedt zoals de zon dat doet. Mensen zijn tegelijk ingebed in de natuur en ervan vervreemd in een soms mysterieus aandoende relatie die het werk van Camus een bijzondere fascinatie geeft. Natuur en cultuur gaan bij Camus in elkaar over.
Hij gelooft in het licht “dat alles kleedt in een eeuwige glimlach. Iedere minuut van het leven draagt een wonderbaarlijke waarde met zich mee en een gezicht van eeuwige jeugd”.1
Camus was een natuurmens, anders dan Parijse vrienden zoals collega-schrijver en filosoof Sartre. Als Franse Algerijn leek Camus in Parijs zich aanvankelijk soms een buitenstaander te voelen, maar mede vanwege zijn redacteurschap van een verzetskrant kreeg hij algemene bekendheid en prestige. Toen hij zich echter tegen het communisme keerde in De mens in opstand, lieten Sartre en zijn achterban hem vallen, ondanks “dat Sartres overtuiging een zeer sterke afwijking toont van de communistische ideologie”, volgens Sartres medewerker Francis Jeanson, die het boek van Camus fel bekritiseerde. (p 165)
Een thema dat vooral in zijn latere werken naar voren komt, is dat tegenstellingen kunnen worden verzoend door maat te houden. Camus had daarmee in zijn persoonlijke leven soms moeite, maar vooral op kritieke momenten zag hij het belang ervan in. Balans en maathouden hangen samen met gerechtigheid, een ander wezenlijk thema in zijn werk. Vrouwe Justitia heeft behalve een zwaard ook een weegschaal bij zich om de balans in het oog te houden.
Uiteindelijk gaat het Camus om medemenselijkheid.
Leven en dood zijn twee samenhangende polen die hij probeert te verzoenen. Ze horen bij elkaar. Ook al eindigt het leven onvermijdelijk met de dood, dit verhindert hem niet het leven lief te hebben. In zijn liefde voor het leven kon hij als longpatiënt ook de dood aanvaarden als de bijbehorende keerzijde van het leven. Het leven is in zichzelf zinvol, ook al is het eindig. Dit is te voelen als we Camus lezen en met hem in de zon lopen, in zee zwemmen of de sterrenhemel aanschouwen. Zelfs de barre verlatenheid van de woestijn kent een onbarmhartige charme. Als we ons openen voor die intrinsieke waarde van de natuur en deze samen kunnen beleven, ervaren we een zin in het leven. Er hoeft geen zin van boven of van buiten aan te worden toegekend, geen hoger doel, de zin is voelbaar in onszelf, in het bijzonder als het leven wordt bedreigd.
Camus gaat impliciet uit van een menselijke essentie, die tot uiting komt in zijn concrete bestaan. Het is de moeite waard om op te komen voor deze levende essentie als deze in de verdrukking komt. Wat is volgens Camus onze essentie? Hij schreef daarover geen filosofische uiteenzettingen, maar gaf wel poëtische hints in zijn essays. Camus noemt onze kern een verborgen zon, een symbool voor het licht van het bewustzijn. Hij ziet het als de taak van een schrijver om deze menselijke kern aan het licht te brengen.
Camus vond zichzelf geen filosoof, geen humanist, geen moralist en evenmin een intellectueel. Hij was een man van het hart en zag zichzelf meer als een kunstenaar, al vond hij zichzelf als levenskunstenaar soms jammerlijk tekortschieten, zoals hij in zijn laatste roman bekent. Camus was ook een filosofisch schrijver. Zijn werk heeft diepgang en toont een grote sociale betrokkenheid.
Camus zag de wereld en ons leven als een groot raadsel doordrongen van absurditeit, een zinloos en onbegrijpelijk gebeuren
Verband met onze tijd
Camus vindt het leven de moeite waard om ervoor in opstand te komen, met name als het in de verdrukking komt door antidemocratische en levensbedreigende tendensen die in de oorlog voorkwamen. Die oorlog is allang voorbij. We lijken vrij, maar dat geldt lang niet voor iedereen. Bovendien blijken we niet vrij van oorlogsdreiging. Sommige problemen lijken tegenwoordig verminderd, zoals de naoorlogse schaarste, maar andere zijn verergerd zoals de milieuproblematiek. Ook de onderlinge verbondenheid en maatschappelijke betrokkenheid lijken in veel opzichten achteruitgegaan en in onze tijd zijn nieuwe dreigingen levensgroot aanwezig, bijvoorbeeld in de vorm van milieuvernietiging, terrorisme, sluipende manipulatie van algoritmen, kunstmatige intelligentie, enzovoort.
In ons antwoord op de huidige bedreigingen kan Camus ons inspireren in zijn onvoorwaardelijke keuze voor het leven en tegen vernietiging en onderdrukking. Hij zei nee tegen nihilisme, absurdisme en totalitarisme en zei ja tegen het leven en zette zich in voor menselijke waarden en rechten. In onze tijd zijn er diverse ontmenselijkende tendensen, die vragen om een weerwoord of een alternatief zoals Camus ons biedt. Zijn antwoorden en beschrijvingen zijn nog net zo actueel en relevant als toen. Camus laat een proteststem horen tegen misstanden en komt op voor anderen. Is het ook nu niet zaak om ja te zeggen tegen menselijke waarden en ons te verzetten tegen systemen, structuren, tendensen en machten die onze menselijkheid, onze vrijheid en andere universele waarden bedreigen?
Bovendien houdt Camus van de natuur, die in onze tijd meer dan ooit bedreigd wordt. Zijn verzet wordt gemotiveerd door respect voor het bedreigde leven. Hij inspireert tot een positief mensbeeld en natuurvriendelijke levensstijl. Hij beschrijft op hartverwarmende wijze de mooie momenten in het leven als een positieve schrijver die problemen niet uit de weg gaat, maar oplossingen zoekt en soms ook lijkt te vinden. Hij laat zien dat ook een eenling sociaal kan zijn, dat individualisering en persoonlijke ontplooiing kunnen samengaan met een bewuste keuze voor medemenselijkheid en sociale betrokkenheid.
Een sociaal accent is ook van belang voor onze tijd, die nog steeds wordt gekenmerkt door absurditeit, gebrek aan waarachtigheid en onvermogen om samen te werken. Omdat het leven zinvol is, heeft het zin om voor het leven van anderen op te komen. Niet om een leer of ideologie over te brengen, maar om mensen verlichting te bieden en een menswaardig bestaan te geven. Al blijkt het leven onbegrijpelijk en onbarmhartig, wijzelf hoeven dat niet te zijn.
Onze toekomst ligt in samenwerking, vooral in internationaal verband. Alleen dan kunnen we grote veranderingen teweegbrengen. Dit heeft niet alleen economisch voordeel, maar versterkt menselijke waarden en het behoud van de aarde.
Camus geeft in zijn werken uiting aan gevoelens en gedachten die voor ons in deze tijd herkenbaar zijn. Midden in het aardse leven zet hij een sociaal ideaal neer dat het nastreven waard is. Op zijn minst is het haalbaar ernaar te streven en nee te zeggen tegen tendensen die ertoe neigen de mens van zijn menselijkheid te ontdoen. Dat zijn in onze tijd bijvoorbeeld milieuproblemen, verslaving aan apparaten en internet. Er is een nieuw soort verzet nodig en een bewuste keuze voor een leven en samenleven dat menselijke waarden veiligstelt. Camus kan ons daartoe inspireren.
Naast sociale bewogenheid had Camus een eigen vorm van spiritualiteit, die samenhangt met zijn verbondenheid met de natuur en met andere mensen. De combinatie van sociale betrokkenheid, spirituele inhoud en zelfreflectie geeft zijn werk filosofische diepte. In sommige romanfiguren biedt Camus contouren van een mensbeeld voor de komende tijd.
Maar hij is veel meer dan alleen romanschrijver, hij schrijft ook journalistieke artikelen, essays en toneelstukken. Redenen genoeg om ons in zijn leven en zijn werk te verdiepen.
Wat is er nieuw in dit boek?
De tijd lijkt nu rijp voor een boek over Camus met een eigentijds accent, waarin zijn minder bekende werken en onderbelichte aspecten naar voren komen. Het werk van Camus heeft vele aspecten waarop diverse gezichtspunten mogelijk zijn. Daarom is het van belang dicht bij zijn teksten te blijven. Dat is de reden dat Camus in dit boek vaak wordt geciteerd, ook omdat hij prachtig schrijft. Hij was een groot stilist, gevoelvol en filosofisch, met een eigen stijl van schrijven.
In vrijwel geen enkel boek komt zijn eerste filosofische werk uitvoerig aan de orde: zijn afstudeeronderzoek over het Griekse en vroeg-christelijke denken, met name de filosofen Plotinus en Augustinus. Plotinus is de mystieke filosoof van het Ene, dat Camus op zijn manier beleefde in zijn verbondenheid met de natuur. Ruime aandacht voor dit vroege werk is nieuw in dit boek.
Meestal ligt de nadruk op zijn bekendste werken, vooral De pest dat tijdens de coronacrisis werd herontdekt. In de roman De pest heerst er aan het eind vreugde. De pest, symbool voor ziekte, oorlog en ellende, lijkt overwonnen zoals nu corona overwonnen lijkt. Maar de dokter weet dat dit slechts schijn is: de ziekteverwekker sterft niet. Ons geluk wordt nog steeds bedreigd en onheil ligt altijd op de loer. Na de ene crisis volgt een andere. We dienen waakzaam te blijven en tegen de verdrukking in ons te blijven inzetten voor humane waarden. Camus kan hier voor ons een voorbeeld zijn.
In dit overzichtswerk worden zijn bekendste boeken besproken, maar ook zijn lyrische essaybundels krijgen veel nadruk, evenals het werk uit zijn late periode, dat vaak autobiografische elementen bevat. De essays geven een gevarieerde uitdrukking aan zijn denken waarbij zijn lyrische expressie wordt geïntegreerd met filosofische bevlogenheid, persoonlijke ontboezemingen met landschapsschilderingen in een autobiografisch kader. Het is fascinerende literatuur die in dit boek uitvoerig aan de orde komt.
Dit geldt ook voor de invloed van schrijvers die een voorbeeldfunctie voor hem hadden. Dat zijn vooral zijn vriend Jean Grenier, de filosofiedocent bij wie hij afstudeerde, en de schrijver, intellectuele avonturier en politicus André Malraux. Beiden werden door Camus meer gerespecteerd als voorbeeld dan Sartre, die veel vaker met Camus wordt geassocieerd als geestverwant, maar later een geduchte opponent bleek.
De eerste zowel als de laatste roman die Camus schreef en die postuum zijn uitgegeven, krijgen in dit boek ook een belangrijke plaats. Ze laten evenals veel essays een persoonlijke kant van Camus zien en hebben een autobiografisch karakter. Zijn andere werk is eveneens sterk verweven met zijn kleurrijke leven zoals in dit boek naar voren komt. In zijn leven heeft hij vaak te lijden onder de uitdagingen in zijn tegenstrijdige bestaan. Dat belet hem echter niet op overstelpende wijze van het leven te genieten en dit indringend te beschrijven.
Spiritualiteit
Er is nog een thema dat als onderstroom voortdurend in het werk van Camus aanwezig is. In zijn eerste en laatste werken beschrijft hij belevingen van diepe verbondenheid of samenvloeien met de natuur en het universum. Deze authentieke spiritualiteit krijgt weinig accent door de aardse gerichtheid van Camus. Hij haalt de hemel naar de aarde en wil weinig weten van bovenaardse heilsverwachtingen, ook niet van toekomstig heil door een ideologie of revolutie en zeker niet als deze met geweld gepaard gaan. Hij heeft een fysieke en zintuiglijke gerichtheid en geniet van de zon en de zee, zinnebeelden van licht en leven. De verbondenheid daarmee beleeft hij als een soort natuurmystiek.
Is Camus een geestelijk gericht persoon? Of is hij juist erg fysiek en zintuiglijk ingesteld, genietend van de zon en de zee? Beide zijn van toepassing. Hij is ook reflexief ingesteld op zelfbezinning en geeft daarvan vooral blijk in zijn essays en dagboeken. Ook is hij zich bewust van het belang van zelfbeheersing en hij spreekt zelfs van ascese. Zijn leven is een voortdurende bewustwording van zichzelf. Dit kun je spiritueel noemen, een geestelijke gerichtheid, maar bewustwording en zelfreflectie zijn termen, die beter passen bij Camus en zijn aardse gerichtheid. Hij trekt zich vaak terug om tot zichzelf te komen en ook om op krachten te komen als hij ziek is of om zijn ervaringen te verwerken door te schrijven. Dan heeft hij rust en afzondering nodig in een sobere, soms kloosterachtige omgeving, die uitnodigt tot creativiteit en bezinning. “De ziekte is een klooster, dat zijn regels, zijn ascese, zijn zwijgen en zijn ingevingen heeft”, schreef hij hierover.2 Het vormt een contrast met zijn zinnelijke kant.
Omdat zijn boeken een persoonlijke achtergrond hebben, zijn ze beter te begrijpen in de context van zijn enerverende leven. De bespreking van zijn boeken begint daarom met de biografische context waarin hij deze schreef.
Dit boek geeft aldus een antwoord op de vraag waarom Camus blijft boeien en wat hij ons te zeggen heeft. Daarom kan hij ook in onze tijd een bron van hoop en inspiratie zijn, wat vooral in het eerste en laatste hoofdstuk aan de orde komt. Ook wordt zijn werk in een cultuurhistorische context geplaatst. Dit boek kan een uitnodiging zijn om tot een eigen kijk te komen op zijn leven en werken.
https://www.antroposofischleven.nl/hoe-help-ik-mijn-kindje-om-de-levenszin-te-ontwikkelen/
De levenszin
De zin van het leven ligt voor het grijpen
maar de wereld hult zich in zwijgen
Zij ligt niet in een verder liggend doel
maar een aldoordringend diep gevoel
In iedere vezel van ons wezen
komt de levenszin in ons tot leven
als een creatieve kracht in ons bestaan
waar we veelal zwijgend aan voorbijgaan
Al vanaf een pril begin
schept ons leven zich een zin
als een kind zich in zijn jeugd
in zijn kinderspel verheugt
Vele mensen zijn het spel verleerd
en hebben hun gevoelens genegeerd
De creatieve kracht in ons bestaan
voelen wij vaak niet goed aan
In plaats van ons naar binnen toe te keren
hebben wij een plicht om te presteren
doen we dapper mee met de omgeving
en gaan voorbij aan de natuurbeleving
Als wij op gezette tijden
ons aan innerlijke stilte wijden
en de wereld laten zwijgen
ligt de levenszin voor het grijpen
Piet Ransijn 2023 04 28